Mahalliy
Erkinlik va qadriyatlar chegarasi qayerda?
Pul va mushuk
Men u qizni hali maktabda o‘qib yurganda «kashf» qilgandim. O‘shanda qizaloqning oilasi biroz pulga muhtoj paytlar edi. Qizaloq mushukchasini juda yaxshi ko‘rardi. Uni sinash uchun «agar senga bir million pul beraman, mushugingni yo‘qot desa voz kecharmiding», deb so‘radim.
U o‘ylab ham o‘tirmay javob berdi: «O‘n million, yuz million pul beraman desangiz ham mushugimni ko‘chaga otmayman.»
Jizzax shahrida «menga er kerak», deb oq ko‘ylakda ko‘chaga chiqqan qizlar haqidagi video ancha bahs-munozaralarga sabab bo‘ldi.
Liberallar va konservativlar
Bu haqda psixolog Madina Miytan o‘z telegram kanalida shunday yozadi: «Ijtimoiy tarmoqlarda keng muhokama qilinayotgan bir mavzuga o‘z fikrimni bildirgim keldi. Gap, ko‘pchilikning e’tiborini tortgan, yoshlarning «Menga er kerak» degan yozuvli plakatlar bilan ko‘chaga chiqishi haqidagi voqea haqida ketmoqda.
Ko‘pchilik bu voqea atrofida ikki xil qarash prizmasida aylanib fikr bildiribdi (liberal va konservativ), aslida bu unchalik ham to‘g‘ri yorliqlash emas. Bu voqeaga sababchi omillar ko‘p qirrali, ya’ni faqat liberallik yoki konservativlik emas… Lekin, men ham jamoatchilik ko‘pchiligi shu prizma atrofida aylangani uchun shu prizma asosida bo‘lsa ham o‘z fikrimni bildiraman, chuqurlashib ketish niyatim yo‘q.
Liberal deb atalgan tomon bu harakatni fikr erkinligining namoyoni deb baholabdi. Konservativlar esa bunday harakatni nomaqbul va madaniyatga zid deb hisoblagan. Men har ikkala tomonning ham fikrlarida muayyan haqiqat bor deb hisoblayman, biroq har ikkisi ham o‘z pozitsiyasini ortiqcha radikallashtirib yubormoqda.
Liberal fikrlovchilar «fikr erkinligi»ni cheksiz deb talqin qilib, jamiyat normalari va boshqalarning his-tuyg‘ularini e’tiborga olmayapti.
Konservativlar esa har qanday o‘zgarishga qarshilik ko‘rsatib, eski an’analarga ko‘r-ko‘rona yopishib olmoqda.
Men, o‘z navbatida, bu masalaga muvozanatli yondashish tarafdoriman. «Menga er kerak» degan plakat bilan ko‘chaga chiqish – bu shaxsiy fikrni ifoda etish shakli bo‘lishi mumkin, lekin bu usul madaniyatli va tarbiyali yoshlar uchun munosib emas. Chunki, bunday harakatlar jamoat tartibini buzishi, boshqalarning his-tuyg‘ulariga ta’sir etishi va jamiyatda noto‘g‘ri tasavvurlarni shakllantirishi mumkin. Jamiyatda bunga qarshi bitta odam bo‘lsa yoki bu bitta odamni bezovta qilsa, demak bu uchun qonun-qoidalar ishlamasligi kerak degani emas…
Erkinlik – boshqalarning huquqlarini hurmat qilish doirasidagi erkinlik ekanini unutmasligimiz kerak. Konservatizm esa o‘zgarishlarga to‘siq bo‘lish emas, balki muvofiqlashtirish va muvozanatni ta’minlash uchun xizmat qilishi lozim.
Xulosa qilib aytganda, har ikkala qarash ham o‘z chegaralariga ega. Jamiyatdagi har qanday hodisani baholashda individual erkinlik, jamoat tartibi va madaniyat normalarini hisobga olish zarur. «Menga er kerak» degan plakatlar bilan ko‘chaga chiqish esa – bu huquqbuzarlik va nomadaniyat belgisi sifatida baholanishi kerak. Hatto, biror bir qizi bor xonadon o‘z darvozasiga bu plakatni osib, boshqa qizi bor qo‘shnilarini bezovta qilishga haqqi yo‘q. Erkinlik bu – javobgarlik, mas’uliyat ham. Jamoatchilikka, ommaga miyaga kelgan hazillarni ( fikrlar orqali tug‘iladi, har qanday hazillar) shunchaki hazil edi, deb hamma yoshlar olib chiqaversa vaqti kelib axloqiy normalarga juda juda salbiy ta’sir ko‘rsatadi.
Birgina misol keltiraman (shu plakat misolida): deylik, jamiyatimizda ayollarning xaq-xuquqlari, gender tenglik, turli stereotiplar va boshqa masalalarda kurashishni aynan shunaqa plakatlar yo‘qqa chiqaradi. Chunki, «menga er kerak» degan plakat stereotiplarni yanada kuchaytirishi mumkin. Hazil bo‘ladimi, chin bo‘ladimi bu xatti-harakatlar ayollarni faqat turmushga chiqishga intiladigan zaif va boshqarishga muhtoj mavjudot sifatida tasvirlaydi.
Bundan tashqari, jamoatchilikka noto‘g‘ri signal (provakatsiya) beradi. Bu harakatlar ma’lum bir guruhning tarbiyasi va madaniyati haqida noto‘g‘ri tasavvurlarni shakllantirib jamoatchilikning tarbiyali ayol-qizlarga bo‘lgan fikrlashidagi tinchini buzadi.
Ziyoli jamoatchilik vakillarining buni oqlashida esa asos yo‘q va bu erkinlik emas.»
Erkinlik va qadriyat
Darhaqiqat, bu nafaqat qadriyatlar yoki birovning huquqini buzish balki, mening nazarimda bu yerda moddiy asos ham bor. Go‘zallik saloni mahsulotini reklama qilishda bir paytlar odamlarning (ayniqsa erkaklarning) his-tuyg‘usini junbushga keltirgan «menga er kerak emas» keysidan foydalangan. Yodingizdami uch yil oldin bir psixologning «agar er boqmasa, pul topmasa, zo‘ravonlik qilsa, siz o‘zingiz pul topsangiz, hamma erkak qilishi kerak bo‘lgan ishni qila olsangiz sizga er nega kerak» (bunaqa er nimaga kerak demoqchi bo‘lgan)….. fikri kontekstdan qirqib olinib xuddi shunday muhokamalarga sabab bo‘lgandi. U paytlardaku har holda psixologning aytmoqchi bo‘lgan gapi bor edi, to‘liq videoni ko‘rganlar uning nima demoqchi bo‘lganini tushungandi…
Balki salon reklamasini marketing deyish mumkindir. Ammo marketing qadriyatlar, milliy urf-odatlarni kamsitmasligi kerak.
Ammo tadbirkor bahs-munozaralarga sabab bo‘ladigan reklama usulidan (qora piar) foydalanib bo‘lsa-da mahsulotiga e’tibor tortmoqchi bo‘ldi. Bu birinchi o‘ta qo‘pol xato, ya’ni yosh qizlarni mahsulot (tovar)ga aylantirmoqda. Ikkinchi xato qizlarning osongina bu taklifga rozi bo‘layotgani, garchi malomatga qolsada, sharmanda bo‘lsada… Katta ehtimol bilan bunday chiqishga rozi bo‘lmagan qizlar ham bor deb umid qilamiz…
Seriallardagi millat ayollarini qadrsizlantirayotgan obrazlardan qutulmasdan turib mana bunday chiqishlarni erkinlik deb baholash yoki hech qanday yomonlik ko‘rmaslik uchun o‘z qadriyatlarini tan olmaslik kerak odam. Agar shu qizlar seriallarda er kerak deb chiqsa qanday baholagan bo‘lardingiz, serialni tanqid qilarmidingiz yoki yaxshi syujet qo‘shilibdi, deb alqarmidingiz?
Erkinlik va g‘urur
Bugun biz erkinlik deganda nimani tushunamiz? Yangi Zelandiya, Polsha va AQSh hamkorligida ishlangan «Joyka» kinosi menga erkinlik va g‘urur haqida ajoyib tahlilni taqdim qildi.
Joyka kim – demokratik davlatda tug‘ilib voyaga yetgan, uning erkinligi, bizning tilda aytganda o‘zboshimchaligi birinchi o‘rinda turadigan amerikalik qiz. Shu qadar erkinki Rossiya balet teatrida ishlash uchun 15 yoshida o‘zga odamlar, o‘zga mentalitetli davlatga tavakkal keladi.
Aynan mana shunday erkinlik tushunchasi Joykaning obrazida o‘z aksini topadi. U nafaqat sahnada erkin harakat qiladigan balerina, balki hayotda ham o‘z prinsiplariga sodiq qolgan, hech qanday moddiy yoki boshqa manfaatlar evaziga o‘z qadr-qimmatini toptamagan kuchli ayoldir. Uning erkinligi – bu jamiyatning unga tiqishtirmoqchi bo‘lgan qoidalarga bo‘ysunmaslik, o‘z tanlovini o‘zi qilish va o‘zligini saqlab qolishdir. Erkinlik faqatgina istagan ishni qilish emas, balki o‘z qarorlari uchun javobgarlikni his qilish, o‘z prinsiplariga sodiq qolish va tashqi bosimlarga qarshi tura olishdir. Joykaning erkinligi aynan mana shunday ichki mustaqillikda namoyon bo‘ladi. Possovet mamlakatlarida kuzatadiganimiz «odob» va «uyat» degan tushunchalar ortiga ko‘p narsa yashiriladi: zo‘ravonlik, reproduktiv huquqlardan mahrumlik, hatto ayolning o‘z sog‘lig‘i ustidan qaror chiqarish huquqi. Ko‘pchilikda tanani himoya qilish – buzuqlik, erkinlik so‘rash – xohlagan ishini qilish deb tushuniladi. Lekin Joyka kabi obrazlar ko‘rsatadiki, ayolning tanasi – uning olami. U o‘z tanasi orqali nafaqat mukammallikni, balki og‘riq va ozodlikni ifoda qiladi. Joykaga ham takliflar bo‘ladi, sen yaxshi raqqosasan, lekin bu yo‘lda tanangni ham «ishga sol» degan ma’noda. Ammo u bunga rozi bo‘lmaydi. Undan asosiy rolni ijro etishi uchun pora so‘rashadi va bu xabar Amerikagacha yetib boradi. Qiz pul bilan ko‘tarilishni ham rad etadi. Gazetalarda u haqda balet teatrining sotqini degan maqolalar chop etiladi. Ishsiz qolgan Joyka yana qing‘ir yo‘ldan yurmaydi, o‘ziga boyvachcha yigit qidirmaydi, ota-onasining pulidan foydalanmaydi, balki farrosh bo‘lib ishlashni afzal ko‘radi.»
Bu kinoni misol qilish orqali qizlarni axloqsizlik qildi demoqchi emasman, har qolda ularda tanlov bor edi: men shunaqa reklama rolikda qatnashib nimagadir erishgandan ko‘ra hech narsasiz qolaman (g‘ururni tanlayman), deyishlari mumkin edi.
Erk va insoniylik
Atrofimizda o‘ta mustaqil qizlar ko‘p –kelajak uchun kasb egallash, turmush o‘rtoq tanlash, qachon turmushga chiqishni o‘zi hal qiladi, iqtisodiy mustaqil bo‘ladi, har bir xatti harakati uchun kelajakda hech kimni aybdor qilmaslik prinsipi bo‘ladi, ya’ni javobgarlik, mas’uliyatni o‘z bo‘yniga oladi va hech qachon ko‘chaga menga er kerak deb chiqmaydi.
Erkinlik bu odamlar nima deydi degan bosimdan qo‘rqib emas, balki bu ishni qilish mening g‘ururimga to‘g‘ri kelmaydi deb yo‘q deb ayta olishdir… Liberallar fikricha, «Bu ayollarning o‘z tanasi, o‘z xohishi. Er kerak, deb ovoz chiqarib aytish ham erkinlikdir. Erkinlik – nima haqda gapirishga ham, nima haqida gapirmaslikka ham haqli bo‘lishdir.»
Bu fikrda mantiq bor. Biror ayol «menga er kerak» deya olsa, demak u o‘z xohishini oshkora ifoda etish imkoniga ega. Bu erkinlikning bir yuzi. Ammo internet zamonida shunaqa guruhlar borki, hamma ayolning ehtiyojini to‘g‘ri qabul qiladi: bu sovchilar, tanishuvlar, guruhi. Ana o‘sha guruhda agar biror yolg‘iz ayol menga er kerak, deb yozsa yoki aytsa hech kim uyalmaysanmi, nega er kerak deyapsan, hayosiz demaydi. Bunday guruhlarda hech kimning huquqi yoki tinchi buzilmaydi.
Konservatorlarning radikalligi esa qizlarni rostdan ham er kerak, deb chiqayapti, erni ochiqchasiga talab qilayapti, bu hayosizlik deb ularni ayblashmoqda. Konservativlar iddaosidek bu qizlarning er so‘rashi aka-ukasi, yoki ota-onasi rostanam yerga qaraydigan ish emas.
Afsuslanarlisi qizlar «er kerak» degan aksiyaning ortida shaxsiy ehtiyojlardan ham ko‘ra tijorat, xayp, yoki odamlarning ehtiroslari bilan o‘ynashuvchi manipulyativ kuchlar qurboni bo‘lgani. Gap mana shunda. Bu turdagi reklama nima uchun xavfli: ayol qadrini tushiradi, uni «erga muhtoj» deya taqdim qiladi, qarama-qarshi jinsga «men seni istayapman» degan signal jo‘natadi, ya’ni shaxsiy ehtiyojni oshkora sotadi, jamiyatga «hayotdagi eng asosiy masala – juft topish va jismoniy ehtiyojlardir» degan xulosani miyaga singdiradi.
Aslida erkinlik – insonni inson qiluvchi kuch, har qanday vaziyatda ham inson bo‘lib qolish prinsipi.
Bu aksiya faqat gap yoki fikr ifodasi emas. Uning ortida tijorat bor. Uning ssenariysi, formati, g‘oyasi – hammasi aniq hisoblangan. Va u hissiyotlar orqali e’tibor tortmoqchi, ya’ni ayol hissiyoti tovarga aylantirilmoqda. Chunki, ayollardan foydalanish shov-shuvning eng oddiy va samarali yo‘li. Ammo shu bilan birga ayol qadri, sevgi qadri, shaxsiy ehtiyoj qadri toptaladi. Erkinlik degan muqaddas tushuncha – xayp quroliga aylanadi.
Agar bu shaxsiy qaror bo‘lganida, ayol ko‘chaga yolg‘iz chiqardi. Ommaviy chiqish esa bu shunchaki ommaga ergashish: bu aksiya ommaviy, bir xil formatda, o‘zaro kelishilgan holda – demak, bu shaxsiy emas, strategik harakat.
«Menga er kerak», degan ochiq gap ayolni kuchli va erkin qilib ko‘rsatmaydi, balki «meni oling» degan qurbonga aylantiradi.
Erkin inson esa o‘z qadr-qimmatini pastga tushirmaydi, bu mustaqil shaxs emas, muhtoj inson pozitsiyasi. Ayol o‘z hayotini to‘ldirish uchun kimnidir izlashga haqli. Lekin u o‘zini reklama qilsa, ba’zi hollarda erkinlik emas, ichki bo‘shliq va muhtojlikni fosh qiladi. Chindan erkin inson o‘zini buyum sifatida taklif qilmaydi. Qadriyatlarga tayangan inson muhabbatni kutmaydi, balki shakllantiradi.
Chunki erkinlik – bu har narsani aytish emas, qaysi so‘z seni past qiladi,
qaysi so‘z seni ko‘taradi – shuni his qilish. Erkinlik – men xohlagandek yashayman, deyish emas, men kimligimni yo‘qotmasdan yashayman, deyish.
Tasavvur qiling: agar qizlar, menga er emas, erk kerak deb yozilgan plakatlarni ko‘tarib chiqqanda nima bo‘lardi? Albatta jamiyatdagi ko‘pgina qizlarning og‘riqli nuqtalari bayon etilgan va ko‘pchilik bu kreativlikni qo‘llab – quvvatlardi. Chunki erki bor ayol er kerakligini ko‘chaga chiqib aytish shartmasligini anglab yetgan bo‘ladi…
Shu muhokamalar bo‘layotgan paytida ancha ulg‘aygan, hamma narsaga mustaqil qaror qilib erishayotgan, ya’ni o‘ta mustaqil shaxsga aylangan mushugi bor qizga yana savol berdim: agar senga katta pul va karera taklif qilishsa ko‘chaga «menga er kerak» deb chiqarmiding?
U esa shunday javob yozib yubordi:
Barno Sultonova
Mahalliy
Markaziy Osiyo mintaqaviy iqtisodiy hamkorlik dasturi doirasida tahlil markazlari mutaxassislarining 9-forumi o‘tkazildi
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Makroiqtisodiy va hududiy tadqiqotlar instituti (MHTI) xodimlari dekabr oyi boshida Urumchi shahrida Markaziy Osiyo mintaqaviy iqtisodiy hamkorlik dasturi doirasida tahlil markazlari mutaxassislarining 9-forumi (CAREC Think Tank Development Forum)da ishtirok etdi.
Unda asosiy e’tibor mintaqaviy hamkorlik, «yashil iqtisodiyot» va innovatsion moliyalashtirishni rivojlantirishga qaratildi. Forumning dastlabki sessiyalarida innovatsion moliyalashtirish modellari, «yashil bank» tashabbuslari, barqaror kreditlash tajribalari va iqlim moliyasi kabi mavzular tahlil qilindi. Muhokamalarda MHTI yetakchi mutaxassisi Nodira Jabborova ham faol ishtirok etdi va CAREC Tahlil markazlari tarmog‘i (CTTN) ni rivojlantirish bo‘yicha yangi tashabbuslarni bildirdi.
Shuningdek, Urumchi shahrida Tyan-Shan Markaziy Osiyo iqtisodiy hamkorlik forumi ham o‘tkazildi. U mintaqaviy iqtisodiy integratsiya, transport, savdo va investitsiya sohalarida aloqalarni rivojlantirishga bag‘ishlandi va hamkorlikning yangi yo‘nalishlari belgilandi. Markaziy Osiyo moliyaviy hamkorlik tadqiqot markazining ochilishi forumning muhim voqealaridan biri bo‘ldi. Ushbu yangi markaz a’zo davlatlar o‘rtasida moliyaviy hamkorlikni kengaytirishga xizmat qiladi.
Ma’lumot uchun, CAREC dasturi – bu mintaqaviy iqtisodiy hamkorlikni rivojlantirish maqsadida ishlab chiqilgan dastur. Unda Afg‘oniston, Ozarbayjon, Xitoy, Gruziya, Qozog‘iston, Qirg‘iziston, Mo‘g‘uliston, Pokiston, Tojikiston, Turkmaniston va O‘zbekiston ishtirok etadi. Dastur 1997 yilda Osiyo taraqqiyot banki tomonidan tashkil etilgan.
Mahalliy
Xalqaro integratsiya va global raqobat uchun til bilishning ahamiyati
Hozirgi zamon – chegaralar deyarli sezilmaydigan, ma’lumotlar bir lahzada butun dunyoga yetib boradigan va kecha yangilik bo‘lgan bilimlar esa bugun eskiga aylanib ketadigan tezkor davr hisoblanadi. Millatning taraqqiyoti, davlatning xalqaro sahnadagi obro‘si va jamiyatning intellektual salohiyati endilikda faqat ichki resurslar bilan emas, balki dunyo jarayonlarida faol qatnashish qobiliyati bilan baholanmoqda. Shu sababli chet tillari, ayniqsa ingliz tili, qo‘shimcha ko‘nikma bo‘lib qolmay, XXI asrdagi eng muhim “kalit”, global imkoniyatlar eshigini ochuvchi strategik vositaga aylandi.
So‘nggi yillarda O‘zbekistonda chet tillarini o‘rganish davlat siyosatining eng ustuvor yo‘nalishlaridan biriga aylanayotgani bekorga emas. Prezident tashabbuslari tufayli maktabdan to oliy ta’limgacha, davlat xizmatidan to xususiy sektorgacha – butun tizimda til o‘rganishning yangi, zamonaviy ekotizimi yaratilmoqda. Bu jarayon nafaqat ta’lim sifatini o‘zgartirayapti, balki mamlakatning global dunyoga integratsiyasini ham tezlashtirib, yoshlarga keng imkoniyatlar eshigini ochayapti.
So‘nggi bir necha yilda O‘zbekistonda til o‘rganish haqiqiy umummilliy harakatga aylandi. Eng katta o‘zgarish esa xorijiy tillarga bo‘lgan jamiyatning talab va ehtiyoji keskin oshib bormoqda Bu esa kelajakning o‘zgarishlarga ochiq, global fikrlaydigan avlodni shakllanayotganligini ko‘rsatmoqda.
So‘nggi yillarda qabul qilingan qarorlar chet tillarini o‘qitishni butunlay yangi tizimga aylantirdi. Bugungi kunda O‘zbekistonda nafaqat ingliz tili, balki boshqa xorijiy tillarni o‘rganish keng qo‘llab-quvvatlanmoqda:
– xorijiy til bo‘yicha A2 va undan yuqori sertifikati bo‘lgan maktab bitiruvchilari texnikum, kollej va litseylarga o‘qishga kirishda chet tili fani bo‘yicha testdan ozod qilinadi va maksimal ball beriladi.
– “Yoshlar daftari”ga kiritilgan xorijiy til o‘rganmoqchi bo‘lgan yoshlarga 6 oygacha kursga qatnashi har oyda BHMning 4 baravarigacha pul beriladi.
– xorijiy tillar bo‘yicha kamida S1 sertifikatini olgan 30 yoshgacha bo‘lgan yoshlarning testga kirish uchun to‘lagan pullari davlat hisobidan qaytarib beriladi.
– xorijiy tillar bo‘yicha B2 yoki undan yuqori darajadagi milliy yoki xalqaro sertifikatga ega bo‘lgan abituriyentlar testdan ozod qilinadi va ularga maksimal ball beriladi.
– ta’lim muassasalarining kamida S1 darajadagi milliy yoki xalqaro sertifikatga ega xorijiy tillar o‘qituvchilariga har oylik 50 foiz qo‘shimcha ustama to‘lanadi. Kamida S1 sertifikatini olgan o‘qituvchilarning testga kirish uchun to‘lagan pullari davlat hisobidan qaytarib beriladi va ular attestatsiyadan ozod qilinadi.
– milliy va xalqaro sertifikatga ega davlat xizmatchilari lavozim maoshiga 20 foizgacha qo‘shimcha ustama to‘lanadi.
– ommaviy axborot vositalarida kamida 1 yil asosiy ishi sifatida ishlab kelayotgan jurnalistlar va tahririyat xodimlari xorijiy tillar bo‘yicha V2 va undan yuqori natijani olsa ularga ikki turdagi imtiyoz: xorijiy tilni o‘rganish xarajatlari uchun BHMning 15 baravarigacha pul beriladi va imtihon topshirish uchun to‘langan pullar to‘liq qoplab beriladi.
– qishloq hududlarida xorijiy tillarni o‘qitishni tashkil etish uchun tadbirkorlarga 50 mln so‘mgacha mahalliy budjetdan bir martalik subsidiya beriladi.
Bugungi kunga qadar xalqaro imtihon tizimlaridan yuqori ball to‘plagan yoshlarga 80 mlrd 42 mln so‘m mablag‘ ajratish orqali 42 779 nafar yoshlarning imtihon topshirish xarajatlari to‘liq qoplab berilgan. Albatta, bu kabi yaratilgan imkoniyatlar va berilgan imtiyozlar o‘z natijasini bermay qolmaydi.
Xususan, 2024-yilda birgina IELTS imtihonidan 5,5 va undan yuqori ball olgan yoshlar soni 2020-yilga nisbatan 5 baravarga, 7–8 ball (C1 daraja)ni qo‘lga kiritganlar 7,4 baravarga, 8,5–9 ball (C2 daraja) ga erishganlar esa 23,7 baravarga oshganligi kuzatilgan.
So‘nggi yillarda O‘zbekistonda xorijiy tillarni o‘rganish shunchaki ta’lim sohasidagi islohot emas, balki jamiyat miqyosidagi katta ijtimoiy harakatga aylandi. Til o‘rganishga bo‘lgan talabning keskin o‘sishi mamlakatning global maydonga chiqish istagi va yangi avlodning dunyo bilan to‘g‘ridan-to‘g‘ri muloqot qilishga bo‘lgan intilishi bilan uyg‘unlashdi.
Davlat tomonidan joriy etilgan keng qamrovli imtiyozlar tilni milliy rivojlanishning strategik drayveri sifatida ko‘rilayotganini namoyon qiladi.
Bu choralar natijasida til o‘rganish faqat shaxsiy rivojlanish emas, balki iqtisodiy foyda, ta’limga yo‘l, kasbiy o‘sish va global raqobatda ishonchli poydevorga aylandi.
Dunyo iqtisodiyoti, ayniqsa raqamli iqtisod, autsorsing xizmatlari, IT, ilmiy-tadqiqot, startaplar, xalqaro biznes munosabatlarida xorijiy tillarni ayniqsa ingliz tilini bilishni talab qilmoqda.
O‘zbekistonning 2030-yilgacha bo‘lgan strategik yo‘nalishlarida tashqi bozorlarga chiqish, investitsiya va texnologiya jalb etish, xalqaro kooperatsiyani kuchaytirish kabi vazifalar bor. Bu vazifalarni amalga oshirish uchun:
– chet el manbalari bilan bevosita ishlaydigan mutaxassislar,
– xalqaro tadqiqotlarda ishtirok eta oladigan olimlar,
– dunyo bozoriga chiqishni maqsad qilgan tadbirkorlar,
– global muomaladan qo‘rqmaydigan yoshlarga ehtiyoj bor. Buning asosiy sharti esa chet tillarini egallash hisoblanadi.
Zamonaviy dunyoda xorijiy tillar xorijiy manbalar va axborotlarga to‘g‘ridan-to‘g‘ri kirish imkonini beradigan va ma’lumotlar eshigini ochadigan “kalit” sifatida tariflanmoqda.
Ilmiy maqolalarning 80 foizi ingliz tilida e’lon qilinadi. Innovatsiya, fan va texnika sohasidagi global bilimlar asosan ingliz tilida tarqaladi. Toshkentda o‘tirgan va ingliz tilini o‘zlashtirgan bir talaba MIT, Harvard, Oxford, Seoul National University yoki Tokyo University’ning ochiq darslaridan bevosita foydalana olish imkoniyatiga ega bo‘lmoqda.
Til bilish talaba va olimni tarjimalarga bog‘liqlikdan xalos qiladi va mustaqil fikrlash madaniyatini mustahkamlaydi.
Shuningdek, maktablarning metodik bazasini yanada kuchaytirib borish, xalqaro imtihon markazlarini kengaytirish hamda fanlar bo‘yicha ingliz tilida seminarlar, xalqaro onlayn kurslar bilan integratsiya qilinadigan darslarni ko‘paytirish yoshlarning til o‘rganishga bo‘lgan ishtiyoqini yanada kuchaytirishga xizmat qiladi.
O‘zbekistonda chet tillarini, ayniqsa ingliz tilini o‘rganish jarayoni so‘nggi yillarda milliy rivojlanishning asosiy strategik yo‘nalishlaridan biriga aylandi.
Statistik ko‘rsatkichlar ham bu siyosatning natijasini ravshan ko‘rsatmoqda: so‘nggi 3–4 yil ichida IELTSda yuqori ball olgan yoshlar soni bir necha barobarga ortdi, ayniqsa C1 va C2 darajasi bo‘yicha ko‘rsatkichlar keskin o‘sdi. Bu esa mamlakatda til o‘rganish madaniyati chuqurlashib, yangi avlodning global raqobatga tayyorlik darajasi ortib borayotganini ko‘rsatadi.
Hozirgi davrda xorijiy tillar bilim olish, texnologiya, fan va innovatsiyalarga olib boruvchi asosiy ko‘prikka aylandi. Ilmiy tadqiqotlar, startap ekotizimi, raqamli xizmatlar va xalqaro biznes sohalarida samarali faoliyat ko‘rsatish uchun til bilish shart bo‘lib qolmoqda. Shu sharoitda O‘zbekistonning chet tillarini o‘rganish bo‘yicha amalga oshirayotgan davlat siyosati mamlakatning 2030-yilgacha belgilangan strategik maqsadlari bilan uyg‘unlikda rivojlanmoqda.
Xulosa qilib aytganda, bu islohotlar mamlakatning intellektual salohiyatini oshirish, global bozorda ishtirokini kuchaytirish va innovatsion iqtisodiyotni rivojlantirishda muhim ahamiyat kasb etmoqda.
Buranova Lobar,
Toshkent shahridagi 50-maktabning ingliz tili o‘qituvchisi
Mahalliy
Muzaffar Jalolov: Komfort zonadan chiqishni xohladim
O‘zbekiston oliy ta’lim tizimi so‘nggi yillarda chuqur o‘zgarishlar davrini boshdan kechirmoqda. Raqamli texnologiyalar, xalqaro standartlar, sun’iy intellektning kirib kelishi va global raqobat sharoitida oliygohlar oldiga tamoman yangi vazifalar qo‘yilmoqda.
Ana shunday murakkab, ammo imkoniyatlarga boy davrda ta’lim boshqaruvi, raqamli transformatsiya va innovatsion yondashuvlari bilan tanilgan mutaxassis — Muzaffar Jalolov faoliyati yana bir bor e’tibor markaziga chiqdi.
U bir necha yillar yillar mobaynida INHA Universiteti rektori sifatida o‘zining texnologik boshqaruvga asoslangan modeli, xalqaro ilmiy hamkorlikni kuchaytirish bo‘yicha tashabbuslari va zamonaviy ta’lim standartlarini joriy etishdagi sa’y-harakatlari bilan tanildi.
Bugun esa u mutlaqo yangi mas’uliyat — Jahon Iqtisodiyoti va Diplomatiyasi Universitetida raqamli transformatsiya bo‘yicha prorektor vazifasini bajarmoqda.
Muzaffar Jalolovning INHAdagi faoliyatini yakunlagani ko‘pchilikda savollar tug‘dirgani tabiiy, ammo uning yangi yo‘nalishga o‘tishi tasodif emas.
U oliy ta’limni yangicha tamoyillar asosida boshqarish, diplomatik maktabni global standartlarga mos raqamli ta’lim modeli bilan boyitish, eng asosiysi, yoshlarning fikrlash doirasini kengaytirish — bugungi kunda eng zarur bo‘lgan yo‘nalishlardan biri ekanligini alohida ta’kidlaydi.
Ushbu intervyu orqali Muzaffar Jalolovni nafaqat o‘z sohasining yetuk mutaxassisi, balki oddiy bir shaxs sifatida ham yaqindan taniysiz.
Uning o‘ziga xos qarashlari va JIDUda olib borayotgan yondashuvlari shuni ko‘rsatadiki, raqamli transformatsiya endi shunchaki texnik jarayon emas — bu butun ta’lim falsafasining yangilanishidir.
Mahalliy
Ko‘zi to‘q odamning yashash falsafasi yoxud mulkdan bosh tortish quvonchi…
Oshxonamda bir idish bor, ko‘k shishali, meva soladigan idish. Uni hayotimizning qiyin kunlarida bir onaxon bergandi. U paytda bolalarimiz kichkina, ishimizning tayini yo‘q, qornimizni amallab to‘ydirgan davrlar edi. Onaxon meni o‘sha lahzalarda mana shu bir oddiy idish bilan quvontirgandi. Oradan yillar o‘tdi, keyinchalik ko‘plab meva soladigan idishlar sotib oldim, ba’zilari sinib yo‘q bo‘lib ketdi, ba’zilari ishlatilmay oshxona javonida terilib turdi. Lekin mehmon kelsa ham, kundalik hayotimda ham mana shu ko‘k shisha idish doimo xizmatimda bo‘ldi… Har gal uni qo‘limga olganimda, o‘sha ayol — kamtar, tozalikni yaxshi ko‘radigan onaxon ko‘z o‘ngimda gavdalanadi.
Foto: shaxsiy arxiv (o‘sha ko‘k idish)
Esse ko‘k idish haqida emas…
Shaharda hayot shoshqaloq. Har qadamda reklamalarga ko‘zing tushadi: “Shu divanni olsang, uying uyday bo‘ladi!”, “Yangi telefon senga baxt olib keladi!”, “O‘zingga eng yaxshi narsalarni ravo ko‘r, shunda seni odamlar hurmat qiladi!” Ularning har biri go‘yo baxtni katta qopda tutib, eshik oldida turgandek. Biz ham shoshib, shu baxtni sotib olishga urinamiz. Har bir yangi buyum go‘yo yangi hayotning kalitidek. Aslida-chi, bu buyumlar bilan birga uyimizga yana nimalar to‘planadi?
Ortiqcha chang, tig‘iz joy, bu ko‘zga ko‘rinmas zulm emasmi? Chunki buyumlar vaqtimizni, e’tiborimizni va quvvatimizni yutadi. Har bir buyum hayotimizdagi bir bo‘lak vaqtni tortib oladi. Masalan ularni tozalash uchun sarflangan daqiqalar, bir kiyimni tanlash uchun ketkazilgan asab, gadjetlar uchun sarflangan soatlar. Va bizning hayotimizning qanchadan qanchasi buyumlar orasida “adashib” ketgan ekan-a?
Nimadir yetishmayapti…
Netflix kompaniyasi tomonidan ishlangan “Minimalistlar: Hozir kamroq va yaxshiroq” hujjatli filmi minimalist turmush tarzi mashhurligining ortib borayotganiga oydinlik kiritadi.
Ko‘rsatuv ishtirokchilari minimalistlar Joshua Filds Milbern va Rayan Nikodim minimalizm hayot tarziga qanday ega bo‘lganlari haqida hikoya qiladi.
Joshua Milbern va Rayan Nikodim xira yoritilgan kinostudiyada dastlab minimalizmgacha bo‘lgan hayotini ko‘rsatishadi. Kirish hujjatli filmga o‘ziga xoslik bag‘ishlaydi, chunki ikki kishining qiziqarli hikoyalarisiz film shunchaki bashoratdan iborat bo‘lib qolar edi.
Joshua Milbern kulrang kostyum kiyib, o‘zini juda obro‘li ishdan tortib ajoyib kvartiraga qadar hamma narsaga ega qilib ko‘rsatadi. Lekin, qovog‘ini solib, to‘xtab qoladi. Nimadir yetishmayapti — Milbern haqiqatan ham baxtlimi?
Onasining o‘limidan keyingina u bu narsalarni yig‘ish baxtning kaliti emasligini tushunadi. U sahnalashtirilgan uyiga qadam qo‘yadi — befoyda, esda qolmaydigan narsalar bilan to‘ldirilganligini ko‘radi, pul yig‘adigan cho‘chqachadan tortib kumush idishlargacha.
Hujjatli film mezbonlarning hayoti haqida so‘zlaydi, ammo filmning asosiy g‘oyasi Milbern va Nikodim minimal hayot tarzining qulayligini tomoshabinga yetkazish. Ya’ni ular qimmat uylar, brend kiyimlar va yaxshilikni unutib qo‘yish kabi “charchaydigan hayot”dan qanday voz kechishganini so‘zlaydi. Oxirida minimalist turmush tarzini olib borish usullari keltirilgan, masalan, kuniga bitta — keraksiz deb hisoblagan narsalarni tashlab yuborish…
Ha, hayotimizning ko‘p qismi xarid qilish va sotib olishga sarflanadi. Ha, aynan mana shu imkon qadar ko‘proq narsalar to‘plash baxt tuyg‘ularini osongina yo‘qotishimizga sabab bo‘ladi.
Agar odamlar hamma narsadan voz kechsalar, hayot qanday bo‘lar edi?
“Minimalizm” degani faqat xonadagi divan bilan shkafni sotib yuborish va xonanini bo‘shatish emas — bu dunyoqarashni yangilash! Kamroq narsaga ega bo‘lib, ko‘proq hayotni his qilish, insonlarni va vaqtni qadrlash demakdir.
Har kuni yangi kiyim, yangi gadjet, yangi xohish… Lekin shu shovqin ichida ko‘pchilik chindan ham nimani xohlashini unutib qo‘ygan. Bir tomonda ortiqcha narsalar botqog‘iga cho‘kkan odamlar, ikkinchi tomonda shularning yarmiga ham erisha olmaganlar. Shunda minimalizm nafaqat oddiylik, balki ortiqcha narsadan voz kechib kimningdir ehtiyojini to‘ldirish ekanligini his qilasan.
Minimalizm — bu “hamma narsadan voz kechish” emas. Bu nafaqat joyingni, balki ongingni ham ortiqcha o‘y-xayollardan, yukdan tozalash. Minimalizm “menga shundan boshqasi kerak emas”, “Shunisi ham yetarli” degan qaror. Aslida bu so‘zning bizda ham muqobili bor, shukr va qanoat, ko‘zi to‘qlik. Demak, minimalizm yo‘lini tanlagan odamni biz bemalol ko‘zi to‘q odam desak ham bo‘ladi.
Axir moddiy buyumlar soni kamaygan sari, inson qalbida boshqa narsalar uchun joy ochiladi: sukut, nafas olayotganingni his qilish, fikrlash va ichki xotirjamlik. Bu oddiy, ammo g‘oyat qimmatbaho ne’matlar bizga oddiy hayot yo‘lini tanlashimiz orqali beriladi.
Oddiylikni istash jamiyatga qanday ijtimoiy ta’sir qiladi?
Agar ko‘pchilik “kamroq istash” g‘oyasini qabul qilsa, isrofgarchilik kamayadi, muhtojlarga resurslar yetadi, tabiat nafas oladi. Aslida minimalizm shaxsiy emas, ijtimoiy inqilob ham.
Xonangizda jim o‘tirgancha atrofni kuzating. Har tarafda narsalar: bir marta kiyilgan liboslar, “bir kuni kerak bo‘lar” deb saqlangan idishlar, chang bosgan kitoblar – qadrsizlangan mulk. Har biri go‘yo sizga qarab turibdi, lekin birortasi hech narsa bermayotgandek. Minimalistlarning ko‘pchiligi shunday hislarni boshidan kechirishgan va hashamatli hayotni ortda qoldirib, shkaflarini bo‘shatishgan, keraksiz buyumlarni hadya qilishgan va shunda ilk bor chuqur nafas olishgan.
Joshua va Nikodim aytganidek: “Oldingi hayotni — narsalarni yig‘ishni to‘xtatganimizda, bu hayot bizga “so‘zlay” boshladi”.
Foto: The Minimalists ikki chekkada Joshua Milbern va Rayan Nikodem
Gap Joshua Milbern va Rayan Nikodem haqida ketayotganini esdan chiqarmaylik. Joshua bilan bog‘liq kurtka voqeasi qanchadan-qancha odamlarning turmush tarzini o‘zgartirmadi deysiz. Voqea mana shunday syujetdan iborat. Bir kuni ko‘chada notanish odam Joshuaning kurtkasini ko‘rib: “Voy, bu juda zo‘r ekan!” deydi. Minimalist esa o‘ylamay turib, javob berdi: “Aslida bu mening mulkim emas — bu vaqtincha ustimda turgan buyum xolos.” Va u kurtkani yechib notanish odamga berib yuboradi. Bu juda kichik, lekin juda kuchli lahza bo‘lgan. Chunki uning uchun bu kurtka endi mulk emasdi, balki bir paytda zarur bo‘lgan buyum. Qolaversa bu harakati unga mulkdan bosh tortish quvonchini his ettirgan. Va bu voqea butun falsafaning ramziga aylangan.
Joshua keyinchalik shunday izoh bergan: “Bizning jamiyatda mulk odamni himoya qiladi, kuchli ko‘rsatadi, deb o‘ylaymiz. Aslida esa mulk odamni bog‘lab qo‘yadi. Bir narsani hadya qilgan paytingda sen mulkdan emas, unga bog‘liqlikdan ozod bo‘lasan.”
Joshua uchun ham bu kurtka shunday narsa edi. U hadya qilganida, nafaqat bir odamni quvonch berdi, balki o‘zini ozod qildi. Bu voqea keyinchalik uning ma’ruzalarida “Giving as Freedom” (Hadya bu erkinlik) shioriga aylandi. Qanchadan-qancha odamlar ortiqcha narsalaridan voz kechishga, hadya qilishga o‘rgandi. Hayotimizdagi ichidagi eng oliy ne’mat boshqalarga bera olgan mehrimiz emasmi?
Masalan ortiqcha kiyimlarni kimgadir hadya qilsangiz ehtiyojmand uchun quvonch, bir texnika boshqa bir xonadon uchun qulaylik.
Oddiy hadya ham ba’zan kimgadir “men ham muhimman” degan hisni beradi. Chunki biz moddiy boylikka cho‘mganimiz sari, qalbimiz torayadi. Aslida esa haqiqiy boylik — ortiqchasini ulashishda.
Ko‘p odamlar minimalizmni faqat bo‘sh xona, oq devorlar, minimal mebel va intererlar bilan bog‘laydi. Lekin men uchun minimalizm oddiy bir ko‘k shisha idish, shunchaki xotira emas, balki hayotiy falsafa. Ya’ni qancha kam narsaga ega bo‘lsak shuncha ko‘proq yaxshilik qilish imkonimiz bo‘ladi.
Menga idish bergan ayol xonadonida ortiqcha narsa saqlamasdi. Uyi hamisha havodek toza va ozoda ko‘rinardi. Hozir anglayapmanki, u o‘zi bilmagan holda nafaqat ozoda yoki kamtarona, balki minimalizm g‘oyasida yashagan ekan. U menga qilgan kichkina hadyasi orqali g‘oya ham bergandi: boring bilan bo‘lish…
Minimalizm bu nafaqat ko‘p narsalarni istamaslik, oz narsalarga qanoat qilish balki, in’om qilish madaniyati. Kamroq narsa bilan ko‘proq nafas olish hissi.
Har safar ko‘k idishni ko‘rsam o‘sha onaxonni eslayman, hozir yanada tiniqroq xotirlayapman u o‘shanda: “Ortiqcha narsalarni yig‘ishni xohlamayman, yuk bosib turgandek bo‘ladi, ortiqcha narsa qo‘limga ilinsa birovga ulashgim keladi, narsa to‘plashga hushim yo‘q…” degandi.
Shisha idish ham, Joshua Milbern hadya qilgan kurtka ham – bu oddiy buyum emas. Ya’ni uy ichi havodek yengil, bo‘m-bo‘sh onaxon ham, kurtkasini notanish odamga bergan Joshua ham bir xil hayot falsafasini tanlagandi — minimalizmni. Bu falsafa narsalarni yo‘qotish emas, balki oz narsa orqali ko‘proq qiymat yaratish haqida. Ularda bitta umumiy ma’no bor: qo‘lingdagi ortiqchani ulash, yengil nafas ol.
Ortiqcha buyumlarni to‘plash ko‘zga ko‘rinmas yuk. Ana shu yerda biroz to‘xtab tin oling, siz o‘sha ortiqcha narsalar uchun ko‘p pul ishlab topishni istamayapsizmi?
Har birimizda “ko‘k shisha idish” bor, uni topish o‘zingdagi ortiqcha buyumni ko‘rish, uni ulashish esa va yengil nafas olishni qayta o‘rganish demak. Minimalizm shunday go‘zal va shunday sodda falsafa.
Barno Sultonova
Mahalliy
Maktablarda qishki ta’til 28 dekabrdan boshlanadi
Maktablarda qishki ta’til 28 dekabrdan boshlanadi. Bu haqda Maktabgacha va maktab ta’limi vazirligi xabar berdi.
Hukumatning 2017 yil 15 martdagi 140-sonli qaroriga muvofiq, 2025-2026-o‘quv yilida umumiy o‘rta ta’lim maktablari o‘quvchilari uchun qishki ta’til 28 dekabrdan (boshlang‘ich 1-4-sinflarda 27 dekabr — shanba kunidan) boshlanadi.
Ta’til 2026 yil 10 yanvargacha (14 kalendar kun) davom etadi.
2026 yil 11 yanvar yakshanba dam olish kuniga to‘g‘ri kelgani bois, III chorak darslari 2026 yil 12 yanvardan boshlanadi.
Eslatib o‘tamiz, kuzgi ta’til 10 noyabr kuni nihoyasiga yetgan edi.
-
Sport4 days agoТуркия Суперлигаси. «Башакшеҳир» – «Фенербаҳче». Шомуродов ва Файзуллаев — асосий таркибда
-
Jamiyat2 days agoTo‘qqiz qizli Jasur – to‘rt egiz tug‘ilgan xonadondan reportaj
-
Iqtisodiyot4 days agoXitoylik investorlar Jizzaxdagi volfram konini ishga tushirmoqda
-
Iqtisodiyot4 days agoBMTning Oziq-ovqat va qishloq xo‘jaligi tashkiloti bilan hamkorlikda qator loyihalar amalga oshiriladi
-
Jamiyat1 day agoToshkent viloyatida 13 yoshli qiz orqali dori sotgan ayol va uning sheriklari ushlandi
-
Dunyodan2 days agoQurolli mojaro Tailand va Kambodiya o’rtasidagi chegarada yana paydo bo’ladi
-
Turk dunyosi3 days agoTüriyatiye: Trabzonspor super burgutlar hujumchisini tayinlaydi
-
Jamiyat1 day agoO‘zbekistondagi muzey va ziyoratgohlarga «virtual sayohat» qilish imkoni yaratiladi
