Connect with us

Mahalliy

O‘ynab bo‘lmaydigan o‘yinchoqlar yoxud xavf-xatar yashiringan rangli dunyo

Published

on


Har yili dunyo bo‘ylab minglab bolalar sifatsiz, nazoratsiz, hatto zaharli moddalardan tayyorlangan o‘yinchoqlar sababli turli kasalliklarga duch kelmoqda. Eng xavfli oqibatlardan biri esa shubhasiz – saratondir.

Qanday o‘yinchoqlarni «o‘ynab»bo‘lmaydi?

Ftalat

Kimyoviy tarkibi noma’lum, sinovdan o‘tmagan o‘yinchoqlarda ko‘pincha quyidagi kanserogen moddalar uchraydi: ftalatlar (Phthalates) ya’ni plastmassa mahsulotlarini yumshoq va chiroyli qilib turuvchi modda. Bolaning organizmiga og‘iz, teri va hatto havo orqali kirib, gormonal tizimni buzadi. Ftalatlar bilan bog‘liq ilmiy tadqiqotlarga ko‘ra, ular jinsiy va reproduktiv funksiyalar bilan bog‘liq kasalliklarga, shu jumladan ba’zi o‘smalar xavfini oshirishga sabab bo‘ladi.

2017-yili bir qancha davlatlar hamkorligida «Chestnie igrushki» (Halol o‘yinchoqlar) aksiyasi boshlangan bo‘lib, uning maqsadi o‘yinchoqlarni sog‘liq va atrof-muhit uchun xavfsiz holga keltirish edi. Aksiyaning asosiy maqsadi o‘yinchoqlar tarkibidagi ftalatlar miqdorini qat’iy tartibga solishga erishish bo‘lgan.

Loyiha doirasida Bojxona ittifoqiga a’zo bo‘lgan mamlakatdan 16 turdagi o‘yinchoqlar sotib olinadi va tadqiqot o‘tkaziladi. Eng achinarlisi xavfli ftalatlar barcha o‘yinchoq namunalarida borligi aniqlangan. Ularning oltitasida ftalat miqdori – Yevropa standartlaridan 200-300 baravar yuqori konsentratsiyalarda topilgan! O‘yinchoqlarning yarmida Bojxona ittifoqining o‘zida taqiqlangan dibutil ftalat va ikkita namunada – juda yuqori konsentratsiyalarda (506 va 3060 mg / kg) mavjud edi.

Rossiyada sotib olingan (Rossiyada ishlab chiqilgan) yumshoqqina cho‘chqa o‘yinchog‘i tarkibida diyetilgeksil ftalat miqdori 280 baravar ko‘p bo‘lgan bo‘lsa, Qozog‘istonda sotilgan (Rossiyada ishlab chiqarilgan) ayiq haykalchasi va Belorussiyada xarid qilingan (Xitoyda ishlab chiqarilgan) qo‘g‘irchoqda 300 baravar ko‘p bo‘lgan. Armanistondagi o‘yinchoq do‘konidan olingan avtomobillar to‘plamida (Xitoyda ishlab chiqarilgan) diizobutil ftalat Yevropa xavfsizlik standartidan 190 marta oshib ketgani ma’lum bo‘lgan.

Moskvada sotib olingan va «ftalatsiz» etiketli Peppa cho‘chqa haykalchasida (Xitoyda ishlab chiqarilgan) uch turdagi xavfli ftalatlar topilgan.

Mutaxassislarning ta’kidlashicha, ftalatlar ta’sirida metabolik kasalliklar, semizlik, diabet, bepushtlik, jinsiy a’zolar saratoni, jigar va buyraklar shikastlanishi, neyrotoksik ta’sirlar paydo bo‘lishi mumkin.

Ftalatlar nafaqat odamlar uchun, balki atrof-muhit uchun ham xavflidir – sanoat chiqindilari bilan birga suv va tuproqqa ham tushadi. O‘yinchoq tuproqqa tushsa (ko‘milsa) biz ichadigan suv yondirilsa havo tarkibini zararlaydi.

Chunki atrof-muhitda ftalatlar yanada zaharli moddalarga parchalanadi.

Qo‘rg‘oshin

2012-yilda bolalar salomatligiga befarq bo‘lmagan bir guruh insonlar Belarusiya, Rossiya, Qozog‘iston, Qirg‘iziston, Ukraina, Armaniston, Sharqiy Yevropa, Kavkaz do‘konlari va bozorlaridangi bolalar o‘yinchoqlaridan namunalar Armanistondagi maxsus laboratoriyaga yuboriladi. Va o‘yinchoqlar tarkibida oltita og‘ir metal: qo‘rg‘oshin, mishyak, simob, surma, kadmiy va xrom borligi aniqlanadi.

Turli mamlakatlardan olingan 569 ta namunadan 164 tasida (29%) kamida bitta og‘ir metal konsentratsiyasi xaddan ortiq yuqori bo‘lgan.

Qo‘rg‘oshinni aniqlash qiyin emas. Agar u o‘yinchoq tarkibida bo‘lsa yorqin sariq rang bilan o‘zini tanitib turadi. Qo‘rg‘oshin ko‘pincha bo‘yoqlarga qo‘shiladi. U deyarli 100% yorqin sariq o‘yinchoqlarda mavjud.

Tekshirishlar natijasida qo‘rg‘oshin bolalar taqinchoqlarida (qizchalar uchun) bolalar lab bo‘yog‘ida (bolalar kosmetikasida), rangin finjon va boshqa o‘yinchoqlarda aniqlangan.

Bir dalilni alohida ta’kidlash joizki, qo‘rg‘oshinning xatto kichik dozalari bola tanasiga kirganida, ularda tajovuzkorlik kuchayadi. Xatti-harakatlarda muammolar paydo bo‘ladi. Intellektual darajaning pasayishiga olib kelishi mumkin.

Ayrim o‘yinchoqlar va bolalar qo‘liga tushadigan jismlar tarkibidagi og‘ir metallar hisobiga o‘zidan radiatsiya xam tarqatadi. Ularni Bojxona ittifoqining «Bolalar o‘yinchoqlarining xavfsizligi to‘g‘risida»gi texnik reglamentiga ko‘ra bolalarga berish ta’qiqlangan.

Bular qizaloqlar uchun ishlab chiqariladigan va hozir deyarli barcha do‘konlardan topilayotgan arzon o‘ta yorqin o‘yinchoq-taqinchoq buyumlar (yorqin sariq ranglisi ayniqsa xavfli) ba’zi yorqin sport anjomlari, himoya vositalari – suzish ko‘zoynaklari, quyoshdan saqlaydigan ko‘zoynaklar, suzish moslamalari (masalan, qo‘llarga kiyiladigan shishiriladigan manjetlar) bolalarga berish ta’qiqlanadi.

Bu mahsulotlar o‘yinchoq hisoblanmasligiga qaramay, bolalar ko‘pincha ular bilan muloqot qilishga majbur…

Kadmiy

Buyuk Britaniyaning Plimut universiteti olimlari kundalik buyumlar, jumladan, plastik o‘yinchoqlar, keramika va bo‘yoqlarni o‘rganishganida ularning tarkibida yana bir kanserogen og‘ir metall – kadmiyning yuqori miqdorda ekanini aniqlashgan.

Ushbu og‘ir metall odatda yorqin qizil, to‘q sariq yoki sariq rangni yaratish uchun ishlatiladi. Biroq, vaqt o‘tishi bilan bo‘yoq qatlami ko‘cha boshlaydi. Qoidalarga ko‘ra, kadmiyning atrof-muhitdagi konsentratsiyasi millionda 50-800 qismdan oshmasligi kerak. Shu bilan birga, tadqiqot o‘tkazgandan so‘ng, olimlar ba’zi narsalar yuzasida kadmiy miqdori tavsiya etilgan yoki ruxsat etilgan darajadan bir necha baravar ko‘p bo‘lishi mumkinligini aniqladilar.

Olimlar kadmiyni eski va yangi ko‘zoynak, plastik, shisha butilkalar yuzasida aniqlashgan. Shu bilan birga, chizmalar, logotiplar va yozuvlarni yaratish uchun ishlatiladigan bo‘yoqlar tarkibida kadmiy topilgan.  

Kadmiy tabiiy ravishda paydo bo‘lgan og‘ir metall bo‘lib, tirik organizmlarda naysimon suyaklar, oshqozon osti bezi, taloq, lekin birinchi navbatda jigarda va ayniqsa buyraklarda to‘planishi mumkin, yarim yemirilish davri 10 dan 30 yilgacha. Muayyan konsentratsiyalarda kadmiy organizmda jiddiy disfunksiyaga olib kelishi va o‘ta og‘ir kasalliklarga sababchi bo‘lishi mumkin.

Formaldegid

Formaldegid saratonga sabab bo‘lguvchi kanserogen modda bo‘lib, uni chaqaloqlarda tish chiqarishga yordam beruvchi tishlash o‘yinchoqlarida uchratishimiz mumkin. Formaldegidli o‘yinchoqlardan foydalanganda, kattalar bolalarda allergik reaksiyalarni sezadilar: burun oqishi, yo‘tal, ko‘z yoshlanadi. Terining qizaradi, toshmalar paydo bo‘ladi. Bundan tashqari, modda asab va reproduktiv tizimga, nafas olish tizimiga salbiy ta’sir qiladi. Formaldegidning mavjudligi o‘tkir, yoqimsiz hid bilan aniqlanishi mumkin.

Ijtimoiy tarmoqlarni kuzatsangiz shu mavzuga oid turli yillarda nashr qilingan, o‘nlab maqola va xabarlarga ko‘zingiz tushadi.

Maqolalarning birida laboratoriya tekshiruvlari natijalariga ko‘ra ba’zi o‘yinchoqlarda zaharli formaldegid miqdori 10 baravar oshirilgani – 0,031 mg/m3ni ta’kidlaydi.

«O‘zstandart» agentligi Saraton kasalliklarini o‘rganish bo‘yicha xalqaro agentlik ma’lumotlariga tayanib, formaldegid kanserogen bo‘lib, bolalar organizmi uchun alohida xavf tug‘dirishi mumkinligini xaqida ham xabar qiladi.

Biroq, bu nazorat tekshiruvlar i har doim ham halol amalga oshirilyapdimi?

Agar, javob «Ha» bo‘lsa, bozordagi sertifikatsiz, hidi o‘tkir, o‘ta yorqin rangdagi o‘yinchoqlar nega sotilyapdi? Yoki ular talabga javob beradimi?

Kecha O‘rikzor o‘yinchoq bozoriga borib, bir nechta ulgurji xaridorlar bilan suhbatlashdim. Yangi ish boshlagan tadbirkor roliga kirishib, ulardan sotish uchun qanday o‘yinchoqlarni tavsiya qilishlarini so‘radim.

To‘rt nafar tadbirkor ham bugun bolalar orasida mashhur bo‘lgan multfilm qaxramonlari, robotlar, qo‘g‘irchoqlar va pultli mashinalarni tavsiya qilishdi. Lekin birortasi sertifikatli, xavfsiz o‘yinchoqlarnigina xarid qilishimni tavsiya qilishmadi. Bir tadbirkorga hamroh bo‘lib uning xaridlarini oxirigacha kuzatdim. O‘yinchoqfurush o‘zi aytgan o‘yinchoqlarni xarid qilgach, xidi o‘ta yoqimsizlardan ham bir qop sotib oldi.

– Bu kimga? – dedim hayratlanib.

– Puli kam, kambag‘al oilalar ham bor-ku. Ba’zi bolalar do‘konga kirsa arillab yig‘lashadi. Ovutish uchun shulardan oladi noiloj…

– Axir bu o‘yinchoqlar xavfli-ku!

– Daromad asosan shulardan. Sertifikatlini 100 dan 10, 15% so‘raydi. 85% odamni ro‘zg‘or qilishga puli yo‘q-ku!

Uning javobidan muzlab qoldim.

Agar butun respublikaga o‘yinchoq shu bozordan tarqalishini inobatga olsak, demak haliyam xavfli o‘yinchoqlar sotuvda va nazorat sust.

Savol tug‘iladi bojxona nazoratidan sifat, sertifikati yo‘q o‘yinchoqlar qanday o‘tyapdi? Turli podvallarda ishlab chiqarilayotgan arzon, sifatsiz o‘yinchoqlar qanday bozorlarga kelib qolyapdi?

Aslida bolalar qo‘liga tushadigan har bir buyum o‘ta qattiq tekshiruvdan so‘ng savdoga chiqarilishi kerak.

Farzandlarimizga ularning salomatligi uchun xavfli buyumlarni beraversak bolalar qotillaridan farqimiz bo‘ladimi?!

Aslida «Uzstandart» kattalar va bolalar uchun maxsus sayt, mobil ilova yaratib, o‘yinchoqlar sifatini shaffof ko‘rsatsa maqsadga muvofiq bo‘lardi.

 Muazzam Ibrohimova,

shifokor, «Sen kuchlisan» NNT koordinatori



Source link

Continue Reading
Click to comment

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

Mahalliy

Markaziy Osiyo mintaqaviy iqtisodiy hamkorlik dasturi doirasida tahlil markazlari mutaxassislarining 9-forumi o‘tkazildi

Published

on


O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Makroiqtisodiy va hududiy tadqiqotlar instituti (MHTI) xodimlari dekabr oyi boshida Urumchi shahrida Markaziy Osiyo mintaqaviy iqtisodiy hamkorlik dasturi doirasida tahlil markazlari mutaxassislarining 9-forumi (CAREC Think Tank Development Forum)da ishtirok etdi.

Unda asosiy e’tibor mintaqaviy hamkorlik, «yashil iqtisodiyot» va innovatsion moliyalashtirishni rivojlantirishga qaratildi. Forumning dastlabki sessiyalarida innovatsion moliyalashtirish modellari, «yashil bank» tashabbuslari, barqaror kreditlash tajribalari va iqlim moliyasi kabi mavzular tahlil qilindi. Muhokamalarda MHTI yetakchi mutaxassisi Nodira Jabborova ham faol ishtirok etdi va CAREC Tahlil markazlari tarmog‘i (CTTN) ni rivojlantirish bo‘yicha yangi tashabbuslarni bildirdi.

Shuningdek, Urumchi shahrida Tyan-Shan Markaziy Osiyo iqtisodiy hamkorlik forumi ham o‘tkazildi. U mintaqaviy iqtisodiy integratsiya, transport, savdo va investitsiya sohalarida aloqalarni rivojlantirishga bag‘ishlandi va hamkorlikning yangi yo‘nalishlari belgilandi. Markaziy Osiyo moliyaviy hamkorlik tadqiqot markazining ochilishi forumning muhim voqealaridan biri bo‘ldi. Ushbu yangi markaz a’zo davlatlar o‘rtasida moliyaviy hamkorlikni kengaytirishga xizmat qiladi.

Ma’lumot uchun, CAREC dasturi – bu mintaqaviy iqtisodiy hamkorlikni rivojlantirish maqsadida ishlab chiqilgan dastur. Unda Afg‘oniston, Ozarbayjon, Xitoy, Gruziya, Qozog‘iston, Qirg‘iziston, Mo‘g‘uliston, Pokiston, Tojikiston, Turkmaniston va O‘zbekiston ishtirok etadi. Dastur 1997 yilda Osiyo taraqqiyot banki tomonidan tashkil etilgan.



Source link

Continue Reading

Mahalliy

Xalqaro integratsiya va global raqobat uchun til bilishning ahamiyati

Published

on


Hozirgi zamon – chegaralar deyarli sezilmaydigan, ma’lumotlar bir lahzada butun dunyoga yetib boradigan va kecha yangilik bo‘lgan bilimlar esa bugun eskiga aylanib ketadigan tezkor davr hisoblanadi. Millatning taraqqiyoti, davlatning xalqaro sahnadagi obro‘si va jamiyatning intellektual salohiyati endilikda faqat ichki resurslar bilan emas, balki dunyo jarayonlarida faol qatnashish qobiliyati bilan baholanmoqda. Shu sababli chet tillari, ayniqsa ingliz tili, qo‘shimcha ko‘nikma bo‘lib qolmay, XXI asrdagi eng muhim “kalit”, global imkoniyatlar eshigini ochuvchi strategik vositaga aylandi.

So‘nggi yillarda O‘zbekistonda chet tillarini o‘rganish davlat siyosatining eng ustuvor yo‘nalishlaridan biriga aylanayotgani bekorga emas. Prezident tashabbuslari tufayli maktabdan to oliy ta’limgacha, davlat xizmatidan to xususiy sektorgacha – butun tizimda til o‘rganishning yangi, zamonaviy ekotizimi yaratilmoqda. Bu jarayon nafaqat ta’lim sifatini o‘zgartirayapti, balki mamlakatning global dunyoga integratsiyasini ham tezlashtirib, yoshlarga keng imkoniyatlar eshigini ochayapti.

So‘nggi bir necha yilda O‘zbekistonda til o‘rganish haqiqiy umummilliy harakatga aylandi. Eng katta o‘zgarish esa xorijiy tillarga bo‘lgan jamiyatning talab va ehtiyoji keskin oshib bormoqda Bu esa kelajakning o‘zgarishlarga ochiq, global fikrlaydigan avlodni shakllanayotganligini ko‘rsatmoqda.

So‘nggi yillarda qabul qilingan qarorlar chet tillarini o‘qitishni butunlay yangi tizimga aylantirdi. Bugungi kunda O‘zbekistonda nafaqat ingliz tili, balki boshqa xorijiy tillarni o‘rganish keng qo‘llab-quvvatlanmoqda:

– xorijiy til bo‘yicha A2 va undan yuqori sertifikati bo‘lgan maktab bitiruvchilari texnikum, kollej va litseylarga o‘qishga kirishda chet tili fani bo‘yicha testdan ozod qilinadi va maksimal ball beriladi.

– “Yoshlar daftari”ga kiritilgan xorijiy til o‘rganmoqchi bo‘lgan yoshlarga 6 oygacha kursga qatnashi har oyda BHMning 4 baravarigacha pul beriladi.

– xorijiy tillar bo‘yicha kamida S1 sertifikatini olgan 30 yoshgacha bo‘lgan yoshlarning testga kirish uchun to‘lagan pullari davlat hisobidan qaytarib beriladi.

– xorijiy tillar bo‘yicha B2 yoki undan yuqori darajadagi milliy yoki xalqaro sertifikatga ega bo‘lgan abituriyentlar testdan ozod qilinadi va ularga maksimal ball beriladi.

– ta’lim muassasalarining kamida S1 darajadagi milliy yoki xalqaro sertifikatga ega xorijiy tillar o‘qituvchilariga har oylik 50 foiz qo‘shimcha ustama to‘lanadi. Kamida S1 sertifikatini olgan o‘qituvchilarning testga kirish uchun to‘lagan pullari davlat hisobidan qaytarib beriladi va ular attestatsiyadan ozod qilinadi.

– milliy va xalqaro sertifikatga ega davlat xizmatchilari lavozim maoshiga 20 foizgacha qo‘shimcha ustama to‘lanadi.

– ommaviy axborot vositalarida kamida 1 yil asosiy ishi sifatida ishlab kelayotgan jurnalistlar va tahririyat xodimlari xorijiy tillar bo‘yicha V2 va undan yuqori natijani olsa ularga ikki turdagi imtiyoz: xorijiy tilni o‘rganish xarajatlari uchun BHMning 15 baravarigacha pul beriladi va imtihon topshirish uchun to‘langan pullar to‘liq qoplab beriladi.

– qishloq hududlarida xorijiy tillarni o‘qitishni tashkil etish uchun tadbirkorlarga 50 mln so‘mgacha mahalliy budjetdan bir martalik subsidiya beriladi.

Bugungi kunga qadar xalqaro imtihon tizimlaridan yuqori ball to‘plagan yoshlarga 80 mlrd 42 mln so‘m mablag‘ ajratish orqali 42 779 nafar yoshlarning imtihon topshirish xarajatlari to‘liq qoplab berilgan. Albatta, bu kabi yaratilgan imkoniyatlar va berilgan imtiyozlar o‘z natijasini bermay qolmaydi.

Xususan, 2024-yilda birgina IELTS imtihonidan 5,5 va undan yuqori ball olgan yoshlar soni 2020-yilga nisbatan 5 baravarga, 7–8 ball (C1 daraja)ni qo‘lga kiritganlar 7,4 baravarga, 8,5–9 ball (C2 daraja) ga erishganlar esa 23,7 baravarga oshganligi kuzatilgan.

So‘nggi yillarda O‘zbekistonda xorijiy tillarni o‘rganish shunchaki ta’lim sohasidagi islohot emas, balki jamiyat miqyosidagi katta ijtimoiy harakatga aylandi. Til o‘rganishga bo‘lgan talabning keskin o‘sishi mamlakatning global maydonga chiqish istagi va yangi avlodning dunyo bilan to‘g‘ridan-to‘g‘ri muloqot qilishga bo‘lgan intilishi bilan uyg‘unlashdi.

Davlat tomonidan joriy etilgan keng qamrovli imtiyozlar tilni milliy rivojlanishning strategik drayveri sifatida ko‘rilayotganini namoyon qiladi.

Bu choralar natijasida til o‘rganish faqat shaxsiy rivojlanish emas, balki iqtisodiy foyda, ta’limga yo‘l, kasbiy o‘sish va global raqobatda ishonchli poydevorga aylandi.

Dunyo iqtisodiyoti, ayniqsa raqamli iqtisod, autsorsing xizmatlari, IT, ilmiy-tadqiqot, startaplar, xalqaro biznes munosabatlarida xorijiy tillarni ayniqsa ingliz tilini bilishni talab qilmoqda.

O‘zbekistonning 2030-yilgacha bo‘lgan strategik yo‘nalishlarida tashqi bozorlarga chiqish, investitsiya va texnologiya jalb etish, xalqaro kooperatsiyani kuchaytirish kabi vazifalar bor. Bu vazifalarni amalga oshirish uchun:

– chet el manbalari bilan bevosita ishlaydigan mutaxassislar,

– xalqaro tadqiqotlarda ishtirok eta oladigan olimlar,

– dunyo bozoriga chiqishni maqsad qilgan tadbirkorlar,

– global muomaladan qo‘rqmaydigan yoshlarga ehtiyoj bor. Buning asosiy sharti esa chet tillarini egallash hisoblanadi.

Zamonaviy dunyoda xorijiy tillar xorijiy manbalar va axborotlarga to‘g‘ridan-to‘g‘ri kirish imkonini beradigan  va ma’lumotlar eshigini ochadigan “kalit” sifatida tariflanmoqda.

Ilmiy maqolalarning 80 foizi ingliz tilida e’lon qilinadi. Innovatsiya, fan va texnika sohasidagi global bilimlar asosan ingliz tilida tarqaladi. Toshkentda o‘tirgan va ingliz tilini o‘zlashtirgan bir talaba MIT, Harvard, Oxford, Seoul National University yoki Tokyo University’ning ochiq darslaridan bevosita foydalana olish imkoniyatiga ega bo‘lmoqda.

Til bilish talaba va olimni tarjimalarga bog‘liqlikdan xalos qiladi va mustaqil fikrlash madaniyatini mustahkamlaydi.

Shuningdek, maktablarning metodik bazasini yanada kuchaytirib borish, xalqaro imtihon markazlarini kengaytirish hamda fanlar bo‘yicha ingliz tilida seminarlar, xalqaro onlayn kurslar bilan integratsiya qilinadigan darslarni ko‘paytirish  yoshlarning til o‘rganishga bo‘lgan ishtiyoqini yanada kuchaytirishga xizmat qiladi.

O‘zbekistonda chet tillarini, ayniqsa ingliz tilini o‘rganish jarayoni so‘nggi yillarda milliy rivojlanishning asosiy strategik yo‘nalishlaridan biriga aylandi.

Statistik ko‘rsatkichlar ham bu siyosatning natijasini ravshan ko‘rsatmoqda: so‘nggi 3–4 yil ichida IELTSda yuqori ball olgan yoshlar soni bir necha barobarga ortdi, ayniqsa C1 va C2 darajasi bo‘yicha ko‘rsatkichlar keskin o‘sdi. Bu esa mamlakatda til o‘rganish madaniyati chuqurlashib, yangi avlodning global raqobatga tayyorlik darajasi ortib borayotganini ko‘rsatadi.

Hozirgi davrda xorijiy tillar bilim olish, texnologiya, fan va innovatsiyalarga olib boruvchi asosiy ko‘prikka aylandi. Ilmiy tadqiqotlar, startap ekotizimi, raqamli xizmatlar va xalqaro biznes sohalarida samarali faoliyat ko‘rsatish uchun til bilish shart bo‘lib qolmoqda. Shu sharoitda O‘zbekistonning chet tillarini o‘rganish bo‘yicha amalga oshirayotgan davlat siyosati mamlakatning 2030-yilgacha belgilangan strategik maqsadlari bilan uyg‘unlikda rivojlanmoqda.

Xulosa qilib aytganda, bu islohotlar mamlakatning intellektual salohiyatini oshirish, global bozorda ishtirokini kuchaytirish va innovatsion iqtisodiyotni rivojlantirishda muhim ahamiyat kasb etmoqda.

Buranova Lobar,
Toshkent shahridagi 50-maktabning ingliz tili o‘qituvchisi



Source link

Continue Reading

Mahalliy

Muzaffar Jalolov: Komfort zonadan chiqishni xohladim

Published

on


O‘zbekiston oliy ta’lim tizimi so‘nggi yillarda chuqur o‘zgarishlar davrini boshdan kechirmoqda. Raqamli texnologiyalar, xalqaro standartlar, sun’iy intellektning kirib kelishi va global raqobat sharoitida oliygohlar oldiga tamoman yangi vazifalar qo‘yilmoqda.

Ana shunday murakkab, ammo imkoniyatlarga boy davrda ta’lim boshqaruvi, raqamli transformatsiya va innovatsion yondashuvlari bilan tanilgan mutaxassis — Muzaffar Jalolov faoliyati yana bir bor e’tibor markaziga chiqdi.

U bir necha yillar yillar mobaynida INHA Universiteti rektori sifatida o‘zining texnologik boshqaruvga asoslangan modeli, xalqaro ilmiy hamkorlikni kuchaytirish bo‘yicha tashabbuslari va zamonaviy ta’lim standartlarini joriy etishdagi sa’y-harakatlari bilan tanildi.

Bugun esa u mutlaqo yangi mas’uliyat — Jahon Iqtisodiyoti va Diplomatiyasi Universitetida raqamli transformatsiya bo‘yicha prorektor vazifasini bajarmoqda.

Muzaffar Jalolovning INHAdagi faoliyatini yakunlagani ko‘pchilikda savollar tug‘dirgani tabiiy, ammo uning yangi yo‘nalishga o‘tishi tasodif emas. 

U oliy ta’limni yangicha tamoyillar asosida boshqarish, diplomatik maktabni global standartlarga mos raqamli ta’lim modeli bilan boyitish, eng asosiysi, yoshlarning fikrlash doirasini kengaytirish — bugungi kunda eng zarur bo‘lgan yo‘nalishlardan biri ekanligini alohida ta’kidlaydi.

Ushbu intervyu orqali Muzaffar Jalolovni nafaqat o‘z sohasining yetuk mutaxassisi, balki oddiy bir shaxs sifatida ham yaqindan taniysiz.

Uning o‘ziga xos qarashlari va JIDUda olib borayotgan yondashuvlari shuni ko‘rsatadiki, raqamli transformatsiya endi shunchaki texnik jarayon emas — bu butun ta’lim falsafasining yangilanishidir.



Source link

Continue Reading

Mahalliy

Ko‘zi to‘q odamning yashash falsafasi yoxud mulkdan bosh tortish quvonchi…

Published

on


Oshxonamda bir idish bor, ko‘k shishali, meva soladigan idish. Uni hayotimizning qiyin kunlarida bir onaxon bergandi. U paytda bolalarimiz kichkina, ishimizning tayini yo‘q, qornimizni amallab to‘ydirgan davrlar edi. Onaxon meni o‘sha lahzalarda mana shu bir oddiy idish bilan quvontirgandi. Oradan yillar o‘tdi, keyinchalik ko‘plab meva soladigan idishlar sotib oldim, ba’zilari sinib yo‘q bo‘lib ketdi, ba’zilari ishlatilmay oshxona javonida terilib turdi. Lekin mehmon kelsa ham, kundalik hayotimda ham mana shu ko‘k shisha idish doimo xizmatimda bo‘ldi… Har gal uni qo‘limga olganimda, o‘sha ayol — kamtar, tozalikni yaxshi ko‘radigan onaxon ko‘z o‘ngimda gavdalanadi.

Foto: shaxsiy arxiv (o‘sha ko‘k idish)

Esse ko‘k idish haqida emas…

Shaharda hayot shoshqaloq. Har qadamda reklamalarga ko‘zing tushadi: “Shu divanni olsang, uying uyday bo‘ladi!”, “Yangi telefon senga baxt olib keladi!”, “O‘zingga eng yaxshi narsalarni ravo ko‘r, shunda seni odamlar hurmat qiladi!” Ularning har biri go‘yo baxtni katta qopda tutib, eshik oldida turgandek. Biz ham shoshib, shu baxtni sotib olishga urinamiz. Har bir yangi buyum go‘yo yangi hayotning kalitidek. Aslida-chi, bu buyumlar bilan birga uyimizga yana nimalar to‘planadi?

Ortiqcha chang, tig‘iz joy, bu ko‘zga ko‘rinmas zulm emasmi? Chunki buyumlar vaqtimizni, e’tiborimizni va quvvatimizni yutadi. Har bir buyum hayotimizdagi bir bo‘lak vaqtni tortib oladi. Masalan ularni tozalash uchun sarflangan daqiqalar, bir kiyimni tanlash uchun ketkazilgan asab, gadjetlar uchun sarflangan soatlar. Va bizning hayotimizning qanchadan  qanchasi buyumlar orasida “adashib” ketgan ekan-a?

 Nimadir yetishmayapti…

Netflix kompaniyasi tomonidan ishlangan “Minimalistlar: Hozir kamroq va yaxshiroq” hujjatli filmi minimalist turmush tarzi mashhurligining ortib borayotganiga oydinlik kiritadi.

Ko‘rsatuv ishtirokchilari minimalistlar Joshua Filds Milbern va Rayan Nikodim minimalizm hayot tarziga qanday ega bo‘lganlari haqida hikoya qiladi.

Joshua Milbern va Rayan Nikodim xira yoritilgan kinostudiyada dastlab minimalizmgacha bo‘lgan hayotini ko‘rsatishadi. Kirish hujjatli filmga o‘ziga xoslik bag‘ishlaydi, chunki ikki kishining qiziqarli hikoyalarisiz film shunchaki bashoratdan iborat bo‘lib qolar edi.

Joshua Milbern kulrang kostyum kiyib, o‘zini juda obro‘li ishdan tortib ajoyib kvartiraga qadar hamma narsaga ega qilib ko‘rsatadi. Lekin, qovog‘ini solib, to‘xtab qoladi. Nimadir yetishmayapti — Milbern haqiqatan ham baxtlimi?

Onasining o‘limidan keyingina u bu narsalarni yig‘ish baxtning kaliti emasligini tushunadi. U sahnalashtirilgan uyiga qadam qo‘yadi — befoyda, esda qolmaydigan narsalar bilan to‘ldirilganligini ko‘radi,  pul yig‘adigan cho‘chqachadan tortib kumush idishlargacha.

Hujjatli film mezbonlarning hayoti haqida so‘zlaydi, ammo filmning asosiy g‘oyasi Milbern va Nikodim  minimal hayot tarzining qulayligini tomoshabinga yetkazish. Ya’ni ular qimmat uylar, brend kiyimlar va yaxshilikni unutib qo‘yish kabi “charchaydigan hayot”dan qanday voz kechishganini so‘zlaydi. Oxirida minimalist turmush tarzini olib borish usullari keltirilgan, masalan, kuniga bitta — keraksiz deb hisoblagan narsalarni tashlab yuborish…

Ha, hayotimizning ko‘p qismi xarid qilish va sotib olishga sarflanadi. Ha, aynan mana shu imkon qadar ko‘proq narsalar to‘plash baxt tuyg‘ularini osongina yo‘qotishimizga sabab bo‘ladi.

Agar odamlar hamma narsadan voz kechsalar, hayot qanday bo‘lar edi?

“Minimalizm” degani faqat xonadagi divan bilan shkafni sotib yuborish va xonanini bo‘shatish emas — bu dunyoqarashni yangilash! Kamroq narsaga ega bo‘lib, ko‘proq hayotni his qilish, insonlarni va vaqtni qadrlash demakdir.

Har kuni yangi kiyim, yangi gadjet, yangi xohish… Lekin shu shovqin ichida ko‘pchilik chindan ham nimani xohlashini unutib qo‘ygan. Bir tomonda  ortiqcha narsalar botqog‘iga cho‘kkan odamlar, ikkinchi tomonda shularning yarmiga ham erisha olmaganlar. Shunda minimalizm nafaqat oddiylik, balki ortiqcha narsadan voz kechib kimningdir ehtiyojini to‘ldirish ekanligini his qilasan.

Minimalizm — bu “hamma narsadan voz kechish” emas. Bu nafaqat joyingni, balki ongingni ham ortiqcha o‘y-xayollardan, yukdan tozalash. Minimalizm “menga shundan boshqasi kerak emas”, “Shunisi ham yetarli” degan qaror. Aslida bu so‘zning bizda ham muqobili bor, shukr va qanoat, ko‘zi to‘qlik. Demak, minimalizm yo‘lini tanlagan odamni biz bemalol ko‘zi to‘q odam desak ham bo‘ladi.

Axir moddiy buyumlar soni kamaygan sari, inson qalbida boshqa narsalar uchun joy ochiladi: sukut, nafas olayotganingni his qilish, fikrlash va ichki xotirjamlik. Bu oddiy, ammo g‘oyat qimmatbaho ne’matlar bizga oddiy hayot yo‘lini tanlashimiz orqali beriladi.

Oddiylikni istash jamiyatga qanday ijtimoiy ta’sir qiladi?

Agar ko‘pchilik “kamroq istash” g‘oyasini qabul qilsa, isrofgarchilik kamayadi, muhtojlarga resurslar yetadi, tabiat nafas oladi. Aslida minimalizm shaxsiy emas, ijtimoiy inqilob ham.

Xonangizda jim o‘tirgancha atrofni kuzating. Har tarafda narsalar: bir marta kiyilgan liboslar, “bir kuni kerak bo‘lar” deb saqlangan idishlar, chang bosgan kitoblar – qadrsizlangan mulk. Har biri go‘yo sizga qarab turibdi, lekin birortasi hech narsa bermayotgandek. Minimalistlarning ko‘pchiligi shunday hislarni boshidan kechirishgan va hashamatli hayotni ortda qoldirib, shkaflarini bo‘shatishgan, keraksiz buyumlarni hadya qilishgan va shunda ilk bor chuqur nafas olishgan.

Joshua va Nikodim aytganidek: “Oldingi hayotni — narsalarni yig‘ishni to‘xtatganimizda, bu hayot bizga “so‘zlay” boshladi”.

Foto: The Minimalists  ikki chekkada Joshua Milbern va Rayan Nikodem

Gap Joshua Milbern va Rayan Nikodem haqida ketayotganini esdan chiqarmaylik. Joshua bilan bog‘liq kurtka voqeasi qanchadan-qancha odamlarning turmush tarzini o‘zgartirmadi deysiz. Voqea mana shunday syujetdan iborat. Bir kuni ko‘chada notanish odam Joshuaning kurtkasini ko‘rib: “Voy, bu juda zo‘r ekan!” deydi. Minimalist esa o‘ylamay turib, javob berdi: “Aslida bu mening mulkim emas — bu vaqtincha ustimda turgan buyum xolos.” Va u kurtkani yechib notanish odamga berib yuboradi. Bu juda kichik, lekin juda kuchli lahza bo‘lgan. Chunki uning uchun bu kurtka endi mulk emasdi, balki bir paytda zarur bo‘lgan buyum. Qolaversa bu harakati unga mulkdan bosh tortish quvonchini his ettirgan. Va bu voqea butun falsafaning ramziga aylangan.

Joshua keyinchalik shunday izoh bergan: “Bizning jamiyatda mulk odamni himoya qiladi, kuchli ko‘rsatadi, deb o‘ylaymiz. Aslida esa mulk odamni bog‘lab qo‘yadi. Bir narsani hadya qilgan paytingda sen mulkdan emas, unga bog‘liqlikdan ozod bo‘lasan.”

Joshua uchun ham bu kurtka shunday narsa edi. U hadya qilganida, nafaqat bir odamni quvonch berdi, balki o‘zini ozod qildi. Bu voqea keyinchalik uning ma’ruzalarida “Giving as Freedom” (Hadya bu erkinlik) shioriga aylandi. Qanchadan-qancha odamlar ortiqcha narsalaridan voz kechishga, hadya qilishga o‘rgandi. Hayotimizdagi ichidagi eng oliy ne’mat boshqalarga bera olgan mehrimiz emasmi?

Masalan ortiqcha kiyimlarni kimgadir hadya qilsangiz ehtiyojmand uchun quvonch, bir texnika boshqa bir xonadon uchun qulaylik.
Oddiy hadya ham ba’zan kimgadir “men ham muhimman” degan hisni beradi. Chunki biz moddiy boylikka cho‘mganimiz sari, qalbimiz torayadi. Aslida esa haqiqiy boylik — ortiqchasini ulashishda.

Ko‘p odamlar minimalizmni faqat bo‘sh xona, oq devorlar, minimal mebel va intererlar bilan bog‘laydi. Lekin men uchun minimalizm oddiy bir ko‘k shisha idish, shunchaki xotira emas, balki hayotiy falsafa. Ya’ni qancha kam narsaga ega bo‘lsak shuncha ko‘proq yaxshilik qilish imkonimiz bo‘ladi.  

Menga idish bergan ayol xonadonida ortiqcha narsa saqlamasdi. Uyi hamisha havodek toza va ozoda ko‘rinardi. Hozir anglayapmanki, u o‘zi bilmagan holda nafaqat ozoda yoki kamtarona, balki minimalizm g‘oyasida yashagan ekan. U menga qilgan kichkina hadyasi orqali g‘oya ham bergandi: boring bilan bo‘lish…

Minimalizm bu nafaqat ko‘p narsalarni istamaslik, oz narsalarga qanoat qilish balki, in’om qilish madaniyati.  Kamroq narsa bilan ko‘proq nafas olish hissi. 

Har safar ko‘k idishni ko‘rsam o‘sha onaxonni eslayman, hozir yanada tiniqroq xotirlayapman u o‘shanda: “Ortiqcha narsalarni yig‘ishni xohlamayman, yuk bosib turgandek bo‘ladi, ortiqcha narsa qo‘limga ilinsa birovga ulashgim keladi, narsa to‘plashga hushim yo‘q…” degandi.

Shisha idish ham, Joshua Milbern hadya qilgan kurtka ham – bu oddiy buyum emas. Ya’ni uy ichi havodek yengil, bo‘m-bo‘sh onaxon ham, kurtkasini notanish odamga bergan Joshua ham bir xil hayot falsafasini tanlagandi — minimalizmni. Bu falsafa narsalarni yo‘qotish emas, balki oz narsa orqali ko‘proq qiymat yaratish haqida. Ularda bitta umumiy ma’no bor: qo‘lingdagi ortiqchani ulash, yengil nafas ol.

Ortiqcha buyumlarni to‘plash ko‘zga ko‘rinmas yuk. Ana shu yerda biroz to‘xtab tin oling, siz o‘sha ortiqcha narsalar uchun ko‘p pul ishlab topishni istamayapsizmi?  

Har birimizda “ko‘k shisha idish” bor, uni topish o‘zingdagi ortiqcha buyumni ko‘rish, uni ulashish esa va yengil nafas olishni qayta o‘rganish demak.  Minimalizm shunday go‘zal va shunday sodda falsafa.  

Barno Sultonova



Source link

Continue Reading

Mahalliy

Maktablarda qishki ta’til 28 dekabrdan boshlanadi

Published

on


Maktablarda qishki ta’til 28 dekabrdan boshlanadi. Bu haqda Maktabgacha va maktab ta’limi vazirligi xabar berdi. 

Hukumatning 2017 yil 15 martdagi 140-sonli qaroriga muvofiq, 2025-2026-o‘quv yilida umumiy o‘rta ta’lim maktablari o‘quvchilari uchun qishki ta’til 28 dekabrdan (boshlang‘ich 1-4-sinflarda 27 dekabr — shanba kunidan) boshlanadi. 

Ta’til 2026 yil 10 yanvargacha (14 kalendar kun) davom etadi. 

2026 yil 11 yanvar yakshanba dam olish kuniga to‘g‘ri kelgani bois, III chorak darslari 2026 yil 12 yanvardan boshlanadi.

Eslatib o‘tamiz, kuzgi ta’til 10 noyabr kuni nihoyasiga yetgan edi. 



Source link

Continue Reading

Trending

Copyright © 2025 Xabarlar. powered by Xabarlar.