Connect with us

Mahalliy

«Gazetchilikda yaponlardan oldindamiz…» – O‘zbekiston jurnalistikasi tarixi  

Published

on


Bundan qariyb bir yarim asr oldin, aniqrog‘i 1870 yil 28 aprel (yangi taqvim bo‘yicha 10 may) kuni Toshkentda «Turkestanskiye vedomosti» gazetasining birinchi soni bosmadan chiqdi. Bu bilan nafaqat O‘zbekiston, balki butun Markaziy Osiyo mintaqasi vaqtli matbuotiga tamal toshi qo‘yildi. Keyinchalik ushbu nashr o‘zbek tilida «Turkiston viloyatining gazeti» nomi bilan ham chop etila boshladi.

Tarixga nazar tashlasak, bu o‘sha davrdagi kishilik jamiyati taraqqiyotidagi tom ma’nodagi olamshumul voqea bo‘ldi. Chunki ayrim hozirgi sanoati rivojlangan davlatlarda hali gazetachilikdan asar ham yo‘q edi.

Misol uchun Yaponiyada ilk gazeta «Tokio Nichi Nichi Shimbun» (東京日日新聞) oradan ikki yil o‘tgandan keyingina – 1872 yilning 21 fevral kuni nashr etila boshlandi. Koreyada esa bizdan roppa-rosa o‘n uch yildan keyin, ya’ni 1883 yilning 31 oktyabr kuni birinchi milliy gazeta «Xansonsunbo» (한성순보) dunyo yuzini ko‘rdi.

Aynan shu sababdan ham o‘zbek milliy jurnalistikasi o‘tmishini o‘rganish, har tomonlama tadqiq qilish, undan saboq olish juda katta ma’rifiy va ma’naviy ahamiyat kasb etadi. O‘tgan turli bosqichlar birin-ketin ko‘zdan kechiriladigan bo‘lsa, ularni umumiy ma’noda quyidagicha guruhlashtirish mumkin.

Dastlab matbuotimiz chor Rossiyasiga xizmat qildi. Keyingi davrda u o‘ziga xos milliy va ma’rifiy ruhiyat kasb etdi. Sho‘rolar hukumat tepasiga kelgach vaziyat salbiy tomonga o‘zgardi. Ikkinchi jahon urushi yillarida bevosita front hayotini yoritdi. Stalin davrida umuman tanazzulga uchradi. Keyingi sovetlar zamonida eng mashaqqatli davrni boshdan kechirdi.

U hozirgi mustaqillik yillarida esa butun jahon jurnalistikasining boy tajribalari hamda zamonaviy tendensiyalarini o‘zida sinab ko‘rmoqda. Qayd etish joizki, matbuotimiz bugungi kunga kelib o‘ziga xos, betakror qiyofaga ega bo‘lishga harakat qilmoqda.

Tarixiy ildizlar

Aslida axborotni to‘plash, tahlil qilish va tarqatishga yo‘naltirilgan ijtimoiy faoliyatning dastlabki kurtaklari qadim-qadimda paydo bo‘lgan. Odamlarni ijtimoiy turmushda sodir bo‘layotgan voqealardan xabardor qilish, ularga axborot vositasida ma’lum g‘oyaviy-ruhiy ta’sir o‘tkazish turli shakl va usullarda namoyon bo‘lgan. Og‘zaki axborot notiqlar, jarchilar tomonidan yetkazilgan.

Kishilik taraqqiyoti tarixida yozuvning ixtiro etilishi va natijada yozma adabiyotlarning paydo bo‘lishi axborot almashinuvida keskin burilish yasadi. Abu Rayhon Beruniyning «Hindiston» (1030 yil), Mahmud Qoshg‘ariyning «Devonu lug‘ati turk» (1077 yil), Kaykovusning «Qobusnoma» (1082-1083 yillar), Zahiriddin Muhammad Boburning «Boburnoma» (1526-1529 yillar) kabi asarlarida ham jurnalistikaning ilk kurtaklarini kuzatish mumkin. Chunki ushbu nodir asarlarda o‘ziga xos publitsistik ruh mavjud bo‘lib, ularda o‘sha zamon tarixi, odamlarning hayoti, madaniyati, kundalik turmush tarzi atroflicha aks ettirilgan. Shu ma’noda o‘zbek jurnalistikasining tarixiy ildizlarini ming yillarga borib taqaladi, desak mubolag‘a bo‘lmaydi.

Hozirgi davr jurnalistikasi «dastlab XVII asr boshidagi ilk davriy bosma nashrlar qiyofasida yuzaga kelgan. XIX asrning ikkinchi yarmi va XX asrda fotografiya hamda kinematografiyaning kashf qilinishi tufayli foto va kinojurnalistika tashkil topdi. XX asrning 20-yillaridan e’tiboran radiotexnika yutuqlari asosida radiojurnalistika taraqqiy qila boshladi, 40-yillarda esa telejurnalistika maydonga keldi», deb yozadi taniqli olim Boybo‘ta Do‘stqorayev o‘zining «O‘zbekiston jurnalistikasi tarixi» kitobida.

Sir emaski, XIX asr o‘rtalari va XX asrninng dastlabki yillaridan boshlab aksariyat Sharq mamlakatlarida jurnalistikaning ommalashishi va rivojlanishida G‘arb mamlakatlarining bevosita ta’siri bo‘lgan. Xususan, Hindiston matbuoti Buyuk Britaniya ta’sirida, Janubiy Koreya ommaviy axborot vositalari (OAV) Amerika Qo‘shma shtatlari tajribasi asosida shaklllangan.

O‘zbekiston jurnalistikasi esa Rossiya matbuoti an’analariga tayangan holda paydo bo‘ldi va taraqqiy etdi. Ammo o‘tgan bir yarim asrga yaqin vaqt ichida o‘zbek matbuoti bir xilda, bir tekisda rivojlanmadi.

Xususan, u dastlab chor Rossiyasining minbari sifatida yuzaga kelgan bo‘lsa, keyingi davrda milliy va ma’rifiy ruhiyat kasb etdi. Sho‘rolarning kirib kelishi bilan vaziyat salbiy tomonga o‘zgardi. Ikkinchi jahon urushi yillarida bevosita front va front orti hayotini yoritdi. Stalin davrida tanazzulga uchradi, keyingi sovet davrida tom ma’nodagi turg‘unlikni boshdan kechirdi.

U hozirgi mustaqillik yillarida butun dunyoda mavjud bo‘lgan tarixiy tajribalar hamda zamonaviy tendensiyalarni o‘zida sinab ko‘rmoqda. Qayd etish joizki, o‘zbek matbuoti bugungi kunga kelib o‘ziga xos, betakror qiyofaga ega bo‘ldi.

Masalaning o‘rganilganlik darajasi

Cho‘lpon, Abdulla Avloniy, T.Ernazarov, A.Akbarov, T.Pidayev, B.Do‘stqorayev kabi olimu-adiblarning maqola, risola hamda o‘quv qo‘llanmalarida o‘zbek milliy jurnalistikasi tarixi atroflicha yoritib berilgan. Ularda qariyb 150 yillik tarix qamrab olingan. Eng muhim jihati shundaki, o‘tgan har bir davrga tegishli faktlar, raqamlar, voqealar o‘ziga xos qiyosiy sharh va tavsiflar bilan birgalikda berilgan.

Bu boradagi ilk o‘quv qo‘llanma o‘tgan asrning 70-yillari oxirida yozilgan. Ustozimiz B.Do‘stqorayevning qayd etishicha, «jami uchta kitob ko‘rinishida vujudga kelgan ushbu qo‘llanma aslida sho‘ro mafkurasi muhitida yozilgan bo‘lsa-da, O‘zbekiston jurnalistikasini bir tizimga solish, uni davrlashtirish, yaxlit fan sifatida talqin qilish, faktlarni ilmiy jihatdan tahlil etish bo‘yicha birinchi urinish sifatida ahamiyatga egadir».

Professor Boybo‘ta Do‘stqorayev tomonidan 2009 yilda nashr qilingan «O‘zbekiston jurnalistikasi tarixi» darsligini ushbu yo‘nalishdagi eng mukammal, ishonchli manbalardan biri sifatida e’tirof etish mumkin. Mazkur kitobni yozishda muallif o‘zigacha bu sohada maqola, monografiya, o‘quv qo‘llanmalari yaratgan olimlarning tajribalaridan foydalangan.

Ilk gazeta va jurnallar (1870-1905 yillar)

O‘zbekistonda jurnalistika XIX asrning 2-yarmida (1870 yillarda) paydo bo‘ldi. Turkistonda nashr etilgan ilk gazetalar – «Turkestanskiye vedemosti» va «Turkiston viloyatining gazeti» nashrlarining oldiga qo‘yilgan vazifalar o‘rganilganda ularning o‘sha davr mustabidlik siyosatini o‘tkazishda katta rol o‘ynaganini kuzatish mumkin. Ushbu nashrlarning yoritgan mavzu doiralari asosan chor Rossiyaning o‘lkadagi manfaatlaridan iborat bo‘lgan. Ya’ni dehqonchilik ishlari, paxta yetishtirish, yangi yerlarni o‘zlashtirish, sug‘orish masalalari, savdo-sotiq ishlari, harbiylar hayoti va general-gubernatorning buyruq va farmoyishlari, shuningdek, mahalliy xalqni «ma’rifatli» qilish bilan bog‘liq kundalik voqealar aks ettirilgan.

«Turkiston viloyatining gazeti» (qisqartma – «TVG»)ga muharrirlik qilgan shaxslar orasida aka-uka Ibrohimovlar, M.Chanishev, N.Ostroumov nomlarini qayd etib o‘tish joiz. Bu davrda ilk bor senzura amalga oshirilgan. Turkiston matbuotini Oktyabr to‘ntarishigacha ta’minlagan axborot agentliklari: Markaziy telegraf agentligi (rus. STA) va Shimoliy telegraf agentligi (rus. STA).

XIX asr oxiriga kelib xususiy bosmaxonalar yuzaga keladi. Dastlab Toshkentda, so‘ngra Samarqand, Qo‘qon, Namanganda bosmaxonalar ish boshlaydi. Xususiy gazeta va jurnallar paydo bo‘ladi: «Okraina», «Zakaspiyskoye obozreniye», «Russkiy Turkestan», «Asxabad» va boshqalar. «Srednyaya Aziya», «Sredneaziatskiy vestnik» va boshqa jurnallar. Ularning g‘oyaviy yo‘nalishlariga e’tibor qaratilsa, aynan shu davrdagi siyosiy muhitni tasavvur qilish mumkin. Yoritgan mavzular esa rang-barang bo‘lib, mazkur jurnallar rus tili hamda madaniyatini tarqatishga katta e’tibor qaratishgan.

Turkistonda milliy matbuotning yuzaga kelishi. Jadidlar matbuoti (1906-1917 yillar)

XX asrning birinchi va ikkinchi o‘n yilligida O‘zbekistonda asosiy e’tiborni milliy taraqqiyotni ta’minlashga qodir ma’rifatli insonlarni tarbiyalashga yo‘naltirilgan xususiy, milliy gazeta hamda jurnallar yuzaga keladi. Bular – «Xurshid», «Sadoi Turkiston», «Samarqand», «Oyina» va boshqalar.

Birinchi jadidlar nashri – «Taraqqiy» gazetasi Toshkent shahrida Ismoil Obidov muharrirligida, 1906 yil 27 iyundan e’tiboran chop etila boshlangan. Aynan shu sababdan ham hozirgi kunda O‘zbekistonda 27 iyun – «Matbuot va ommaviy axborot vositalari kuni» sifatida nishonlanadi. Albatta, bu davrga kelib Turkistonda o‘ziga xos milliy matbuot paydo bo‘lishining siyosiy-ijtimoiy omillari ko‘p edi.

1905 yil 17 oktyabr manifesti. Unda Rossiya fuqarolariga va’da qilingan so‘z, matbuot va jamiyatlar (ya’ni firqalar) tuzish erkinligi. Bu erkinliklardan foydalanish uchun bo‘lgan soha vakillari ilk marotaba harakat qilishgan. Ayni paytda mustabid hukumatning mahalliy aholini aldashga bo‘lgan urinishlari ijtimoiy muhitni bir muncha murakkablashtirgan.

Jadidshunos olim Begali Qosimov «Milliy uyg‘onish: jasorat, ma’rifat, fidoyilik» kitobida qayd etganidek, «jadidchilikning mohiyatini Millat va Vatanni anglashdan ular manfaati uchun kurashigacha bo‘lgan qizg‘in va hayajonli jarayon tashkil qiladi».

Jadidlar (ya’ni mahalliy ma’rifatparvar kuchlar) milliy gazeta chiqarish uchun harakat qiladilar. Natijada «Taraqqiy» gazetasi paydo bo‘ladi. Dastlabki vaqtda ziyolilar mazkur gazetaga alohida qiziqish bilan qaraydilar. Afsuski, ularning mazkur gazetadan kutgan narsalari yuzaga chiqmaydi va tez orada u chiqishdan to‘xtatiladi.

Ammo ana shu qisqa vaqt ichida mazkur gazeta dadil turib, mahalliy xalqlar manfaatlarini himoya qilishga urinadi. Hukumatga bo‘lgan munosabatini bildiradi. Gazeta sahifalarida erkinlik va ozodlik g‘oyalari tug‘iladi. Shu sababdan mustabid hukumat nashrni to‘xtatadi.

«Taraqqiy»ning muharriri Ismoil Obidiy qamoqqa olinadi. Shu singari «Xurshid», «Shuhrat», «Tujjor», «Osiyo» gazetalarining faoliyati ham uzoqqa bormaydi.

Bu davrda Buxoroda jadidlar matbuoti yuzaga keladi. «Buxoroi sharif» va «Turon» gazetalari nashr qilina boshlaydi. Toshkentda «Sadoi Turkiston», Qo‘qonda «Sadoi Farg‘ona» gazetalari ish boshlaydi. Samarqandda «Samarqand» gazetasi va «Oyina» jurnali chop etiladi. Jadidlar matbuoti bilan birga, Turkistonda diniy ulamolar nashrlari ham paydo bo‘ladi («Al-Isloh» jurnali).

«1914 yil iyul oyida boshlangan birinchi jahon urushiga tortilgan Rossiya imperiyasining bora-bora tinkasi qurib, iqtisodiy krizisga duchor bo‘ladi», deb yozgan edi B.Do‘stqorayev va bu holat, tabiiyki, matbuotda ham o‘z aksini topadi.

Muvaqqat hukumat davri. Turkiston (O‘zbekiston) jurnalistikasi

1917 yil Fevral to‘ntarishidan keyin Turkistonda yuzaga kelgan siyosiy-ijtimoiy vaziyat milliy jurnalistikaga jiddiy ta’sir o‘tkazdi. Bu davrda «Sho‘roi islomiya» jamiyati yuzaga keldi. Vaqtli hukumatning Turkiston komiteti tashkil etildi. Hokimiyatni egallash uchun zimdan ichki kurash boshlandi.

«Turkiston viloyatining gazeti» va «Turkestanskiye vedomosti» gazetalari o‘z faoliyatlarini to‘xtatdi. «Najot» va «Kengash» gazetalari paydo bo‘ldi. «Turon» va «Sho‘roi islomiya» gazetalari qisqa muddatda faoliyat olib bordi. Turkistonda jadidlar va ulamolar firqalari tuzildi. «Hurriyat» gazetasi chiqa boshladi. Shuningdek, «Al-Izoh», «Kengash» va «Yurt» jurnallari faoliyat yuritadigan bo‘ldi.

1917 yil Oktyabr to‘ntarishigacha bo‘lgan davrdagi yirik publitsistlar – Mahmudxo‘ja Behbudiy, Munavvar qori, Abdulla Avloniy, Ubaydulla Asadullaxo‘jayevlar ijodiga alohida to‘xtalib o‘tish mumkin.

Ta’kidlash joizki, M.Behbudiy ilk publitsist sifatida shakllandi. Adib publitsistikasining mavzu doirasi keng bo‘lib, u siyosiy publitsistika, maorif va madaniyatga bag‘ishlangan publitsistik chiqishlarga mualliflik qildi. Shuningdek, M.Behbudiy publitsistikasida Turkistonning istiqboli mavzuiga alohida o‘rin ajratiladi. Uning sayohatnomasi va uning muharrirlik faoliyati haqida ham batafsil ma’lumotlar saqlanib qolgan.

O‘zbek jurnalistikasi tarixini o‘rgangan yetakchi olim Boybo‘ta Do‘stqorayevning qayd etishicha «M.Behbudiyning ijtimoiy-siyosiy, adabiy-ijodiy, publitsistik, tashkilotchilik faoliyati rang-barang va sermazmun bo‘lib, u ma’rifatparvarlik g‘oyalarini tashviq etuvchidan istiqlolning nazariy va amaliy masalalarini hal etib berolgan lider darajasiga ko‘tarilgan shaxsdir», deya e’tirof etadi professor B.Do‘stqorayev.

Munavvar qori ham o‘zbek milliy jurnalistikasiga dadil kirib kelgan ijodkorlardan hisoblanadi. Uning jurnalistik taqdirida «Taraqqiy», «Xurshid», «Sadoi Turkiston», «Najot» gazetalarinnig ahamiyati kattadir. Munavvar qorining maktab va madrasalar islohiga bag‘ishlangan publitsistikasi juda katta ahamiyatga molikdir. Publitsist ayrim holatlarda eskirgan, nojoyiz urf-odatlarni tanqid qiladi. Munavvar qori publitsistikasida siyosiy-ijtimoiy mavzu ham keng o‘rin olgan.

Abdulla Avloniy publitsistikasida ta’lim va tarbiya masalalari atroflicha yoritilgan. Publitsistning siyosiy-ijtimoiy voqealarga munosabat bildirgan asarlari talaygina, «Afg‘on sayohati» safarnomasi shular jumlasidandir. U «Shuhrat» va «Turon» gazetalariga muharrirlik qilgan.

Ubaydulla Asadullaxo‘jayev – yangi tipdagi muharrir hisoblangan. U asosan huquqiy savodxonlikni oshirishga mo‘ljallangan maqolalar yozgan.

O‘zbekistonda bolsheviklar matbuotining yuzaga kelishi. Uning Ikkinchi jahon urushigacha bo‘lgan davrdagi taraqqiyoti xususiyatlari (1917 noyabr -1941 yil iyun)

Aynan shu davrda Turkistonda hokimiyat tepasiga bolsheviklar keladi. Natijada dastlabki sho‘ro gazeta va jurnallari paydo bo‘ladi. Orif Klibleyev o‘zbek sho‘ro matbuotini yuzaga keltirishda asosiy o‘rinlardan birini egallaydi. O‘lkada shu paytgacha faoliyat olib borayotgan, ya’ni sho‘ro matbuoti hisoblanmagan boshqa eski gazeta va jurnallarni yopish to‘g‘risida V.Lenin imzolagan dekret (1917 yil, 8 noyabr) amalga oshiriladi.

O‘zbek ziyolilarining erk va istiqlol uchun kurashlari matbuotda zohiriy va botiniy ko‘rina boshlaydi. «El bayrog‘i» gazetasi o‘z faoliyatini yo‘lga qo‘yadi. O‘zbekiston SSR (Sovet sotsialistik respublikasi) tashkil topadi.

Sho‘ro matbuotida sinfiylik va partiyaviylik prinsiplari yuzaga keladi. Matbuotga partiyaviy rahbarlikning mohiyati oshadi. Sho‘rolar hukumati matbuot yuzasidan alohida qonun hujjatlarini qabul qiladi. SSSRda sotsialistik jamiyat qurilishida matbuot zimmasiga alohida vazifalar yuklanadi.

Usmonxon Eshonxo‘jayev, Nazir To‘raqulov, Mirmuhsin Shermuhamedov, Kabir Bakirov, Ibrohim Tohiriy, Zarif Bashirov, Qamchinbek, Muhammad Hasanov, Botu, Elbek, Oltoy, Mannon Romiz va shu kabi publitsist va muharrirlar davrga mos ravishda faoliyat yuritadi. Qayd etish kerak, sho‘rolar matbuotida janrlar taraqqiy eta boshlaydi. Davr siyosiy muhitidan kelib chiqib, ilk marotaba xorijda o‘zbek matbuoti paydo bo‘ladi («Yosh Turkiston», Parij, 1929–1939).

Abdulla Qodiriy, Cho‘lpon, Fitrat publitsistikasi

Mashhur o‘zbek adibi Abdulla Qodiriyning ilk publitsistikasi paydo bo‘ladi. Adib ijodi qo‘l urilgan mavzu yo‘nalishlarining qamrovi kengligi bilan ajralib turadi. Hajviy publitsistikaga, shuningdek, ocherklarga katta e’tibor beriladi.

Bu davrda Cho‘lpon ham publitsist sifatida shakllana boshlaydi. Uning ijodida erkinlik, istiqlol mavzulariga alohida o‘rin beriladi. Cho‘lpon sho‘rolar hokimiyati o‘rnatilgandan so‘ng publitsistika yo‘nalishida samarali ijod qiladi. Bulardan tashqari muharrirlik faoliyatini olib boradi.

Fitrat jurnalistikaga dadil kirib keladi U siyosiy publitsistikada o‘z o‘rnini topadi. Fitrat, shuningdek, adabiy-tanqidiy sohada ham ijod qiladi, muharrirlik ishlari bilan shug‘ullanadi.

Toshkent – TV vatani

Jahon jurnalistikasi tarixida Toshkent televideniye vatani sifatida e’tirof etiladi. Chunki dunyodagi ilk oq-qora tasvirli elektron televideniye tizimi loyihasi 1925 yilda aynan Toshkent shahrida faoliyat yuritgan olimlar B.Grabovskiy va I.Belyavskiylar tomonidan ishlab chiqilgan. Shu yili mazkur kashfiyot uchun patent ham olingan. 1928 yilda televizion tajriba qurilmasida harakatlanuvchi (oddiy) ob’yektlar namoyish etilgan.

Sho‘rolar matbuotning Ikkinchi jahon urushi va undan so‘nggi davrlari (1941 – 1991 yillar)

Ikkinchi jahon urushining boshlanishi o‘zbek milliy matbuotida o‘ziga xos burilish yasadi. Umuman, sho‘rolar matbuotining urush davri faoliyatiga qisqacha tavsif beradigan bo‘lsak, bu vaqtda frontda o‘zbek tilidagi qator nashrlar, xususan, «Dushmanga qarshi olg‘a», «Suvorovchi», «Vatan uchun», «Front xaqiqati», «Qizil askar haqiqati», «Vatan sharafi uchun» gazetalarining ham tarqatilganini aytib o‘tish o‘rinlidir.

Urushdan keyingi – mamlakat xalq xo‘jaligini tiklash, «sotsializm qurilishi uzil-kesil va to‘la g‘alaba qilishi»ni ta’minlashda matbuotning vazifasi oshib boradi. Turg‘unlik yillarida sho‘ro ommaviy axborot vositalari sistemasi takomillashadi.

Sobiq sho‘ro tuzumi davrida O‘zbekistonda davriy matbuot tarmog‘i respublika, viloyat va tuman miqyosida chiqadigan umumsiyosiy va tarmoq gazetalari, shuningdek, yangi jurnallar hisobiga kengayadi. Ayni paytda radiojurnalistika va telejurnalistika ham tarkib topa boradi. Lekin bular mustabid tuzum ko‘zlagan siyosiy, iqtisodiy va mafkuraviy maqsadlarga xizmat qilishga mahkum edi.

O‘zbekistonda teleko‘rsatuvlarni rasmiy ravishda efirga uzatish 1956 yil 5 noyabrdan boshlangan. Xuddi shu paytda Toshkent televideniye studiyasi tashkil etilgan. «Qayta qurish» davrida (1980 yillar o‘rtalaridan) esa OAV o‘ta siyosiylashib ketadi. Keyinchalik kommunistlar partiyasiga xizmat qiladigan sho‘ro matbuoti barham topa boshlaydi.

Mustaqillik davri jurnalistikasi

O‘zbekiston davlat mustaqilligiga erishgach, respublika jurnalistikasi yangi bosqichga qadam qo‘ydi. Jamiyatni demokratik tarzda yangilash, huquqiy demokratik davlat barpo qilishga ko‘maklashayotgan yangi tizim shakllana boshladi. Prezident Sh.Mirziyoyev ta’kidlaganidek, «butun mamlakatimiz qatori O‘zbekiston ommaviy axborot vositalari ham mustaqillik yillarida katta rivojlanish yo‘lini bosib o‘tganini barchamiz yaxshi bilamiz va bunday yutuqlar bilan haqli ravishda faxrlanamiz».

Bu davr O‘zbekiston Respublikasining davlat mustaqilligini qo‘lga kiritishi, Sho‘ro matbuotining barham topib, yangi jamiyatga mos matbuot sistemasining yuzaga kelishi bilan xarakterlidir. Ommaviy axborot vositalari faoliyatining huquqiy aoslari takomillashtirildi. Xususan, 1997 yilda «Axborot olish kafolatlari va erkinligi to‘g‘risida», «Jurnalistik faoliyatni himoya qilish to‘g‘risida», «Ommaviy axborot vositalari to‘g‘risida»gi asosiy qonunlar qabul qilindi.

Matbuotda mustaqillikning mazmun-mohiyati, uning ahamiyati kabi muhim mavzularga keng o‘rin ajratildi. Milliy, tarixiy va diniy qadriyatlarning tiklanishida matbuotning o‘rni bir necha bor oshdi.

1991 yilda O‘zbekistondagi ommaviy axborot vositalarining umumiy soni 395 tani tashkil etgan bo‘lsa, 2018 yilga kelib bu ko‘rsatkich jami hisobda 1636 taga yetdi. Bosma nashrlar, tele va radiokanallar bilan bir qatorda, yangicha OAV turi sifatida ro‘yxatdan o‘tgan 480 ta veb-cayt ham faoliyat olib bormoqda. Yaqin kelajakda ularning soni yanada ortib borishi kutilmoqda.

Manba

Beruniy Alimov
filologiya fanlari bo‘yicha, falsafa doktori



Source link

Continue Reading
Click to comment

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

Mahalliy

Markaziy Osiyo mintaqaviy iqtisodiy hamkorlik dasturi doirasida tahlil markazlari mutaxassislarining 9-forumi o‘tkazildi

Published

on


O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Makroiqtisodiy va hududiy tadqiqotlar instituti (MHTI) xodimlari dekabr oyi boshida Urumchi shahrida Markaziy Osiyo mintaqaviy iqtisodiy hamkorlik dasturi doirasida tahlil markazlari mutaxassislarining 9-forumi (CAREC Think Tank Development Forum)da ishtirok etdi.

Unda asosiy e’tibor mintaqaviy hamkorlik, «yashil iqtisodiyot» va innovatsion moliyalashtirishni rivojlantirishga qaratildi. Forumning dastlabki sessiyalarida innovatsion moliyalashtirish modellari, «yashil bank» tashabbuslari, barqaror kreditlash tajribalari va iqlim moliyasi kabi mavzular tahlil qilindi. Muhokamalarda MHTI yetakchi mutaxassisi Nodira Jabborova ham faol ishtirok etdi va CAREC Tahlil markazlari tarmog‘i (CTTN) ni rivojlantirish bo‘yicha yangi tashabbuslarni bildirdi.

Shuningdek, Urumchi shahrida Tyan-Shan Markaziy Osiyo iqtisodiy hamkorlik forumi ham o‘tkazildi. U mintaqaviy iqtisodiy integratsiya, transport, savdo va investitsiya sohalarida aloqalarni rivojlantirishga bag‘ishlandi va hamkorlikning yangi yo‘nalishlari belgilandi. Markaziy Osiyo moliyaviy hamkorlik tadqiqot markazining ochilishi forumning muhim voqealaridan biri bo‘ldi. Ushbu yangi markaz a’zo davlatlar o‘rtasida moliyaviy hamkorlikni kengaytirishga xizmat qiladi.

Ma’lumot uchun, CAREC dasturi – bu mintaqaviy iqtisodiy hamkorlikni rivojlantirish maqsadida ishlab chiqilgan dastur. Unda Afg‘oniston, Ozarbayjon, Xitoy, Gruziya, Qozog‘iston, Qirg‘iziston, Mo‘g‘uliston, Pokiston, Tojikiston, Turkmaniston va O‘zbekiston ishtirok etadi. Dastur 1997 yilda Osiyo taraqqiyot banki tomonidan tashkil etilgan.



Source link

Continue Reading

Mahalliy

Xalqaro integratsiya va global raqobat uchun til bilishning ahamiyati

Published

on


Hozirgi zamon – chegaralar deyarli sezilmaydigan, ma’lumotlar bir lahzada butun dunyoga yetib boradigan va kecha yangilik bo‘lgan bilimlar esa bugun eskiga aylanib ketadigan tezkor davr hisoblanadi. Millatning taraqqiyoti, davlatning xalqaro sahnadagi obro‘si va jamiyatning intellektual salohiyati endilikda faqat ichki resurslar bilan emas, balki dunyo jarayonlarida faol qatnashish qobiliyati bilan baholanmoqda. Shu sababli chet tillari, ayniqsa ingliz tili, qo‘shimcha ko‘nikma bo‘lib qolmay, XXI asrdagi eng muhim “kalit”, global imkoniyatlar eshigini ochuvchi strategik vositaga aylandi.

So‘nggi yillarda O‘zbekistonda chet tillarini o‘rganish davlat siyosatining eng ustuvor yo‘nalishlaridan biriga aylanayotgani bekorga emas. Prezident tashabbuslari tufayli maktabdan to oliy ta’limgacha, davlat xizmatidan to xususiy sektorgacha – butun tizimda til o‘rganishning yangi, zamonaviy ekotizimi yaratilmoqda. Bu jarayon nafaqat ta’lim sifatini o‘zgartirayapti, balki mamlakatning global dunyoga integratsiyasini ham tezlashtirib, yoshlarga keng imkoniyatlar eshigini ochayapti.

So‘nggi bir necha yilda O‘zbekistonda til o‘rganish haqiqiy umummilliy harakatga aylandi. Eng katta o‘zgarish esa xorijiy tillarga bo‘lgan jamiyatning talab va ehtiyoji keskin oshib bormoqda Bu esa kelajakning o‘zgarishlarga ochiq, global fikrlaydigan avlodni shakllanayotganligini ko‘rsatmoqda.

So‘nggi yillarda qabul qilingan qarorlar chet tillarini o‘qitishni butunlay yangi tizimga aylantirdi. Bugungi kunda O‘zbekistonda nafaqat ingliz tili, balki boshqa xorijiy tillarni o‘rganish keng qo‘llab-quvvatlanmoqda:

– xorijiy til bo‘yicha A2 va undan yuqori sertifikati bo‘lgan maktab bitiruvchilari texnikum, kollej va litseylarga o‘qishga kirishda chet tili fani bo‘yicha testdan ozod qilinadi va maksimal ball beriladi.

– “Yoshlar daftari”ga kiritilgan xorijiy til o‘rganmoqchi bo‘lgan yoshlarga 6 oygacha kursga qatnashi har oyda BHMning 4 baravarigacha pul beriladi.

– xorijiy tillar bo‘yicha kamida S1 sertifikatini olgan 30 yoshgacha bo‘lgan yoshlarning testga kirish uchun to‘lagan pullari davlat hisobidan qaytarib beriladi.

– xorijiy tillar bo‘yicha B2 yoki undan yuqori darajadagi milliy yoki xalqaro sertifikatga ega bo‘lgan abituriyentlar testdan ozod qilinadi va ularga maksimal ball beriladi.

– ta’lim muassasalarining kamida S1 darajadagi milliy yoki xalqaro sertifikatga ega xorijiy tillar o‘qituvchilariga har oylik 50 foiz qo‘shimcha ustama to‘lanadi. Kamida S1 sertifikatini olgan o‘qituvchilarning testga kirish uchun to‘lagan pullari davlat hisobidan qaytarib beriladi va ular attestatsiyadan ozod qilinadi.

– milliy va xalqaro sertifikatga ega davlat xizmatchilari lavozim maoshiga 20 foizgacha qo‘shimcha ustama to‘lanadi.

– ommaviy axborot vositalarida kamida 1 yil asosiy ishi sifatida ishlab kelayotgan jurnalistlar va tahririyat xodimlari xorijiy tillar bo‘yicha V2 va undan yuqori natijani olsa ularga ikki turdagi imtiyoz: xorijiy tilni o‘rganish xarajatlari uchun BHMning 15 baravarigacha pul beriladi va imtihon topshirish uchun to‘langan pullar to‘liq qoplab beriladi.

– qishloq hududlarida xorijiy tillarni o‘qitishni tashkil etish uchun tadbirkorlarga 50 mln so‘mgacha mahalliy budjetdan bir martalik subsidiya beriladi.

Bugungi kunga qadar xalqaro imtihon tizimlaridan yuqori ball to‘plagan yoshlarga 80 mlrd 42 mln so‘m mablag‘ ajratish orqali 42 779 nafar yoshlarning imtihon topshirish xarajatlari to‘liq qoplab berilgan. Albatta, bu kabi yaratilgan imkoniyatlar va berilgan imtiyozlar o‘z natijasini bermay qolmaydi.

Xususan, 2024-yilda birgina IELTS imtihonidan 5,5 va undan yuqori ball olgan yoshlar soni 2020-yilga nisbatan 5 baravarga, 7–8 ball (C1 daraja)ni qo‘lga kiritganlar 7,4 baravarga, 8,5–9 ball (C2 daraja) ga erishganlar esa 23,7 baravarga oshganligi kuzatilgan.

So‘nggi yillarda O‘zbekistonda xorijiy tillarni o‘rganish shunchaki ta’lim sohasidagi islohot emas, balki jamiyat miqyosidagi katta ijtimoiy harakatga aylandi. Til o‘rganishga bo‘lgan talabning keskin o‘sishi mamlakatning global maydonga chiqish istagi va yangi avlodning dunyo bilan to‘g‘ridan-to‘g‘ri muloqot qilishga bo‘lgan intilishi bilan uyg‘unlashdi.

Davlat tomonidan joriy etilgan keng qamrovli imtiyozlar tilni milliy rivojlanishning strategik drayveri sifatida ko‘rilayotganini namoyon qiladi.

Bu choralar natijasida til o‘rganish faqat shaxsiy rivojlanish emas, balki iqtisodiy foyda, ta’limga yo‘l, kasbiy o‘sish va global raqobatda ishonchli poydevorga aylandi.

Dunyo iqtisodiyoti, ayniqsa raqamli iqtisod, autsorsing xizmatlari, IT, ilmiy-tadqiqot, startaplar, xalqaro biznes munosabatlarida xorijiy tillarni ayniqsa ingliz tilini bilishni talab qilmoqda.

O‘zbekistonning 2030-yilgacha bo‘lgan strategik yo‘nalishlarida tashqi bozorlarga chiqish, investitsiya va texnologiya jalb etish, xalqaro kooperatsiyani kuchaytirish kabi vazifalar bor. Bu vazifalarni amalga oshirish uchun:

– chet el manbalari bilan bevosita ishlaydigan mutaxassislar,

– xalqaro tadqiqotlarda ishtirok eta oladigan olimlar,

– dunyo bozoriga chiqishni maqsad qilgan tadbirkorlar,

– global muomaladan qo‘rqmaydigan yoshlarga ehtiyoj bor. Buning asosiy sharti esa chet tillarini egallash hisoblanadi.

Zamonaviy dunyoda xorijiy tillar xorijiy manbalar va axborotlarga to‘g‘ridan-to‘g‘ri kirish imkonini beradigan  va ma’lumotlar eshigini ochadigan “kalit” sifatida tariflanmoqda.

Ilmiy maqolalarning 80 foizi ingliz tilida e’lon qilinadi. Innovatsiya, fan va texnika sohasidagi global bilimlar asosan ingliz tilida tarqaladi. Toshkentda o‘tirgan va ingliz tilini o‘zlashtirgan bir talaba MIT, Harvard, Oxford, Seoul National University yoki Tokyo University’ning ochiq darslaridan bevosita foydalana olish imkoniyatiga ega bo‘lmoqda.

Til bilish talaba va olimni tarjimalarga bog‘liqlikdan xalos qiladi va mustaqil fikrlash madaniyatini mustahkamlaydi.

Shuningdek, maktablarning metodik bazasini yanada kuchaytirib borish, xalqaro imtihon markazlarini kengaytirish hamda fanlar bo‘yicha ingliz tilida seminarlar, xalqaro onlayn kurslar bilan integratsiya qilinadigan darslarni ko‘paytirish  yoshlarning til o‘rganishga bo‘lgan ishtiyoqini yanada kuchaytirishga xizmat qiladi.

O‘zbekistonda chet tillarini, ayniqsa ingliz tilini o‘rganish jarayoni so‘nggi yillarda milliy rivojlanishning asosiy strategik yo‘nalishlaridan biriga aylandi.

Statistik ko‘rsatkichlar ham bu siyosatning natijasini ravshan ko‘rsatmoqda: so‘nggi 3–4 yil ichida IELTSda yuqori ball olgan yoshlar soni bir necha barobarga ortdi, ayniqsa C1 va C2 darajasi bo‘yicha ko‘rsatkichlar keskin o‘sdi. Bu esa mamlakatda til o‘rganish madaniyati chuqurlashib, yangi avlodning global raqobatga tayyorlik darajasi ortib borayotganini ko‘rsatadi.

Hozirgi davrda xorijiy tillar bilim olish, texnologiya, fan va innovatsiyalarga olib boruvchi asosiy ko‘prikka aylandi. Ilmiy tadqiqotlar, startap ekotizimi, raqamli xizmatlar va xalqaro biznes sohalarida samarali faoliyat ko‘rsatish uchun til bilish shart bo‘lib qolmoqda. Shu sharoitda O‘zbekistonning chet tillarini o‘rganish bo‘yicha amalga oshirayotgan davlat siyosati mamlakatning 2030-yilgacha belgilangan strategik maqsadlari bilan uyg‘unlikda rivojlanmoqda.

Xulosa qilib aytganda, bu islohotlar mamlakatning intellektual salohiyatini oshirish, global bozorda ishtirokini kuchaytirish va innovatsion iqtisodiyotni rivojlantirishda muhim ahamiyat kasb etmoqda.

Buranova Lobar,
Toshkent shahridagi 50-maktabning ingliz tili o‘qituvchisi



Source link

Continue Reading

Mahalliy

Muzaffar Jalolov: Komfort zonadan chiqishni xohladim

Published

on


O‘zbekiston oliy ta’lim tizimi so‘nggi yillarda chuqur o‘zgarishlar davrini boshdan kechirmoqda. Raqamli texnologiyalar, xalqaro standartlar, sun’iy intellektning kirib kelishi va global raqobat sharoitida oliygohlar oldiga tamoman yangi vazifalar qo‘yilmoqda.

Ana shunday murakkab, ammo imkoniyatlarga boy davrda ta’lim boshqaruvi, raqamli transformatsiya va innovatsion yondashuvlari bilan tanilgan mutaxassis — Muzaffar Jalolov faoliyati yana bir bor e’tibor markaziga chiqdi.

U bir necha yillar yillar mobaynida INHA Universiteti rektori sifatida o‘zining texnologik boshqaruvga asoslangan modeli, xalqaro ilmiy hamkorlikni kuchaytirish bo‘yicha tashabbuslari va zamonaviy ta’lim standartlarini joriy etishdagi sa’y-harakatlari bilan tanildi.

Bugun esa u mutlaqo yangi mas’uliyat — Jahon Iqtisodiyoti va Diplomatiyasi Universitetida raqamli transformatsiya bo‘yicha prorektor vazifasini bajarmoqda.

Muzaffar Jalolovning INHAdagi faoliyatini yakunlagani ko‘pchilikda savollar tug‘dirgani tabiiy, ammo uning yangi yo‘nalishga o‘tishi tasodif emas. 

U oliy ta’limni yangicha tamoyillar asosida boshqarish, diplomatik maktabni global standartlarga mos raqamli ta’lim modeli bilan boyitish, eng asosiysi, yoshlarning fikrlash doirasini kengaytirish — bugungi kunda eng zarur bo‘lgan yo‘nalishlardan biri ekanligini alohida ta’kidlaydi.

Ushbu intervyu orqali Muzaffar Jalolovni nafaqat o‘z sohasining yetuk mutaxassisi, balki oddiy bir shaxs sifatida ham yaqindan taniysiz.

Uning o‘ziga xos qarashlari va JIDUda olib borayotgan yondashuvlari shuni ko‘rsatadiki, raqamli transformatsiya endi shunchaki texnik jarayon emas — bu butun ta’lim falsafasining yangilanishidir.



Source link

Continue Reading

Mahalliy

Ko‘zi to‘q odamning yashash falsafasi yoxud mulkdan bosh tortish quvonchi…

Published

on


Oshxonamda bir idish bor, ko‘k shishali, meva soladigan idish. Uni hayotimizning qiyin kunlarida bir onaxon bergandi. U paytda bolalarimiz kichkina, ishimizning tayini yo‘q, qornimizni amallab to‘ydirgan davrlar edi. Onaxon meni o‘sha lahzalarda mana shu bir oddiy idish bilan quvontirgandi. Oradan yillar o‘tdi, keyinchalik ko‘plab meva soladigan idishlar sotib oldim, ba’zilari sinib yo‘q bo‘lib ketdi, ba’zilari ishlatilmay oshxona javonida terilib turdi. Lekin mehmon kelsa ham, kundalik hayotimda ham mana shu ko‘k shisha idish doimo xizmatimda bo‘ldi… Har gal uni qo‘limga olganimda, o‘sha ayol — kamtar, tozalikni yaxshi ko‘radigan onaxon ko‘z o‘ngimda gavdalanadi.

Foto: shaxsiy arxiv (o‘sha ko‘k idish)

Esse ko‘k idish haqida emas…

Shaharda hayot shoshqaloq. Har qadamda reklamalarga ko‘zing tushadi: “Shu divanni olsang, uying uyday bo‘ladi!”, “Yangi telefon senga baxt olib keladi!”, “O‘zingga eng yaxshi narsalarni ravo ko‘r, shunda seni odamlar hurmat qiladi!” Ularning har biri go‘yo baxtni katta qopda tutib, eshik oldida turgandek. Biz ham shoshib, shu baxtni sotib olishga urinamiz. Har bir yangi buyum go‘yo yangi hayotning kalitidek. Aslida-chi, bu buyumlar bilan birga uyimizga yana nimalar to‘planadi?

Ortiqcha chang, tig‘iz joy, bu ko‘zga ko‘rinmas zulm emasmi? Chunki buyumlar vaqtimizni, e’tiborimizni va quvvatimizni yutadi. Har bir buyum hayotimizdagi bir bo‘lak vaqtni tortib oladi. Masalan ularni tozalash uchun sarflangan daqiqalar, bir kiyimni tanlash uchun ketkazilgan asab, gadjetlar uchun sarflangan soatlar. Va bizning hayotimizning qanchadan  qanchasi buyumlar orasida “adashib” ketgan ekan-a?

 Nimadir yetishmayapti…

Netflix kompaniyasi tomonidan ishlangan “Minimalistlar: Hozir kamroq va yaxshiroq” hujjatli filmi minimalist turmush tarzi mashhurligining ortib borayotganiga oydinlik kiritadi.

Ko‘rsatuv ishtirokchilari minimalistlar Joshua Filds Milbern va Rayan Nikodim minimalizm hayot tarziga qanday ega bo‘lganlari haqida hikoya qiladi.

Joshua Milbern va Rayan Nikodim xira yoritilgan kinostudiyada dastlab minimalizmgacha bo‘lgan hayotini ko‘rsatishadi. Kirish hujjatli filmga o‘ziga xoslik bag‘ishlaydi, chunki ikki kishining qiziqarli hikoyalarisiz film shunchaki bashoratdan iborat bo‘lib qolar edi.

Joshua Milbern kulrang kostyum kiyib, o‘zini juda obro‘li ishdan tortib ajoyib kvartiraga qadar hamma narsaga ega qilib ko‘rsatadi. Lekin, qovog‘ini solib, to‘xtab qoladi. Nimadir yetishmayapti — Milbern haqiqatan ham baxtlimi?

Onasining o‘limidan keyingina u bu narsalarni yig‘ish baxtning kaliti emasligini tushunadi. U sahnalashtirilgan uyiga qadam qo‘yadi — befoyda, esda qolmaydigan narsalar bilan to‘ldirilganligini ko‘radi,  pul yig‘adigan cho‘chqachadan tortib kumush idishlargacha.

Hujjatli film mezbonlarning hayoti haqida so‘zlaydi, ammo filmning asosiy g‘oyasi Milbern va Nikodim  minimal hayot tarzining qulayligini tomoshabinga yetkazish. Ya’ni ular qimmat uylar, brend kiyimlar va yaxshilikni unutib qo‘yish kabi “charchaydigan hayot”dan qanday voz kechishganini so‘zlaydi. Oxirida minimalist turmush tarzini olib borish usullari keltirilgan, masalan, kuniga bitta — keraksiz deb hisoblagan narsalarni tashlab yuborish…

Ha, hayotimizning ko‘p qismi xarid qilish va sotib olishga sarflanadi. Ha, aynan mana shu imkon qadar ko‘proq narsalar to‘plash baxt tuyg‘ularini osongina yo‘qotishimizga sabab bo‘ladi.

Agar odamlar hamma narsadan voz kechsalar, hayot qanday bo‘lar edi?

“Minimalizm” degani faqat xonadagi divan bilan shkafni sotib yuborish va xonanini bo‘shatish emas — bu dunyoqarashni yangilash! Kamroq narsaga ega bo‘lib, ko‘proq hayotni his qilish, insonlarni va vaqtni qadrlash demakdir.

Har kuni yangi kiyim, yangi gadjet, yangi xohish… Lekin shu shovqin ichida ko‘pchilik chindan ham nimani xohlashini unutib qo‘ygan. Bir tomonda  ortiqcha narsalar botqog‘iga cho‘kkan odamlar, ikkinchi tomonda shularning yarmiga ham erisha olmaganlar. Shunda minimalizm nafaqat oddiylik, balki ortiqcha narsadan voz kechib kimningdir ehtiyojini to‘ldirish ekanligini his qilasan.

Minimalizm — bu “hamma narsadan voz kechish” emas. Bu nafaqat joyingni, balki ongingni ham ortiqcha o‘y-xayollardan, yukdan tozalash. Minimalizm “menga shundan boshqasi kerak emas”, “Shunisi ham yetarli” degan qaror. Aslida bu so‘zning bizda ham muqobili bor, shukr va qanoat, ko‘zi to‘qlik. Demak, minimalizm yo‘lini tanlagan odamni biz bemalol ko‘zi to‘q odam desak ham bo‘ladi.

Axir moddiy buyumlar soni kamaygan sari, inson qalbida boshqa narsalar uchun joy ochiladi: sukut, nafas olayotganingni his qilish, fikrlash va ichki xotirjamlik. Bu oddiy, ammo g‘oyat qimmatbaho ne’matlar bizga oddiy hayot yo‘lini tanlashimiz orqali beriladi.

Oddiylikni istash jamiyatga qanday ijtimoiy ta’sir qiladi?

Agar ko‘pchilik “kamroq istash” g‘oyasini qabul qilsa, isrofgarchilik kamayadi, muhtojlarga resurslar yetadi, tabiat nafas oladi. Aslida minimalizm shaxsiy emas, ijtimoiy inqilob ham.

Xonangizda jim o‘tirgancha atrofni kuzating. Har tarafda narsalar: bir marta kiyilgan liboslar, “bir kuni kerak bo‘lar” deb saqlangan idishlar, chang bosgan kitoblar – qadrsizlangan mulk. Har biri go‘yo sizga qarab turibdi, lekin birortasi hech narsa bermayotgandek. Minimalistlarning ko‘pchiligi shunday hislarni boshidan kechirishgan va hashamatli hayotni ortda qoldirib, shkaflarini bo‘shatishgan, keraksiz buyumlarni hadya qilishgan va shunda ilk bor chuqur nafas olishgan.

Joshua va Nikodim aytganidek: “Oldingi hayotni — narsalarni yig‘ishni to‘xtatganimizda, bu hayot bizga “so‘zlay” boshladi”.

Foto: The Minimalists  ikki chekkada Joshua Milbern va Rayan Nikodem

Gap Joshua Milbern va Rayan Nikodem haqida ketayotganini esdan chiqarmaylik. Joshua bilan bog‘liq kurtka voqeasi qanchadan-qancha odamlarning turmush tarzini o‘zgartirmadi deysiz. Voqea mana shunday syujetdan iborat. Bir kuni ko‘chada notanish odam Joshuaning kurtkasini ko‘rib: “Voy, bu juda zo‘r ekan!” deydi. Minimalist esa o‘ylamay turib, javob berdi: “Aslida bu mening mulkim emas — bu vaqtincha ustimda turgan buyum xolos.” Va u kurtkani yechib notanish odamga berib yuboradi. Bu juda kichik, lekin juda kuchli lahza bo‘lgan. Chunki uning uchun bu kurtka endi mulk emasdi, balki bir paytda zarur bo‘lgan buyum. Qolaversa bu harakati unga mulkdan bosh tortish quvonchini his ettirgan. Va bu voqea butun falsafaning ramziga aylangan.

Joshua keyinchalik shunday izoh bergan: “Bizning jamiyatda mulk odamni himoya qiladi, kuchli ko‘rsatadi, deb o‘ylaymiz. Aslida esa mulk odamni bog‘lab qo‘yadi. Bir narsani hadya qilgan paytingda sen mulkdan emas, unga bog‘liqlikdan ozod bo‘lasan.”

Joshua uchun ham bu kurtka shunday narsa edi. U hadya qilganida, nafaqat bir odamni quvonch berdi, balki o‘zini ozod qildi. Bu voqea keyinchalik uning ma’ruzalarida “Giving as Freedom” (Hadya bu erkinlik) shioriga aylandi. Qanchadan-qancha odamlar ortiqcha narsalaridan voz kechishga, hadya qilishga o‘rgandi. Hayotimizdagi ichidagi eng oliy ne’mat boshqalarga bera olgan mehrimiz emasmi?

Masalan ortiqcha kiyimlarni kimgadir hadya qilsangiz ehtiyojmand uchun quvonch, bir texnika boshqa bir xonadon uchun qulaylik.
Oddiy hadya ham ba’zan kimgadir “men ham muhimman” degan hisni beradi. Chunki biz moddiy boylikka cho‘mganimiz sari, qalbimiz torayadi. Aslida esa haqiqiy boylik — ortiqchasini ulashishda.

Ko‘p odamlar minimalizmni faqat bo‘sh xona, oq devorlar, minimal mebel va intererlar bilan bog‘laydi. Lekin men uchun minimalizm oddiy bir ko‘k shisha idish, shunchaki xotira emas, balki hayotiy falsafa. Ya’ni qancha kam narsaga ega bo‘lsak shuncha ko‘proq yaxshilik qilish imkonimiz bo‘ladi.  

Menga idish bergan ayol xonadonida ortiqcha narsa saqlamasdi. Uyi hamisha havodek toza va ozoda ko‘rinardi. Hozir anglayapmanki, u o‘zi bilmagan holda nafaqat ozoda yoki kamtarona, balki minimalizm g‘oyasida yashagan ekan. U menga qilgan kichkina hadyasi orqali g‘oya ham bergandi: boring bilan bo‘lish…

Minimalizm bu nafaqat ko‘p narsalarni istamaslik, oz narsalarga qanoat qilish balki, in’om qilish madaniyati.  Kamroq narsa bilan ko‘proq nafas olish hissi. 

Har safar ko‘k idishni ko‘rsam o‘sha onaxonni eslayman, hozir yanada tiniqroq xotirlayapman u o‘shanda: “Ortiqcha narsalarni yig‘ishni xohlamayman, yuk bosib turgandek bo‘ladi, ortiqcha narsa qo‘limga ilinsa birovga ulashgim keladi, narsa to‘plashga hushim yo‘q…” degandi.

Shisha idish ham, Joshua Milbern hadya qilgan kurtka ham – bu oddiy buyum emas. Ya’ni uy ichi havodek yengil, bo‘m-bo‘sh onaxon ham, kurtkasini notanish odamga bergan Joshua ham bir xil hayot falsafasini tanlagandi — minimalizmni. Bu falsafa narsalarni yo‘qotish emas, balki oz narsa orqali ko‘proq qiymat yaratish haqida. Ularda bitta umumiy ma’no bor: qo‘lingdagi ortiqchani ulash, yengil nafas ol.

Ortiqcha buyumlarni to‘plash ko‘zga ko‘rinmas yuk. Ana shu yerda biroz to‘xtab tin oling, siz o‘sha ortiqcha narsalar uchun ko‘p pul ishlab topishni istamayapsizmi?  

Har birimizda “ko‘k shisha idish” bor, uni topish o‘zingdagi ortiqcha buyumni ko‘rish, uni ulashish esa va yengil nafas olishni qayta o‘rganish demak.  Minimalizm shunday go‘zal va shunday sodda falsafa.  

Barno Sultonova



Source link

Continue Reading

Mahalliy

Maktablarda qishki ta’til 28 dekabrdan boshlanadi

Published

on


Maktablarda qishki ta’til 28 dekabrdan boshlanadi. Bu haqda Maktabgacha va maktab ta’limi vazirligi xabar berdi. 

Hukumatning 2017 yil 15 martdagi 140-sonli qaroriga muvofiq, 2025-2026-o‘quv yilida umumiy o‘rta ta’lim maktablari o‘quvchilari uchun qishki ta’til 28 dekabrdan (boshlang‘ich 1-4-sinflarda 27 dekabr — shanba kunidan) boshlanadi. 

Ta’til 2026 yil 10 yanvargacha (14 kalendar kun) davom etadi. 

2026 yil 11 yanvar yakshanba dam olish kuniga to‘g‘ri kelgani bois, III chorak darslari 2026 yil 12 yanvardan boshlanadi.

Eslatib o‘tamiz, kuzgi ta’til 10 noyabr kuni nihoyasiga yetgan edi. 



Source link

Continue Reading

Trending

Copyright © 2025 Xabarlar. powered by Xabarlar.