Sport
«Paxtakor-79». To‘lagan Isoqov va Dmitriy Anning xotiralari
Bugun o‘zbek futboli tarixidagi eng mudhish sana. 1979 yilda «Paxtakor» Minsk yo‘lida aviahalokatga uchragandi. Qirq olti yil o‘tgan bo‘lsa-da, bir futbol muxlisi uchun unutish ilojsiz bo‘lgan voqea, haligicha bu fojiaga guvoh bo‘lgan kishilar o‘sha dardni qayta-qayta his qilishi shubhasiz.
Ishonmasangiz, bugun bir aylanib Botkin qabristoniga boring – bugungi davr uchun biroz begona bo‘lgan manzaraga guvoh bo‘lasiz. Bir-birini tanimaydigan insonlar bir maqsad uchun tashrif buyurishadi, umumiy tanishlari, aniqrog‘i, suyuklilarini xotirlashadi, bir-birlariga hamdard bo‘lishadi. Riyo yo‘q, rasmga olib, internetga qo‘yish-ku xayollariga ham kelmaydi, chunki tasavvurda ular ancha eski davrga ko‘chib bo‘lishgan, o‘sha «Paxtakor» yigitlarini birma-bir ko‘z oldidan o‘tkazayotgan bo‘lishadi.
Qarangki, bu halokatdan 46 yil o‘tgan bo‘lsa, o‘sha reysda uchganlarning eng yoshi kattasi ham shu yoshda bo‘lgan ekan. Qaysidir ma’noda bir avlod davri o‘tibdi allaqachon.
***
Sergey Pokatilov 1975 yilda og‘ir jarohat oladi. Ammo uning irodasi va qat’iyligi ortga chekinishga yo‘l qo‘ymaydi hamda oradan uch yil o‘tib, 1978 yilgi chempionatning ikkinchi davrasida asosiy tarkibdagi o‘rnini qaytarib oladi. 28 yoshda edi.
Toshkentga kelishidan oldin shifokorlar Yuriy Zagumennixning hayotini bazo‘r saqlab qolishgandi. Ammo bu hayot nogironlik tamg‘asi ostida o‘tishi kerakligi qat’iy talab qilinadi. Futbolchining aql bovar qilmas irodasi natijasida u katta futbolga qaytadi. 32 yoshda bo‘lgan.
Vladimir Makarov futbol o‘ynashni Dushanbeda boshlagan, «Paxtakor»ga har jihatdan mos kelgandi, u jamoaviy futbolchi edi va bu jamoadoshlari bilan tezda til topishida va jamoaning ajralmas bo‘lagi bo‘lib qolishida muhim ahamiyat kasb etgandi. U ham 32 yosh.
Olim Ashirov fojia kuni 24 yosh bo‘lgan, u «Paxtakor»ga 17 yoshida kelgandi va himoya markazidan joy olgandi. Ampluasiga qaramay, u hujumga ham tez-tez qo‘shilar, bir necha muhim gollar muallifiga aylangandi.
Nikolay Kulikov futboldagi ilk qadamlarini Moskvada qo‘ygan, 1974 yilda esa O‘zbekistonga kelib, «Xonqa», «Yangiyer» kabi jamoalarda o‘zini ko‘rsatgan. 1977 yilda «Paxtakor»ga taklif qilinadi va jamoaning oliy ligaga qaytishida hissa qo‘shadi.
Ravil Agishev futbolchi sifatida Buxoroda tarbiya topadi, 16 yoshida «Paxtakor»ning o‘rinbosarlar tarkibida maydonga tusha boshlaydi. 1978 yildan asosiy tarkib o‘yinlarida maydonga tushgan. Endigina 20 yoshga to‘lgandi.
Shuhrat Eshbo‘tayev 1978 yilgi o‘rinbosarlar tarkibidagi sermahsul o‘yinlari orqali murabbiylar nazariga tushgandi. Asosiy tarkibda ham yo‘qolib qolmadi, asosan zaxiradan maydonga tushganiga qaramay, uchta gol muallifiga aylangandi. U ham 20 yosh.
Vladimir Sobirovni o‘sha paytlarda Xorazmning «Xonqa» jamoasining bosh murabbiyi Sergey Dotsenko tavsiya qilgandi. «Paxtakor»da ham u yo‘qolib qolmaydi, asta-sekin asosiy tarkibga kirib borayotgandi. 21 yosh.
Sirojiddin Bozorov atigi 18 yosh bo‘lgan, balki Minskda o‘zining asosiy tarkibdagi ilk uchrashuvini o‘tkazishi mumkin edi.
Viktor Churkin 28 yoshli hujumchi, 1976 yilda tarkibga qo‘shilgan va asosiy tarkibning barqaror o‘yinchilaridan biriga aylandi.
Konstantin Bakanov «Paxtakor»dagi ilk o‘yinini 1972 yilda, 18 yoshida o‘tkazgandi. Iste’dodli futbolchi, futbol maktabida uning ilk ustozi «Paxtakor»ning 60-yillardagi himoyachisi Akmal Azizxo‘jayev edi.
Aleksandr Korchenov jamoa yetakchilaridan biri, qiyin vaziyatlarda o‘zida kuch topish va jamoani oldinga boshlash qobiliyatiga ega edi. U «Paxtakor» tarkibida 200 ga yaqin o‘yinda maydonga tushgan. Yoshi 30 da bo‘lgan.
Mixail An butun mamlakatda tan olingan, nom qozongan futbolchi edi. U sobiq ittifoq yoshlar jamoasiga jalb etilgandi va jamoa sardori sifatida Yevropa chempionatida zafar quchgandi. 26 yosh.
Vladimir Fyodorov «Paxtakor»da o‘ynagan o‘yinchilar orasida terma jamoaga eng ko‘p jalb qilingan futbolchi edi. Toshkentliklar 1-ligaga tushib ketganida ham, Lobanovskiy uni termaga chaqirishni to‘xtatmagandi. 23 yosh.
Idgay Tezitdinov (46 yosh) futbolchilikni tugatgach, murabbiylik sohasida ishlay boshladi va nimadir uni «Paxtakor»ga doim tortardi. U jamoaga qaytdi va ikkinchi murabbiy sifatida ishlay boshladi. Shuningdek, jamoa administratori Mansur Tolibjonov va vrach Vladimir Chumakov o‘sha mudhish aviahalokat qurboniga aylangandi.
Bir necha yil oldin rossiyalik jurnalist Igor Rabiner O‘zbekistonga tashrif buyurgan va o‘sha fojiani o‘z tanasidan o‘tkazgan insonlar bilan suhbatlashib, maqola tayyorlagandi. Quyida «Paxtakor 79» a’zolaridan biri bo‘lgan va safar o‘yiniga olib ketilmagani uchun omon qolgan To‘lagan Isoqov, shuningdek, Mixail Anning o‘g‘li Dmitriy Anning xotiralarini o‘qishingiz mumkin.
«Ikki marta o‘zimni o‘ldirmoqchi bo‘lganman» (To‘lagan Isoqov)
To‘lagan Isoqov
1979 yilning 27 mayi mening ikkinchi tug‘ilgan kunim bo‘lgan. O‘sha kuni «Paxtakor» Moskvada «Dinamo»ga qarshi o‘ynagan va raqibning Avtogen laqabli himoyachisi Aleksandr Novikov meni og‘ir jarohatlagandi. O‘yindagi oddiy holat, ataylab qilgan deb o‘ylamayman. Ammo Novikovdan jiddiy jahlim chiqqandi. O‘shandayoq qasos rejalarini tuza boshlagan, javob o‘yinida albatta hech qachon esdan chiqmaydigan qilib saboq berishni niyat qilgandim. Ammo qarangki, o‘sha jarohat mening hayotimni saqlab qoldi. Sababi, 11 avgustga qadar tiklanib ulgurmadim va o‘sha mudhish reysga chiqmadim.
O‘sha yilning 16 noyabr kuni «Dinamo» ikkinchi davra o‘yini uchun Toshkentga keldi. Mamlakatdagi hamma klublardan yig‘ilgan yangi «Paxtakor» ishtirokini davom ettirayotgan, lekin men hali biror marta ham maydonga tushmagandim. O‘sha halokatdan keyin umuman futbolni yakunlash haqida o‘ylab yurgandim.
O‘yin tugagach otamning qat’iy iltimosiga binoan Novikovning oldiga bordim va uyga taklif qildim.
«Otam sen bilan uchrashmoqchi», – dedim. «Dinamo» ertasi kuni uchib ketishi kerak, shuning uchun buning iloji bor edi. Uyga keldik. Otam darhol Aleksandrga to‘n kiydirdi. Novikov hayron.
«Otam hayotimni saqlab qolganing uchun minnatdorchilik bildiryapti», – deya tushuntirdim men.
O‘tirdik, ozgina ichdik, u paytlarda busiz iloji yo‘q edi. Osh qildik. Bizda oshning 28 turi bor, otam Farg‘ona vodiysida tug‘ilgan, farg‘onacha osh qilib berdi.
O‘sha mavsum boshlarida, aprel oyida bo‘lajak chempion «Spartak» bilan o‘ynagan edik. Esimda, o‘yin Moskvada emas, negadir boshqa shaharda bo‘lib o‘tgandi. 1:1 hisobida tugagan. «Spartak»dan Oleg Romansev gol urgan, bizdan men. Maydonda ham u bilan qarama-qarshi bo‘lganmiz – u qanot himoyachisi, men esa qanot hujumchisi edim. O‘sha gol mening futboldagi oxirgi golim bo‘lib qoldi. O‘sha kuni to‘p surgan 13 «paxtakorchi»dan atigi 4 nafari to‘rt oy o‘tib Minskka uchmadi va tirik qolgandi.
Jamoa sardori Mixail An ham o‘shanda jarohatda edi, ammo shunchaki yigitlarga dalda bo‘lib turish uchun samolyotga o‘tirgandi. Aviahalokatdan oldin biz qatorasiga 4 o‘yinda g‘alaba qozongandik – asosiy maqsad bu seriyani davom ettirish edi. An ajoyib yigit edi, maydonni juda yaxshi ko‘rardi.
Yodimda, faoliyatini endi boshlagan paytlarda tanaffusda butsasini uloqtirib, «bunaqa issiqda qanday futbol o‘ynash mumkin?» deb jig‘ibiyron bo‘lgandi. Lekin keyin ko‘nikib ketdi, mamlakatda u kabi texnikali futbolchilar barmoq bilan sanarli bo‘lgan – Volodya Gutsayev, David Kapiani… An deyarli yulduz edi, ammo negadir terma jamoaga chaqirishavermasdi.
Fyodorov ham zo‘r futbolchi, An bilan yoshlar o‘rtasida Yevropa chempioni bo‘lishgan. Terma jamoaga ham muntazam chaqirilar, Monrealdagi 1976 yilgi olimpiadada bronza medal ham olgan. Butun tarkib kiyevliklardan tashkil topgan va faqat u. Ammo «Paxtakor»ga juda sodiq edi. Axir aynan uni kiyevliklarga qo‘shish bejiz emasdi, «Dinamo»ga juda ko‘p chaqirishgan. Unga ko‘p aytishgan – bu yerda nima bor senga, Kiyevga o‘t, chempion bo‘lasan, Yevropa kuboklarida o‘ynaysan?
«Paxtakor» chempion bo‘lmaguncha bu yerdan ketmayman», – derdi doim u.
Rostan ham ketmadi.
Men ham An kabi yigitlarga qo‘shilib, Minskka uchishim mumkinmidi? Ha. Yana omadim kelgandi.
8 avgust kuni «Paxtakor» uyda «Zarya» ustidan 3:1 hisobida g‘alaba qozondi. Men o‘yindan keyin kiyim almashtirish xonasiga kirib, bolalarni tabrikladim, 9 avgust kuni esa Moskvaga, mashhur jarroh Zoya Mironovada davolanish uchun uchdim. Amaliyotni Toshkentda qilishgandi, Mironova meni ko‘rib shunday dedi: – Nahotki sizlarda ham shunaqa kuchli jarrohlar bor? Zo‘r hammasi. Davolanish ham shunaqa o‘tsinmi?
– Agar uyda ham iloji bo‘lsa, bu yerda yotmasam ham bo‘lar?
– O‘zingiz bilasiz, istasangiz yoting, istasangiz uyga ketavering.
«Zarya» bilan o‘yindan keyin yigitlar «Oqsoqol, tezroq qayt» deb qolishgandi, shuni esladim va uyga, rafiqamga telefon qildim. U Sport qo‘mitasi bilan gaplashib, menga ularning ko‘rsatmasini aytdi:
– Qaytavering, ertaga jamoa Minskka uchar ekan. Siz ular bilan borib, o‘sha yerdan Kurganga, professor Ilizarovga borar ekansiz.
O‘sha paytlarda sobiq murabbiyimiz Vyacheslav Solovyov ittifoq futbol federatsiyasida ishlar edi. Unga aytdim.
– Shundoq ham mavsum oxirigacha o‘ynay olmaysan. Olti soat uchib kelding. Ikki-uch kun Moskvada dam ol, keyin ketaverasan, – dedi Solovyov.
Shu bilan men qoldim. Nafaqat Novikov, shuningdek, Solovyov ham mening hayotimni qutqarib qolgan bo‘lib chiqyapti. Halokatdan keyin Solovyovning xotini menga telefon qilib, «sen ikkinchi Vsevolod Bobrov bo‘lding» degandi. Avvaliga tushunmadim. Keyin bilishimcha, Bobrov ham 1950 yilda halokatga uchragan hokkey jamoasi tarkibida bo‘lgan, ammo uchmagan ekan.
Bosh murabbiy Oleg Bazilevich ham qutulib qolgan. U Sochiga, rafiqasining oldiga avvalroq uchib ketgan, o‘sha yerdan Minskka borishni rejalashtirgandi. U ham menga o‘xshab juda qiynalgan, hech qabul qila olmagandi. Tez-tez kapitan kemani oxirgi bo‘lib tark etishi kerakligini, o‘sha kuni esa kapitan kemada bo‘lmaganini takrorlardi. O‘zini ayblardi. Nima ham qila olardi? Mavsum oxirigacha ishlab, keyin ketdi.
Ancha kuchli jamoa yig‘ilgandi. Asosan mahalliy tarbiyalanuvchilar, yuqori maqsadlar qo‘yilgan. Raqobat kuchli edi, «Paxtakor» a’zosi bo‘lish oson ish emasdi. Axir qatorasiga to‘rt g‘alaba ham tasodif emas.
Yomon tomoni, har yili murabbiy almashardi. Meni Mixail Yakushin topgan. O‘zim o‘ynagan 13 yilda u va Vyacheslav Solovyov jamoa uchun eng yaxshi ishlashgandi. Qancha murabbiylarni ko‘rdim – Arkadev, Yeliseyev, Krasnitskiy, Bashashkin… So‘nggi mavsum oldidan Korchetkov o‘rniga Bazilevich tayinlangandi. O‘z uslubini olib kirishni boshlagan, o‘z vaqtida Kiyevda Lobanovskiy bilan birga qurilgan agressiv, pressingga asoslangan futbolni.
Aytgancha, Bazilevich va Lobanovskiy boshqargan «Dinamo»ni biz Solovyov bilan 5:0 yutgandik. Men va Misha An dubl qilganmiz. Bu oktyabrda bo‘lgandi, iyunda Kiyevdagi uchrashuvda ham 1:0 ga yutganmiz, yagona golni men urganman. Bir yarim oy oldin «Ferensvarosh»ni yengib, kubok egalari kubogi sohibi bo‘lgan, Yevropa Superkubogida esa «Bavariya»ni yutgan «Dinamo»ni yirik hisobda yutganmiz. Bazilevich albatta, bularni yaxshi eslardi, menga juda yaxshi munosabatda bo‘lgan. O‘ttiz yoshimda futbol o‘ynamay qo‘yganimda ham murabbiylar shtabida meni olib yurgandi.
O‘zbek futboli afsonalaridan biri Birodar Abduraimov ham 1978 yilda murabbiylar shtabida bo‘lgan. Ammo keyingi yili ikkinchi liga jamoasiga murabbiy bo‘lib ketdi va u ham halokatdan qutulib qoldi. Xuddi shunday, Sasha Yanovskiyning ham omadi kelgan. O‘sha yili u «Paxtakor»ga kelgan va asosiy darvozabon edi, ammo raqobatda Pokatilovga yutqazib qo‘ydi. Natijada o‘rinbosarlar tarkibi bilan bir kun oldin Minskka uchgandi. Bu ham taqdir.
O‘sha lahzada hech kim necha kishi vafot etganini bilmasdi. Qo‘rqqanimiz, aslida ancha ko‘p bo‘lishi mumkin edi, zero odatda asosiy tarkib o‘rinbosarlar bilan birga uchardi. Aynan o‘sha kuni alohida ketilgan. Aka-uka Eshbo‘tayevlardan biri o‘rinbosarlar bilan uchgan. Jamoa massajchisi Anatoliy Dvornikov va jurnalist Oleg Yakubov birga aylanib, reysga kech qolishdi, degan gaplar bo‘lardi. Noto‘g‘ri, aslida ular ulgurgan. Shunchaki, ichib olishgani uchun bortga chiqarishmagan. Dvornikovni-ku, darhol jamoadan haydashgan. Bu borada qoidalar qattiq edi, futbolchilar ham agar rejimni buzishsa, qattiq jazolanishardi.
«Paxtakor halokati siri» degan film ham chiqdi. U yerdagi bir versiyaga ko‘ra, samolyot qanaqadir harbiy obekt ustidan uchayotganda urib tushirishgan. Ishonmayman. Go‘yoki, o‘sha paytdagi Ukraina rahbari Sherbitskiy bilan Sharof Rashidov o‘rtasida ziddiyat bo‘lganmish. Ularning oddiy samolyotlarni urib tushirishdan boshqa ishi yo‘qmi?
Ta’ziya marosimi oradan bir hafta o‘tib, 18 avgust kuni bo‘lib o‘tdi. 17 yuk mashinasi, 17 tobut. Ertalab soat oltida aeroportda motam mitingi bo‘ldi, keyin shahar bo‘ylab mashinalar o‘tayotganda yo‘l bo‘yiga ikki yuz mingga yaqin odam chiqqan. Hamma yig‘lagandi.
Besh kishini Toshkentga, mana shu Botkin qabristoniga ko‘mishdi. Samarqandga Bozorovni ko‘mishga bordim, Navoiyga Eshbo‘tayevni, Buxoroga Sobirovni qo‘ydik. Albatta, janjallar ham bo‘lgan, tobutni ochmoqchi ham bo‘lishgan. Lekin ruxsat yo‘q, askarlar tomonidan qo‘riqlangandi. Nimaniyam ko‘rish mumkin u yerda, axir ikki samolyot to‘qnashgan, qancha balandlikdan qulagan.
Bozorov, 18 yoshli yigitcha, umuman o‘sha reysda bo‘lishi kerakmas edi, u o‘rinbosarlar tarkibida o‘ynardi. Bir kun oldin otasi ko‘rgani kelgan, tug‘ilgan kuni bo‘lgani uchun ertasiga uchishni rahbarlardan so‘ragan. Ruxsat olgan…
Tiklangach, men o‘sha mavsumda ham maydonga tushishim mumkin edi. Katta rahbarlar ham, Bazilevich ham qaytishimni iltimos qilishgan. Ammo rad etdim. Buning iloji yo‘q edi. Bazaga borsang-u, u yerda shuncha yil birga yo‘l bosib o‘tgan yigitlarni uchratmasang? Uxlay ham olmasdim, doim yigitlar tushimga kirishardi. Futbolni tashladim. Uchishdan hozirchaga qo‘rqaman, samolyotga ko‘p chiqmayman.
Ammo murabbiy bo‘lib ishlashda davom etdim. Oila boqish, ishlash kerak axir. Bazilevich ketgach, meni murabbiylar oliy maktabiga o‘qishga jo‘natishdi. Hozirgidek qisqa o‘qish emas, ikki yil davom etgan.
Futbol federatsiyasi «Paxtakor» qanday o‘rin olsa ham uch yil oliy ligadan tushmasligi haqida qaror chiqardi. O‘shanda men mamlakatdagi quyi ligalardan yoshlarni yig‘ishimiz kerakligi, u yerda iste’dodli futbolchilar ko‘pligini aytdim. Ammo rahbariyat boshqa qarorga keldi, boshqa klublardan tajribali futbolchilarni yig‘ib olishdi. Har bir klubdan bittadan futbolchi so‘rashdi.
«Paxtakor»ning fojiadan keyingi yangi tarkibi
Nima bo‘lganda ham, chetdan kelgan futbolchi shunchaki o‘ynamaydi. Tabiiyki, o‘z shartlarini aytadi. Ko‘pchiligi masalan, mashina so‘ragan. Ularni ham ayblash qiyin, hammaning ham o‘z hayoti bor. Lekin bunaqa qilib qanday jamoa tuzish mumkin?
O‘zbekistonda «Paxtakor-79» xotirasini doim o‘rniga qo‘yib kelishadi. Har yili avgustda xotirlash marosimi, bolalar, faxriylar ishtirokida xalqaro turnirlar tashkil qilamiz.
Alla Tazetdinovaga ham qoyil qolish kerak. Aviahalokatda vafot etgan yordamchi murabbiy Idgay Tazetdinovning rafiqasi. Voqeadan keyin butun hayotini Alla Sergeyevna «Paxtakor-79» xotirasi uchun bag‘ishladi. Barcha futbolchilarning ayollari bilan do‘stlashib, bir maqsad yo‘lida birlashtirdi, barcha xotira marosimlarini tashkil qilish, film va kitoblar chop etilishining boshida turdi. Hatto voqea sodir bo‘lgan Kurilovka qishlog‘idagi yodgorlik ham aynan uning sayi-harakatlari bilan amalga oshgandi.
O‘sha avariya sodir bo‘lishda aybdor bo‘lgan dispetcherlardan biri Jukovskiy keyinchalik qamoqda o‘zini o‘ldirgan, deyishadi. Bu haqiqatdan yiroq. Berilgan muddatni o‘tagan, keyin o‘z ajali bilan vafot etgan.
Men hozir ancha xotirjam gapirib beryapman, chunki shuncha yil o‘tdi, ko‘zda yosh ham qolmadi. Ammo o‘sha paytlarda qanday holatda bo‘lganimni tasavvur ham qila olmaysiz. Ikki marta o‘zimni o‘ldirmoqchi bo‘lganman, aytdim-ku, yigitlar tinimsiz tushimga kirishardi, men ham ular bilan bo‘lgim kelgan. O‘zimni osishga sal qolganda, otam meni uydan haydab solgan. To‘rt devor orasida o‘tirishimni istamagan. Aynan otam futbol o‘ynamasligim kerakligini aytganda, unga quloq soldim. Aslida jismoniy holatim bilan yana bir necha yil o‘ynashim mumkin edi».
«Bir o‘zbek halokat bo‘lgan joyga velosipedda borib, Ukraina tuprog‘idan olib kelib otamning qabri ustiga sepgandi» (Dmitriy An)
«Otam o‘sha mash’um reysda Minskka uchmasligi lozim edi aslida. U jarohatlangandi. Shunday bo‘ladiki, u «Paxtakor»ni kuzatgani aeroportga chiqadi. Jamoa oddiy yo‘lovchi samolyotda uchayotgani uchun kerakli o‘rinlar band qilingan, ammo bittasi bo‘sh qolgandi. Birinchidan, Oleg Bazilevich ertaroq uchib ketgan, ikkinchidan, futbolchilardan biri ham kela olmagandi.
Haligacha, nega otam jamoa bilan ketganini tushuna olmaymiz. Axir u ham, onam ham samolyotda uchishdan qo‘rqar, noqulaylik his qilishardi. Juda bir fobiya emasku, lekin qo‘rquv doim bo‘lgan. Balki shunchaki yigitlarni qo‘llab-quvvatlamoqchi bo‘lgandir, axir u sardor edi. O‘sha «Paxtakor» esa juda ahil bo‘lgan – hamma bir kishi uchun, bir kishi hamma uchun.
Mudhish xabar tarqalgan kuni onam bilan Sochida dam olayotgandik. Men aniq eslay olmayman, lekin qo‘lida meni ko‘tarib uyoqdan buyoqqa yugurib yurgani elas-elas yodimda. Bolada stress bo‘lganda, bunaqa lahzalarni eslab qolsa kerak. Nazarimda, darhol mehmonxonadan chiqib, Toshkentga uchganmiz.
Hamma otamning juda yaxshi inson bo‘lganini aytadi. Sport internatida mendan yuqoriroq sinfda o‘qigan o‘rtog‘im bor, uning xolasi bir voqeani aytib bergandi. U O‘zbekiston velosport federatsiyasida ishlagan va bir kuni «Paxtakor» ham tashrif buyurgan shaharda bo‘lishgan. Nimadir bo‘ladi-yu, ikki kishiga qaytishga chipta qolmaydi va shunda otam Vladimir Fyodorov bilan o‘z chiptasini o‘sha ayolga berib, o‘zlari mehmonxonaga ketishgan va bir kun keyin uchishgan ekan. U paytda otam ham, Fyodorov ham yoshlar o‘rtasida Yevropa chempioni bo‘lib ulgurishgan, hamma taniydigan sport ustasi edi. Ammo hech qachon kibrga berilmagan, oddiy inson bo‘lib qolishgan.
Otam vafot etganda men besh yoshda edim. Ancha yosh bo‘lganim uchun ko‘p narsani xotirlay olmayman. Toshkent aeroportiga onam bilan jamoani kutib olgani chiqqanimiz esimda. Ular AQShdagi bir turnedan kelishgan, otamning qo‘lida Genri Kissinjyer tomonidan eng yaxshi futbolchi uchun berilgan sovrin bor edi. O‘sha sovrin haligacha uyimizda turadi. Shuningdek, ba’zi safarlardan menga olib kelgan o‘yinchoqlarni eslayman. U paytlarda onam Moskvada o‘qir, men buvim bilan turardim.
Singlim otamni umuman ko‘rmagan, u o‘sha yil noyabrida dunyoga kelgan. Shunday bo‘lsa ham, u otamni juda yaxshi ko‘radi. Onam 23 yoshda bo‘lgan, ammalarim hatto bolani oldirib tashlashni ham maslahat berishgan ekan. Lekin onam qat’iy turib olgan. U otamni juda yaxshi ko‘rardi, keyin hech kimga turmushga chiqmadi, hech kim bilan munosabatga ham kirishmadi.
«Paxtakor» maktabida men Valeriy Kechinov bilan bir sinfda o‘qiganman. Hozir ham ba’zida gaplashib turamiz. Yana bir sinfdoshimiz Kolya (Nikolay) Shirshov, terma jamoada uzoq yillar o‘ynadi, «Paxtakor»da, «Rostov»da to‘p surdi. Afsuski, vafot etdi.
Olmaning tagiga olma tushadi, deyishadi, tabiiyki, futbolchi sifatida iqtidorim yo‘q emasdi. Lekin yetarlicha rivojlantira olmadim. Afsuski, ko‘p o‘ynash nasib qilmadi. Ikkinchi liga jamoasida to‘p surdim, ittifoq tarqagach, O‘zbekiston chempionati oliy ligasida «Umid» jamoasida o‘ynadim. Tizzamda doimiy og‘riq tufayli, bor imkoniyatimni ishga sola olmasdim. Juda yaxshi bilaman, agar bor kuchingni bermasang, natija bo‘lmaydi, nari borsa, o‘rtacha futbolchi bo‘lish mumkin.
Yaqinda Qurbon Berdiyev bilan uchrashdim, amaliyot uchun undan o‘rganishim kerak edi. Bakiyevich avvaliga meni Mixail An bilan familiyadosh deb o‘ylabdi, lekin o‘g‘li ekanimni bilganidan so‘ng, quchoqlab oldi. Bir necha daqiqa gaplashishni dilimga tukkandim, to‘rt yarim soat birga o‘tirdik, choy ichdik.
Berdiyev otam bilan tengdosh, 1952 yilda tug‘ilgan. Menga turli hikoyalarni aytib berdi. Aytishicha, o‘sha mavsumdan oldin u ham «Paxtakor»ga o‘tishiga sal qolgan ekan. Lekin Ashxobodda arizasini qabul qilishmagan va u harbiy xizmatga, Rostovning SKA jamoasiga ketgan.
Mixail Anning o‘g‘li ekanim menga yordam berganmi yoki xalaqit? Ko‘proq yordam bergan. Shu ma’nodaki, men doim, har qanday vaziyatda inson bo‘lib qolishga urindim. Axir baribir meni taqqoslashadi, gapirishadi. O‘ngga yurasan, chapga yurasan, darrov aytishadi – «otasi bunday qilmagan bo‘lardi». O‘zimdan yomon xotira qoldirishni istamayman, zero otamdan faqat yaxshi gaplar qolgan. Haligacha odamlar meni ko‘rganda otam haqida qandaydir yaxshi voqeani aytib berishadi.
Toshkentda «Paxtakor»ning aviahalokat qurboni bo‘lgan futbolchilari xotirasiga o‘rnatilgan yodgorlik
Foto: Igor Rabiner, «SE»
Har yili 11 avgust kuni «Paxtakor-79» halokatga uchragan kunni yodga olamiz. Men «Paxtakor» akademiyasi tizimida ishlaganim uchun bilaman, klub bu sanaga alohida tayyorgarlik ko‘radi, jiddiy e’tibor qaratadi. Bugungi o‘yinchilaridan tortib, rahbariyat, xodimlar, hammasi avval «Paxtakor» stadionidagi yodgorlikka, keyin Botkin qabristoniga tashrif buyurishadi. Kim rahbar bo‘lishidan qat’i nazar klubdagi bu an’ana doim saqlanib kelgan.
Aksariyat futbolchilarning tobuti boshqa qabristonlarga qo‘yilgan. O‘rta Chirchiq tumanida koreyslar diasporasining o‘z markazi bor. Otam o‘sha yerda, Sverdlov kolxozida tug‘ilgan, ulg‘aygan va o‘sha yerga ko‘milgan. Yilda ikki marta otamning qabrini ziyorat qilaman. Bahorda qabrni bo‘yash kerak, kuzda ham qarab qo‘yishga to‘g‘ri keladi.
Ukrainaning Kurilovka qishlog‘ida, o‘sha samolyotlar to‘qnashgan joyga hech bormaganman. Ammo bir kuni o‘sha yerdan kelgan bir odam bilan gaplashgandim. Ular o‘sha yerda «Paxtakor» uchun yodgorlik o‘rnatishibdi. Halokat qanday sodir bo‘lganini, samolyot qismlari yerga qanaqa sochilganini aytib berishgandi.
Aviahalokat ro‘y bergan joyda futbolchilarga o‘rnatilgan yodgorlik.
Wikimedia Commons
Bir o‘zbek muxlisi esa Kurilovkaga velosipedda boribdi. U yerning tuprog‘ini olib kelib, otamning qabriga sepgan, vafot etgan har bir futbolchining oilasiga bir hovuchdan tuproq bergandi. U aynan shuning uchun Ukrainaga borgan ekan».
Qahramon Aslanov tayyorladi
Har ikkala futbolchining transfer qiymati 200 mln yevroga baholanmoqda.
«Manchester Siti» klubining norvegiyalik hujumchisi Erling Holand Transfermarkt portali talqiniga ko‘ra dunyoning eng qimmat ikki futbolchisidan biriga aylandi.
Angliya premiyer-ligasi (APL) futbolchilari qiymati yangilanganidan so‘ng, Holand narxiga 20 mln yevro qo‘shildi va uning transfer qiymati 200 mln yevroga yetdi. Hozir «Barselona» va Ispaniya milliy jamoasi forvardi Lamin Yamal ham shunchaga baholanmoqda.
Avvalroq, ushbu marraga «Pari Sen-Jyermen»da o‘ynagan davrida Kilian Mbappe (hozir «Real Madrid» futbolchisi) va «Real Madrid» yarimhimoyachisi, braziliyalik Vinisius Junior yetib olgan edi.
APL eng qimmat 5 futbolchisi quyidagilar:
– Erling Holand (Manchester Siti) – 200 mln yevro;
– Bukayo Saka (Arsenal) – 130 mln yevro;
– Koul Palmer (Chelsi) – 120 mln yevro;
– Deklan Rays (Arsenal) – 120 mln yevro;
– Aleksander Isak (Liverpul) – 120 mln yevro.
Joriy mavsumda Holand 24 o‘yinda 23 ta gol urib, APL to‘purarlar poygasida peshqadamlik qilmoqda va yaqinda APL tarixida 100 ta gol marrasiga eng tezkor yetib olgan futbolchiga aylandi (111 o‘yinda).
25 yoshli futbolchi «Manchester Siti» tarkibida Chempionlar Ligasida g‘olib chiqqan va ikki marta Angliya chempioni bo‘lgan. Uning klub bilan shartnomasi 2034 yilgacha mo‘ljallangan.
Holandning jamoadoshi, o‘zbekistonlik himoyachi Abduqodir Husanov portal tomonidan 35 million yevroga baholangan.
Prezident Shavkat Mirziyoyev 9 dekabr kuni Xalqaro avtomobil federatsiyasining (FIA) Toshkent shahrida bo‘lib o‘tadigan Bosh assambleyasida ishtirok etish uchun mamlakatimizda bo‘lib turgan ushbu nufuzli tashkilot prezidenti Muhammad bin Sulaym boshchiligidagi delegatsiyani qabul qildi.
Uchrashuvda delegatsiya tarkibida FIA Senati prezidenti Karmelo Sans de Barros hamda mobillik va turizm bo‘yicha vitse-prezidenti Tim Shirman ham ishtirok etdi.
Avtosportni tartibga soluvchi va yo‘l harakati xavfsizligini targ‘ib qiluvchi ushbu global tashkilot bilan o‘zaro manfaatli hamkorlikni kengaytirishning dolzarb masalalari muhokama qilindi. Mamlakatimizda avtomobil sportining kartingdan tortib, to «Formula» poygalarigacha bo‘lgan barcha yo‘nalishlarini rivojlantirishda yaqindan hamkorlik qilish muhimligi qayd etildi.
FIA universitetining imkoniyatlaridan foydalangan holda o‘zbekistonlik poygachilar, karting haydovchilari, muhandislar, konstruktor va mexaniklarni tayyorlash, O‘zbekistonda zamonaviy avtosport infratuzilmasini yaratish, piyoda va transport vositalari harakati xavfsizligini ta’minlash dasturlarini amalga oshirishga ko‘maklashish hamda mazkur xalqaro tashkilot shafeligida xalqaro musobaqalar, avvalo, «Formula-1» bosqichlarini o‘tkazish masalalariga alohida e’tibor qaratildi.
Uchrashuv yakunida davlat rahbari FIA bilan hamkorlikni rivojlantirish, shuningdek, O‘zbekistonda avtosportni xalqaro standartlarga muvofiq ommalashtirishga qo‘shgan katta shaxsiy hissasi uchun FIA rahbariga davlatimizning yuksak mukofoti – «Do‘stlik» ordenini topshirdi.
Ta’kidlash joiz, O‘zbekiston 2019 yildan buyon federatsiyaning faol a’zosi hisoblanadi. O‘tgan yili Samarqandda FIA 120 yilligiga bag‘ishlangan navbatdan tashqari Bosh assambleyasi bo‘lib o‘tgan edi. Bu yilgi tadbir doirasida 12 dekabr kuni «Humo Arena» majmuasida yuqori martabali xorijiy mehmonlar va chempion poygachilar ishtirokida eng namunali sportchilar va jamoalarni taqdirlash marosimi o‘tkaziladi.
Prezident Shavkat Mirziyoyev 9-dekabr kuni Xalqaro avtomobil federatsiyasining (FIA) Toshkent shahrida bo‘lib o‘tadigan Bosh assambleyasida ishtirok etish uchun mamlakatimizda bo‘lib turgan ushbu nufuzli tashkilotning prezidenti Muhammad bin Sulaym boshchiligidagi delegatsiyani qabul qildi.
Uchrashuvda delegatsiya tarkibida FIA Senati prezidenti Karmelo Sans de Barros hamda mobillik va turizm bo‘yicha vitse-prezidenti Tim Shirman ham ishtirok etdilar.
Avtosportni tartibga soluvchi va yo‘l harakati xavfsizligini targ‘ib qiluvchi ushbu global tashkilot bilan o‘zaro manfaatli hamkorlikni kengaytirishning dolzarb masalalari muhokama qilindi.
Muhammad bin Sulaym O‘zbekistonda amalga oshirilayotgan professional va ommaviy sportni rivojlantirish, sog‘lom turmush tarzini targ‘ib qilish, aholi o‘rtasida jismoniy faollikni oshirish hamda barkamol avlodni tarbiyalashga qaratilgan keng ko‘lamli islohotlarni yuqori baholadi.
Mamlakatimizda avtomobil sportining kartingdan tortib, to “Formula” poygalarigacha bo‘lgan barcha yo‘nalishlarini rivojlantirishda yaqindan hamkorlik qilish muhimligi qayd etildi.
FIA universitetining imkoniyatlaridan foydalangan holda o‘zbekistonlik poygachilar, karting haydovchilari, muhandislar, konstruktor va mexaniklarni tayyorlash, O‘zbekistonda zamonaviy avtosport infratuzilmasini yaratish, piyoda va transport vositalari harakati xavfsizligini ta’minlash dasturlarini amalga oshirishga ko‘maklashish hamda mazkur xalqaro tashkilot shafeligida xalqaro musobaqalar, avvalo, “Formula-1” bosqichlarini o‘tkazish masalalariga alohida e’tibor qaratildi.
Uchrashuv yakunida mamlakatimiz yetakchisi Xalqaro avtomobil federatsiyasi bilan hamkorlikni rivojlantirish, shuningdek, O‘zbekistonda avtosportni xalqaro standartlarga muvofiq ommalashtirishga qo‘shgan katta shaxsiy hissasi uchun FIA rahbariga davlatimizning yuksak mukofoti – “Do‘stlik” ordenini topshirdi.
Ta’kidlash joiz, O‘zbekiston 2019-yildan buyon federatsiyaning faol a’zosi hisoblanadi. O‘tgan yili Samarqandda FIAning 120 yilligiga bag‘ishlangan navbatdan tashqari Bosh assambleyasi bo‘lib o‘tgan edi. Bu yilgi tadbir doirasida 12-dekabr kuni “Humo Arena” majmuasida yuqori martabali xorijiy mehmonlar va chempion poygachilar ishtirokida eng namunali sportchilar va jamoalarni taqdirlash marosimi o‘tkaziladi.
Misrlik futbolchining chiqishi «Liverpul»dagi inqiroz yanada jiddiylashtirdi.
«Lids»ga qarshi o‘yinning so‘nggi daqiqalarida g‘alabani qo‘ldan chiqargan «Liverpul»da inqiroz davom etayotgan bo‘lsa-da, o‘yindan keyin ushbu o‘yindagi vaziyatlar, Slotning u yoki bu taktik qarorlari chetga chiqdi – barchasi klubning tirik afsonasi Muhammad Salohning intervyusi soyasida qolib ketdi. Misrlik futbolchi yetti daqiqalik nutqida murabbiy bilan hech qanday munosabat qolmaganidan tortib, klub unga nisbatan nohaqlik qilayotganigacha aytib berdi. Tabiiyki, ayni damda butun ingliz matbuoti shu haqida yozmoqda. Keling avval, mavzuga chuqurroq kirish uchun bir yil orqaga, 2024 yil oxiriga qaytamiz.
Salohning qolishi to‘g‘ri qarormidi?
«Dekabr oyi kelyapti, men esa hali ham klubdan yangi shartnoma olmadim. Ayni damda «Liverpul»da qolishimdan ko‘ra, bu yerdan ketishim ehtimoli kattaroq. Nafaqaga chiqmoqchi emasman, shunchaki bor e’tiborimni ushbu mavsumga qaratganman, maqsadim – Angliya chempioni bo‘lish, Chempionlar ligasini ham yutishga umid qilaman. Hafsalam pir bo‘ldi, ko‘ramiz, keyin nima bo‘larkin». O‘tgan yil noyabrida «Sauthempton»ga qarshi o‘yinda dubl qilib, irodali g‘alabaga (3:2) hissa qo‘shgach, uzoq tanaffusdan so‘ng jurnalistlar qarshisiga chiqqan Muhammad Saloh shu gaplarni aytgandi.
Shundan keyingi o‘yinda Chempionlar Ligasi guruh bosqichida «Real» tiz cho‘ktirildi – 2:0. APL doirasidagi keyingi turda esa «Liverpul» o‘z ta’qibchilaridan biri «Manchester Siti»ni «Enfild»da xuddi shu hisobda mag‘lub etdi. Liverpulda bayram. Kayfiyat zo‘r. Uchrashuvda bir gol va assist qayd etib, eng yaxshi o‘yinchi deb topilgan Saloh esa yana eski mavzuni ochdi: «Bu mening «Enfild»da «Manchester Siti»ga qarshi so‘nggi o‘yinim bo‘lishi mumkin. Shuning uchun to‘liq zavq olishga harakat qildim».
Hozirgi muammolar oldida hech narsa emas, ammo ko‘p bo‘lmadi, atigi bir yil oldin APLda 9 ochkolik farq bilan jadvalni boshqarib turgan, Chempionlar Ligasida esa yo‘qotishsiz borayotgan klubning yagona muammosi – Muhammad Saloh, Virjiyl van Deyk va Trent Aleksandr-Arnoldni jamoada qolishga ko‘ndirish, boshqacha aytganda, kattaroq maosh bilan yangi shartnoma imzolash edi.
Hamma g‘alabani nishonlayotgan paytda o‘z dardi bilan bosim qilish biroz xudbinlik, Jyeymi Karrager yaqinda uning aynan shu xislatini tanqid qilgan.
«Biz muvaffaqiyatsiz o‘yinlardan keyin faqat Virjiyl van Deyk muxlislar qarshisiga chiqishiga o‘rganib qoldik. Lekin qolganlar qani? Saloh qani? Uni faqat muvaffaqiyatli o‘yinidan keyin yangi shartnoma so‘rashini ko‘ramiz», – deb asabiylashgandi «Nottinghem Forest»dan uchralgan mag‘lubiyatdan keyin Jyeymi Karrager.
Tabiiyki, bir yil oldin «Liverpul» juda katta bosim ostida edi va 32 yoshli futbolchiga APLning eng katta maoshini taklif qilishdan boshqa yo‘li qolmagandi. Bu xato emasdi albatta, o‘sha davrda Muhammad Saloh nafaqat Angliyada, balki dunyoning eng yaxshisi bo‘lib turgan, «Liverpul»ning qariyb barcha gollari aynan misrlik hujumchi orqali yuzaga kelayotgandi. Kelajakni o‘ylab qandaydir strategik rejalar qilish, masalan, futbolchining zo‘r davrida u bilan xayrlashib, yangi sahifa ochish varianti butunlay yo‘qqa chiqqan – muxlislar buni hech qachon qabul qila olishmasdi. Tasavvur qiling, Muhammad Saloh talab qilayotgan maoshni yuqori deb hisoblab, u bilan xayrlashish, yozda esa 400 million yevrodan ortiq mablag‘ni yangi transferlar uchun sarflashni tushunish mumkin bo‘larmidi?
Shuning uchun yangi shartnomani qo‘lga kiritgach, Salohning ko‘rsatkichlari tushib ketishida yoki yangi mavsumda yomon formada ekanida klubning aybi yo‘q. Hozirdan turib, vaqtida u bilan xayrlashish kerakligini aytish, yulduzlar bilan vaqtida xayrlashadigan «Real»ni misol qilish mumkin, ammo bir yil oldin «Liverpul»da boshqa yo‘l qolmagandi.
Lidsdagi «bomba»
Muhammad Salohning bu safargi «bombasi» g‘alabadan keyin emas, «Lids Yunayted»ga qarshi o‘yindagi og‘riqli durangdan so‘ng portladi, yozgi transferlar oynasida katta xatolar qilgan klub va oxirgi 10 o‘yinda atigi 2 g‘alabaga erishgan Arne Slotning eng himoyasiz davri tanlandi. Dastlabki turlarda Saloh o‘ynay olmayotgani, murabbiy uni zaxirada qoldirib, Frimpongmi, Kiyezami, kimni bo‘lsa ham tushirish kerakligini aytayotganlar birdaniga Salohning armiyasiga aylandi. Bu tabiiy, chunki Salohsiz ham natijalar zo‘r bo‘lib ketmadi – bir g‘alaba va ikki durang – bu burilish emas. Zero shundoq ham «Slot aut» kampaniyasi ketayotgan paytda so‘nggi natijalarga eng kam darajada bog‘liq bo‘lgan, aslida esa klub afsonasining yonida turish eng mantiqli yo‘ldek ko‘rinadi – «Ana, axir Muhammad Salohning o‘zi ham aytyapti-ku, demak murabbiy eplay olmayapti. Biz haq ekanmiz». Zo‘r pozitsiya.
Muhammad Saloh haqlimidi va hammasi o‘zi nimadan boshlandi?
Avvalo aytish kerakki, «Liverpul»ning joriy mavsumdagi muammolari yetarlicha va Salohning formasi ulardan biri xolos. Aslida hammasi yozgi transfer oynasidan boshlandi. Ha, Virs, Isak kabi futbolchilar keyinroq o‘ynab ketishi mumkin, Slot aytganidek, ular uch oyga emas, bir necha yilga sotib olingan. Ammo shuni hisobga olgan holda tahlil qilganimizda ham klub tomonidan sarflangan pullarda mantiqsizlik borligi, zarurroq pozitsiyalar kuchaytirilmagani oydinlashadi.
Diogu Jotaning vafotidan tashqari, «Liverpul» yozda Darvin Nunez, Luiz Dias, Trent Aleksandr-Arnold, Harvi Elliot kabi futbolchilarni ham yo‘qotdi. Ularning o‘rniga kelgan futbolchilar esa usluban farq qiladi va tabiiyki, jamoaning qaytadan qurilishiga ehtiyoj paydo bo‘ladi. Frimpong Trent emas, Dias beradigan ish hajmini Virs bajara olmasligi mumkin, shuningdek, markaziy himoya chizig‘i, uzoq yillardan beri zarurat bo‘lgan tayanch zonasidagi muammolar hal qilinmadi. Buning o‘rniga bitta pozitsiyada o‘ynaydigan Isak va Ekitike juftligiga 200 million yevrodan ortiqroq pul sarflandi.
Tabiiyki, bu o‘zgarishlar nafaqat «Liverpul» o‘yiniga balki Muhammad Salohning ko‘rsatkichlariga ham, uning maydondagi o‘rniga ham jiddiy ta’sir ko‘rsatdi. Saloh hujumda Darvin, Dias va Jota kabi futbolchilar bilan samarali bog‘lamlar qura olgan, uning o‘ng qanotdagi Trent bilan tandemi esa Salohga xavfli zonalarda to‘pga ega bo‘lish, ko‘proq zarba berib, gollar urishga imkoniyat yaratardi. Yangi tarkibda urg‘u o‘zgardi, Saloh o‘yindan uzilib qolgandek edi, futbolchi uchun qulay tizim yo‘q bo‘lib qoldi.
xPV deb ataladigan ko‘rsatkich bor – jamoaning har bir pasidan so‘ng maydondagi vaziyatning yaxshi va yomon tomonga o‘zgarishini aks etadi. Xuddi shaxmatda har bir yurishdan keyin pozitsiya o‘zgargandek. O‘tgan mavsumda xpV bo‘yicha eng yaxshi juftliklar beshligi jamoada mana shunday bo‘lgan ekan:
Salohdan Saboslaiga
Trentdan Salohga
Salohdan Diasga
Saboslaidan Salohga
Diasdan Salohga
Qarang, har birida Muhammad Saloh ishtirok etyapti, lekin boshqa nuqta ham bor – uning aksar sheriklari ayni paytda jamoada emas. Saboslai esa o‘tgan mavsumdagi rolda o‘ynamayapti, asosan orqadagi bo‘sh nuqtalarni yopish bilan shug‘ullanmoqda.
Saloh o‘z intervyusida eslagan Harri Keyn uzoq vaqt gol urmay yurishi mumkin, ammo u to‘purar bo‘lishi bilan birga, jamoaviy futbolchi ham – ko‘p himoyalanadi, ortda o‘yin tashkil qilishda ishtirok etadi, qaysidir ma’noda Roberto Firminoning vazifalarini ham bajaradi. Gollarsiz Saloh esa ko‘proq muammoga aylanishi bor gap.
O‘tgan mavsumda Saloh eng yaxshi davrini o‘tkazayotgan paytida o‘zi bir sirni ochgandi – u Slotdan himoyaviy vazifalardan ozod qilishni so‘ragani va evaziga juda ko‘p gollar va assistlar berishga va’da berganini aytgandi. Futbolchi o‘z va’dasida turdi – 34 gol va 23 assist amalga oshirdi. Agar jamoa Chempionlar Ligasida uzoqroqqa borganida, Saloh «Oltin to‘p» uchun asosiy da’vogarga aylangan bo‘lardi.
Tabiiyki, har qanday futbolchidan bu darajada samara kelib tursa, murabbiy ba’zi prinsiplardan voz kechadi, aynan shu futbolchining ustunliklarini namoyon qiladigan, kamchiliklarini yopadigan yechimlarga qo‘l uradi. Tarkibdagi boshqa futbolchilar ham bu holatni tushunishi, navbati bilan yulduz uchun ko‘proq qora ishlarni qilishi mumkin, axir Saloh jamoaga gollar bilan javob berayotgandi.
Joriy mavsumda esa Salohning ko‘rsatkichlari pasayib ketdi – 4 gol va 2 assist. Shundan bir gol penaltidan. Albatta, bu butun jamoa uslubini Salohga moslash uchun yetarli emas. Shu yomon mavsumida ham 4+2 yomon emas, jamoada 5-ko‘rsatkich, boshqa jamoalarda shu pozitsiyada o‘ynab yurgan va muammo bo‘lib ko‘rinmayotgan aksariyat vingerlarnikidan yaxshi. Ammo u uchun qilinayotgan qurbonliklar evaziga Saloh nafaqat eng yaxshi to‘purar, balki boshqalardan katta farq bilan oldinda bo‘lishi kerak edi. Xuddi o‘z vaqtida Ronaldu va Messi, Salohning o‘zi, hozirda Erling Holand gollar evaziga ko‘p vazifalardan ozod qilingani kabi.
Jamoa natijalari orqaga keta boshlagach, Salohning himoyaga yordam bermasligi muammosi qalqib chiqa boshladi. Ilgari Saloh bir xatoga ikki gol bilan javob bergan bo‘lsa, endi gol yo‘q, xatolar esa natijaga to‘g‘ridan to‘g‘ri ta’sir qila boshladi.
«Biz Salohning ortga hadeb qaytavermasligini bilardik. Shuning uchun uning qanotiga urg‘u berdik va hal qiluvchi gol o‘sha tomondan urildi», – degandi 2:1 hisobidagi g‘alabadan so‘ng «Chelsi» himoyachisi Kukurelya.
Umuman, «Liverpul» o‘tkazib yuborgan gollarda eng ko‘p assistentlar raqiblarning chap qanot himoyachilari ekan – ya’ni Saloh qo‘riqlashi kerak bo‘lgan futbolchilar. Yana bir misol, dastlabki 12 turda «Liverpul» darvozasiga o‘yindan yaratilgan xG ko‘rsatkichi o‘rtacha 0.73 bo‘lgan ekan. Saloh zaxirada qolgan so‘nggi besh bo‘limda – 0.21. Ya’ni raqiblardan keladigan xavf qariyb 3,5 barobarga kamaygan.
Ba’zilar Gakpo yoki Konate ham yaxshi o‘ynay olmayotgan bo‘lsa-da, nega aynan Muhammad Saloh zaxirada qoldirilayotganini tushunmayotgan bo‘lishi mumkin, sabab shu yerda. Agar to‘p bilan o‘yinga qarasak, ha Gakpo ham ko‘p xato qilyapti, to‘g‘ri, lekin bu vaziyatda, ya’ni to‘p bilan har ikkisi ham yomon ekan, biz endi to‘psiz holatda qaysi biri foydaliroq ekanini o‘lchashimiz kerak. Natijani taxmin qilish oson.
Ya’ni oldingi chiziqda muammolarga uchragan «Liverpul»ning o‘ziga bo‘lgan ishonchi pasaygan, o‘tkazib yuborilgan har bir gol o‘yinga va yakuniy natijaga ta’sir qila boshlagach, Slotning o‘yinni biroz pragmatiklashtirishi, himoyaga e’tibor qaratishi mantiqan to‘g‘ri yechimga o‘xshaydi. Muhammad Salohning so‘nggi uchrashuvlarda zaxirada qolishi kimnidir aybdor qilish uchun yoki siyosiy qaror emas, g‘irt futbolcha, murabbiylik yechimlaridan biri edi.
Slotning bu qarori eng to‘g‘ri qaror emasdir. Balki qaysidir murabbiy Saloh bilan bugungidan zo‘r natijalarga erishishi mumkin edi, qo‘shilaman, shunday murabbiylar bor. Ammo ayni paytda jamoada bosh murabbiy Slot va uning yechimlari birlamchi bo‘ladi.
U holda nega Saloh bu qadar norozi bo‘ldi?
Intervyuning qaysi jihatlariga e’tibor berish kerak?
Kloppning so‘nggi mavsumini eslasangiz kerak. «Vest Hem»ga qarshi o‘yinda zaxiraga olingach, Salohning murabbiy bilan dahanaki jangi kadrlarga tushib qolgan, muhokamalarga sabab bo‘lgandi. O‘sha vaziyatni «men gapirsam hammasi yonib ketadi» deb izohlagan Saloh uchun uch o‘yinda zaxirada o‘tirishga javoban kechagidek intervyu bilan kifoyalanishini ancha bosiqlik deyish ham mumkin. Muhammad Salohni to‘liq tushunish uchun ushbu intervyuning ayrim nuqtalarini ko‘rib chiqish kerak.
E’tibor bering, Saloh «menga pand berishdi», «avtobus ostiga tashlashdi» deganda faqat Arne Slotni emas, klubni ko‘rsatmoqda. «Kimdir meni aybdor qilmoqchi» degani ham mavhum kishilar haqida.
Yuqorida yangi shartnoma haqida eslandi. Ma’lumki, bunday kelishuvlar faqat moliyaviy shartlarni o‘z ichiga olmaydi. Masalan, klub loyihani taqdim etarkan, futbolchining shartnoma muddatidagi roli ham ahamiyatga ega bo‘ladi. Menimcha, katta ehtimol bilan, Muhammad Salohga boshqacha va’da berilgan – yozda yangi katta transferlar amalga oshirilishi, Saloh yangi loyihada ham markaziy figura bo‘lib qolishi, o‘yin uning atrofida qurilishi, klub barcha musobaqalarda g‘oliblik uchun kurashishi va bilvosita futbolchining «Oltin to‘p» uchun kurashdagi imkoniyatlari oshishi haqidagi qandaydir kafolatlar bo‘lgan. Albatta, jiddiy klub hech kimga asosiy tarkibdan joy kafolatlamaydi, ammo agar futbolchi o‘z formasini saqlasa, bunday va’dalarga amal qilinadi, transfer nishonlar ham aynan o‘sha yo‘nalishda olib boriladi.
Aynan shu nuqtada kim haq ekanini aniqlash qiyin. Slot Saloh uchun barchasi muhayyo qilingani, Saloh zaxiraga olinishi formasi bilan bog‘liqligini ma’lum qildi. Saloh esa uning ko‘rsatkichlaridagi pasayish aynan klubdagi transferlar va murabbiyning taktikasi bilan bog‘liq ekanini aytgandi. Har kim o‘z xulosasini chiqarishi mumkin.
Ammo Salohning intervyusidagi bir mulohaza juda noo‘rin va bu futbolchiga qarshi ishlaydi – «men jamoa uchun shuncha yil ko‘p narsa qildim, nega endi asosiy tarkibdagi o‘rnim uchun kurashashim kerak?» deyishi bugungi davrdagi sport qadriyatlarini tan olmaslik hisoblanadi. Siz Salohni har qancha qo‘llashingiz mumkin, ammo bunday fikrlash ham futbolchi imijiga, ham jamoa muhitiga salbiy ta’sir ko‘rsatishi aniq.
Misrlik hujumchining intervyusi shu qadar serqirraki, juda ko‘p mavzularni qamrab oladi. Misol uchun, Harri Keyn haqidagi fikrlar. Saloh o‘z vaqtida uzoq vaqt gol ura olmagan Keynga matbuot imkon bergani, unga esa boshqacha munosabat bo‘layotganini aytmoqda. Shu o‘rinda yaqinda Jud Bellinghem bilan terma jamoada sodir bo‘lgan voqealar yodga tushadi. Jud o‘zining almashtirishini emotsional qabul qilganda juda ko‘p tanqidlarga uchradi va o‘shanda «Arsenal»ning o‘tmishdagi yulduzi Ian Rayt qiziq fikr aytgandi.
«Ingliz matbuoti shunaqa. Kimdirlar qora tanli superyulduzga tayyor emas» – degandi u bir podkastda, – «ular qora tanlilardan boshqa narsani kutishadi. Ko‘chaga chiqdingmi, jim yurishing kerak. Masalan, Kanteni hamma yaxshi ko‘radi, chunki u kamtar yigit. Lekin qachonki, Pogba yo Bellinghem bo‘lsa, agar qora tanli futbolchi kalondimog‘ ham bo‘lsa, ular buni ko‘tara olishmaydi. Qora tanlilar o‘z fikrini bu shaklda aytishiga ko‘nikishmagan».
Harri Keynning shunaqa holatga tushib qolishini tasavvur qilsak, ko‘pchilik uni yovuzlar bilan kurashayotgan qahramonga aylantirishi mumkinligida u va Saloh xarakteri o‘rtasidagi farq ham rol o‘ynasa-da, o‘sha yerdan turib gapirayotgan va buni tanasida his qiladigan Ian Raytning fikrlarida ham jon bor – baribir ularga Muhammad Saloh yaxshi, odobli va e’tirozsiz holatda yoqadi. Inglizlar rasizmga qarshi kurash yo‘lida har o‘yinda plakat ko‘tarib chiqishi, Kavani yoki Fodenni jazolashlari mumkin, ammo qo‘lda tutib bo‘lmaydigan yashirin rasizm borligini butunlay inkor etib bo‘lmaydi. Saloh muvaffaqiyatsiz bir necha oy uchun keragidan ortiq tanqid va haqoratlarni qabul qilgan bo‘lishi mumkinligini va klub o‘z afsonasini himoyasiz qoldirganini ham e’tiborga olish kerak.
Saloh nimani ko‘zlagan?
Futbolchining intervyusi albatta oldindan tayyorlangan, yetti daqiqalik nutq mazmuni oldindan belgilangan va tayming ham yaxshi tanlangan bo‘lsa-da, avvalgi chiqishlardan farq qiladi. Salohning shartnoma haqidagi chiqishlarida aniq strategiya bor edi – shu orqali klubni harakatga undash, muxlislar yordamida bosim qilish. Ammo kechagi chiqishida motivni topish qiyin. Axir birgina mana shu e’tirozni deb klub Arne Slotdan voz kechmasa kerak, to‘g‘rimi? Bunday o‘ylaydigan darajada ahmoqmasdir futbolchi?
Buning ustiga futbolchi tushib qolgan holat uzoq davom etishi mumkin emasdi. Zaxira o‘rindig‘ida o‘tkazilgan uch o‘yin aslida bir hafta xolos – jamoa uch o‘yinni shu muddatda o‘tkazdi. Kelasi hafta esa Saloh Afrika Millatlar kubogiga jo‘nab ketadi va bir yarim oy jamoa ixtiyorida bo‘lmaydi. Bunday katta muddatda «Liverpul» o‘zini o‘nglay olmasa, «Saloh – muammo» degan tezis ham o‘z ahamiyatini yo‘qotar, hatto Slot iste’foga ketishi mumkin edi. Futbolchi Afrikadan yana afsona sifatida qaytgan bo‘lardi.
Agar «Liverpul» yaxshi o‘ynab ketsa, jamoa atrofidagi negativ kamaygan, Saloh ishtirokisiz o‘yindagi turli muammolarga yechim topilgan bo‘ladi. Bemalol kuchli va bosim kam jamoaga Salohni qayta integratsiya qilish mumkin edi. Hozirda u shoxdan bu shoxga sakrab yechim qidirayotgan Slot Salohning pozitsiyasi haqida chuqurroq o‘ylab ko‘rishi mumkin bo‘lardi. Har holda so‘nggi kuchli «Liverpul» Saloh bilan bo‘lgan, bir necha oy yomon o‘yin uchun osonlikcha voz kechib yuborilmasdi.
Ya’ni har ikki holat ham Muhammad Salohning foydasiga ishlaydigan vaziyatda ko‘priklarni yoqishdan nima naf bor?
Bundan xulosa chiqarish mumkinki, Salohning chiqishi murabbiyni ag‘darish, nimanidir o‘zgartirishga qaratilgan stretegik yurish emas, shunchaki emotsiyalarning portlashi, xolos. Bu nafaqat zaxirada o‘tkazilgan uch o‘yin, balki avgustdan beri yig‘ilib kelgan, «Saloh kerak emas» deb asosiy muammosi sifatida uni ko‘rayotgan muxlislardan tortib, televizorda tanqid qiladigan Jyeymi Karragerlarni o‘z ichiga oladi.
Yaqinda futbolchi o‘z instagram sahifasida «Liverpul» bilan bog‘liq barcha eslatmalarni o‘chirib yuborishi ham qaysidir ma’noda mana shu intervyuning boshqacha shakli edi deyish mumkin. Ya’ni Muhammad Saloh kelganidan beri «Liverpul» afsonasi, klubning barcha yutuqlaridagi asosiy shaxs faoliyatida birinchi marta tanqidiy nishonlar ostida qoldi va klub bunga jim qarab turdi. Bu ham yetmagandek, murabbiy uni zaxiraga o‘tkazib, o‘sha «antisalohchi»larni haqqa chiqarib ham qo‘ydi. U yolg‘iz qoldi. Uni endi yaxshi ko‘rishmaydi. Juda og‘ir holat. Ha, Salohning bu harakatida jamoani o‘ylamaslik, egoizm yotibdi, qo‘shilaman, lekin uning darajasidagi aksariyat futbolchilarda bunday bo‘lishi tabiiy. Uni tushunish, uning dardini anglash mumkin. Shunchaki, bu fikrlarini ommaga olib chiqish orqali u xatoga yo‘l qo‘ydi, ham o‘zini, ham klubni zarba ostida qoldirdi.
Bu bilasizmi, nimaga o‘xshaydi? Bir yigit sevgilisi uchun hamma narsani qiladi, yillab borini beradi. Ammo bir kun kelib qiz boshqasini sevib qolib, u bilan ketsa-chi? Yigitning bu holatini to‘liq tushunamiz, unga achinamiz, bu holatga tushganda har qanday emotsiya mumkin ekanini bilamiz. Ammo u agar borib qizga pichoq ursa, endi bunisi noto‘g‘ri. Hissiyotlar ko‘pincha yaxshi va yomon bo‘lmaydi, u olib boradigan harakatni baholashimiz mumkin. Ya’ni Muhammad Saloh shu intervyuni berib xato qildi deganda, aslo u butunlay nohaq deb bilmasligimiz, emotsiyalarini anglashimiz ham mumkin.
Muhammad Saloh o‘z chiqishi orqali, kimdir bilan kurashmoqda emas, shunchaki, so‘nggi oylardagi hissiyotlarini chiqarib yubordi, qaysidir ma’noda shaxsiy imiji, piari uchun ham harakat qildi. Bu «Liverpul»ning o‘ng qanoti uchun emas, muhabbatni qaytarish uchun bo‘lgan kurash.
Endi nima bo‘ladi?
Eng muhimi, bosh murabbiy va futbolchi o‘rtasidagi har qanday ziddiyat «kim haq, kim nohaq» degan savol ostida ko‘rib chiqilshi to‘g‘ri emas. Klub, jamoa juda ko‘p insonlardan, manfaatlardan tashkil topadi. O‘rtada juda ko‘p shaxsiy manfaatlarning to‘qnashuvi bor – kimdir zaxirada qolishni istamaydi, kimdir o‘zi uchun yaxshiroq pozitsiya xohlaydi, kimdir agentining ko‘rsatmasi bilan harakat qiladi, kimdir jamoa boshqacha o‘ynashi kerak deb hisoblaydi va hokazo. Juda ko‘p va farqli fikrlar.
Va doim murabbiyning yoni olinishi – ular doim haq bo‘lgani uchun emas. Albatta, bu ziddiyatlar ichida futbolchining fikri to‘g‘ri bo‘lgan holatlar ham bor. Muhammad Saloh ham Arne Slotdan ko‘ra haqroq bo‘lishi ham mumkin, buni inkor etib bo‘lmaydi. Lekin bu yerda masala «kim haqligi» emas, muammolarning qay tariqa yechilishida. Toki ishlab turgan ekan, tarkibni murabbiy tanlashi, uning aytgani bo‘lishi, jamoa futbolchisi esa uning qarorlarini ommaviy muhokama qilmasligi kerak. Murabbiyning xatolari ko‘paysa, natija yomonlashsa, u iste’foga chiqadi, keyin yangi murabbiyning aytgani bo‘ladi. Hammasi oddiy.
Klub tomonidan qo‘yilgan dastlabki qadam, futbolchining «Inter»ga qarshi o‘yin uchun ro‘yxatdan chiqarib tashlanishi bo‘ldi. Katta ehtimol bilan, APLning keyingi turida «Brayton»ga qarshi o‘yinda ham bu takrorlanadi. Keyin esa futbolchi Misr bilan Afrika kubogiga jo‘nab ketadi.
VVS manbalari yozishicha, Muhammad Saloh endi «Liverpul»da boshqa o‘ynamaydi. Munosabatlar butunlay buzilgan. Ammo masalan Athletic boshqacharoq yozmoqda – klub rahbariyati muammolarni vaqtincha deb hisoblaydi va Arne Slotga to‘liq ishonadi va shu bilan birga Saloh shartnoma muddati tugaguncha (2027 yil yozi) jamoada qolishini xohlashmoqda. Ammo masala qanday yechiladi, bu hozircha noma’lum.
Aslida yo‘llar juda ko‘p. Esingizda bo‘lsa Lautaro Martines va Konte o‘rtasida o‘yinning o‘zida ziddiyat chiqqanda, keyingi mashg‘ulotda maxsus ring qurib murabbiy va futbolchi o‘rtasida jang tashkil qilishgan. Shu tariqa, hazilomuz tarzda klub ziddiyat barham topganini namoyish qilgan. Salohdan ko‘ra qattiqroq chiqish qilib, Erik ten Hagni yolg‘onchilikda ayblagan Jyeydon Sancho ham hatto, ma’lum vaqt o‘tib uzr so‘rab tarkibga qaytgandi. Yaqinda Xabi Alonso va Vinisius o‘rtasidagi ziddiyatga ham shunday yechim topildi. Muhammad Salohning klubdagi o‘rni va muammoning hajmi yuqoridagi misollardan kattaroq bo‘lsa-da, bir shartni ko‘rish mumkin – har qanday holatda Muhammad Saloh birinchi bo‘lib qadam tashlashi lozim bo‘ladi. Ommaviy uzr so‘raydimi yoki klubning ichida bu ish hal bo‘lib, keyin rasmiy bayonot qilinadimi, har qanday holatda futbolchidan qadam kerak.
Muhammad Salohning ortga chekinishisiz muammo barham topishi, futbolchining tarkibga qaytishi, hech narsa bo‘lmagandek davom etishi mutlaqo imkonsiz. Bu klubning imijiga, jamoa ichidagi munosabatlarga jiddiy zarba bo‘ladi. Hammasi o‘sha intervyuga Salohning keyingi munosabatiga bog‘liq. Aks holda, agar u o‘z pozitsiyasida qat’iy turib olsa, xuddi bir yil oldin bo‘lgani kabi klub qarshisida yana yagona yo‘l qoldiradi.
Qahramon Aslanov
O‘zbekiston terma jamoasi vakili Kamilla Rahimova Fransiyaning Anje shahrida yakunlangan WTA 125 Open Angers Arena Loire turnirida chempionlikni qo‘lga kiritdi. Kamilla hal qiluvchi final uchrashuvida germaniyalik Tatyana Korpachni 6–3, 7–6(4) hisobida mag‘lub etdi.
Finalning ilk daqiqalaridanoq Rahimova kortda barqarorlik va tajovuzkor o‘yin namoyish qildi. Birinchi setda u tezda ustunlikni qo‘lga olib, 6–3 hisobida g‘alabaga erishdi. Ikkinchi setda teng kurash kuzatildi, ammo Kamilla asosiy vaziyatlarda sovuqqonlikni saqlab, tay-brekda 7–6(4) hisobida ustun keldi.
Anjedagi g‘alaba Rahimovaning WTA 125 darajasidagi joriy mavsumdagi ilk chempionligi bo‘lib, uning O‘zbekiston bayrog‘i ostida o‘tkazgan muvaffaqiyatli startining muhim bosqichiga aylandi.
Intizomli fermerlarga «arzon kredit» berish taklif qilinyapti
Qishloq xo‘jaligiga subsidiya ajratish tizimi to‘liq raqamlashtiriladi
Paxta xomashyosining har tonnasiga 1 mln so‘m subsidiya ajratish tartibi tasdiqlandi
-
Sport4 days agoТуркия Суперлигаси. «Башакшеҳир» – «Фенербаҳче». Шомуродов ва Файзуллаев — асосий таркибда
-
Hayot tarzi5 days agoDemi Xestemanning Jessi Gatikaulaning “Me’blari” ga qanday munosabatda bo’ldi
-
Iqtisodiyot3 days agoXitoylik investorlar Jizzaxdagi volfram konini ishga tushirmoqda
-
Jamiyat2 days agoTo‘qqiz qizli Jasur – to‘rt egiz tug‘ilgan xonadondan reportaj
-
Iqtisodiyot4 days agoBMTning Oziq-ovqat va qishloq xo‘jaligi tashkiloti bilan hamkorlikda qator loyihalar amalga oshiriladi
-
Dunyodan5 days agoKorruptsiya da’volari dunyoning birinchi raqamli vaziriga qarshi paydo bo’ldi. “ChatGPT-4O” advokat sifatida yollangan
-
Jamiyat5 days ago«Samarqand HET» turk kompaniyasi boshqaruviga beriladi
-
Dunyodan5 days agoBuyuk Britaniya Rossiyaning Ukrainaga nisbatan 11 milliard dollarni tashkil qilmoqchi