Mahalliy
Pul o‘z ahamiyatini yo‘qotgan kun – oddiylik haqida esse
Toshkentga kelib oyoqqa turgunimizcha, sakkiz joyga ko‘chganmiz. Ijarada turgan uylarimiz doimo tekin bo‘lgan, sababi sharoitsiz joylar edi. Biri chala qurilgan, biri tashlab ketilgan, biriga shunchaki qorovul kerak. Sharoitli uyda yashashga pulimiz yo‘q edi. Ha aytgancha birgina uyga ijara haqi to‘laganmiz. Uyning egasi xolani ilk marta ko‘rganimdagi taassurotim: odmi, rangi unniqqanroq ko‘ylak kiygan, poyafzali ham urfdan qolgan edi. Keyinchalik bu ayolning farzandlari yo‘qligini, ammo choli bilan juda ahil ekanligini bildim. Uyini bizga pulini qachon topsak bo‘lib-bo‘lib berish sharti bilan sotganining o‘zi bir mavzu… ammo gap bu haqda emas. Er-xotin oliy ma’lumotli bo‘lishiga qaramay, juda odmi yashashi, odmi kiyinishi va oddiy ovqatlanishida edi. U paytlari men pulim ko‘paysa qimmat restoranlarda ovqatlanishni, brend kiyimlarni kiyishni orzu qiladigan, to‘liq baxtni mana shunda deb biladigan fikrda edim. Odmi kiyingan chol va kampir esa ko‘zimga xasis va o‘zini yaxshi ko‘rmaydigan odamlardek ko‘ringan, ancha paytgacha ularning turish-turmushining ma’nosini tushunmaganman…
Bugungi dunyo-chi?
«Xarid qil, ko‘proq iste’mol qil» deb baqiradi. Reklamalar, blogerlar, hatto do‘stlar, qarindoshlar ham, go‘yoki odamlar bir-birini havaslantirish, hasadlantirish yoki zamonaviy tilda aytganda motivatsiya berish uchun poyga o‘ynayotgandek: yangi gadjetlar, moda kiyimlar, restoranlar, ziyofat va gap-gashtaklar. Hayotning mana shu g‘ildiragida aylanmasangiz go‘yoki zamondan orqada qolib ketgansiz…
Lekin bu qanday hayot?
Yillar davomida shunday bir narsani angladim: kamroq bilan yashash mumkin ekan. Ha, ko‘proq ishlab, ko‘proq sarflashni orzu qilgan paytlar ham bo‘lgan. Ammo vaqt o‘tib borgan sari hayot menga boshqa haqiqatni o‘rgatdi – tejamkor yashash bu kambag‘allik emas, bu o‘zini, hayotni, atrofdagilarni yaxshi tushunishdir. Lekin bu narsani hamma ham birdek qabul qilmaydi. Kimdir tejamkor so‘zini eshitsa, darrov kambag‘allikni, hatto xasislikni tasavvur qiladi. Men esa tejamkorlikni ichki dunyo bilan bog‘lagim keladi.
Tyejamkorlik – madaniyatmi yo ma’naviyat?
Uzoq yillar davomida o‘rgandim: kam narsa bilan yashash nafaqat mumkin, balki hayotni yengillashtiradigan bir ne’mat ekan. To‘qchilik va yo‘qchilikni ko‘rgan avlodman. Hamma narsa yetarli bugungi kunda men huv o‘sha yuz gramm arzon sariyog‘ni, xashak choyni olgan kunlarimni eslayman. Balki o‘shanda qachonlardir farovon kunlarim kelishini kutib entikkandirman ham. Ammo o‘sha kunlar keldi, men o‘ylagandek zavq-shavqqa to‘liq emas edi bu kunlar. Demak na yo‘qlik na to‘qlik insonni o‘zi istagandek baxtli qila olmaydi. Puling bor bo‘lib moddiyotdan ustun turgan kuningdan o‘zingni baxtli his qilish boshlanarkan. Bu na yo‘qlikda farovon hayot kelishini kutganingdagidek entikish yoki puling bo‘lganingda o‘zingga istagan narsani ravo ko‘rganingdagi oniy quvonchdan boshqacharoq tuyg‘u. Tejamkorlik – men uchun shunchaki faqat sarf-xarajatni kamaytirish emas…
U ongli tanlovmi?
Bu degani, har bir tiyin qayerga ketayotganini bilish, har bir xarid haqida o‘ylash va eng muhimi – haqiqiy ehtiyojni orzu-istakdan ajrata bilish? Masalan, menda bitta sevimli sumka bor. Har yili yangi modaga ergashmayman, shu sumkani tutaman. U ishonchli, mustahkam va qulay. Ya’ni moda menga xizmat qilmaydi, men ham modaga xizmat qilmayman.
Tejamkorlik – bu kambag‘allik emas. Bu boylikka boshqacha qarash. Tilla taqinchoqlarni emas, xotiralarni yig‘ish.
Tejamkorlikni ongli tanlagan kunimdan boshlab hayotimdagi har bir «yo‘q» – boshqa bir «ha» uchun joy bo‘shatdi. Yangi kiyim va yangi poyafzallarga yo‘q desam, yaqinlarim, farzandlarim bilan sayohatga «ha» deyman. Masalan qimmat kosmetikaga «yo‘q» desam, ehtiyojmand odamga sovg‘a olishga «ha» deyman. Menimcha, bugungi kunda tejamkorlik faqat iqtisodiy masala emas. U – madaniyat. U – erkinlik. U – qalb tarbiyasi.
Yaqinda bir dugonamnikiga mehmonga bordim. Tuppa tuzuk oshxonadagi qozonlaridan voz kechmoqchi. «Yo‘q, shoshma, dedim, senga nimasi yoqmayapti. Hali yangidek, shunchaki sen televizordagi reklamalarga aldanayapsan», dedim. Didro effekti haqida eshitganmisan…
Didro effekti yoxud qizil xalat quliga aylangan faylasuf
18 asrda yashab o‘tgan fransuz faylasufi Denis Didroga bir kuni qizil xalat sovg‘a qilishadi. Hammasi shundan boshlanadi. Yangi xalat shkafdagi eski buyumlar orasida o‘zini juda noqulay «sezadi». Didro shu xalatga moslab mebellarni – avval stolni, divanni, keyin gilamni, hatto kartinkalarni almashtirishgacha boradi. Qarasaki, bu zanjirning keti uzilmaydi. Anchagina pul sarflaydi. Shunda u aytadi: «Men eski xalatimning egasi edim, yangi xalatning quliga aylandim! Eski xalatim bilan xayrlashganimdan afsusdaman.»
Sen pul bo‘lgandan keyin ishlatish kerak-da deb o‘ylaysana, deyman unga. – To‘g‘ri pulni biz sarflash uchun topamiz, ammo me’yordan oshib ketsa aniq maqsadlarimizdan chalg‘iymiz – bitta yangi mahsulot boshqa xaridlarni ergashtirib keladi.
Masalan, sen bu yil yangi palto olmoqchisan, pulni shunga rejalagansan. Ammo yangi paltongga etik to‘g‘ri tushmayotgandek, yarashmayotgandek tuyuladi. Yangi etik sotib olasan. Qarabsanki unga sumka mos kelmayapti – sumka olasan. Shunday qilib sen rejalanganidan ko‘ra ko‘proq pul sarflaysan. Bilasanmi hayotdagi keraksiz narsalar va ortiqcha an’analardan xalos bo‘lish, sen ilgari hech qachon boshdan kechirmagan baxtni topishga yordam beradi. Buni minimalistcha turmush tarzi deyishadi, deyman o‘rtog‘imga astoydil bilag‘onlik qilib.
Minimalist turmush tarzi nima?
Bu faqat kerak bo‘lgan narsalar bilan yashashni va keraksiz narsalarni tashlashni anglatadi, kerak bo‘lmagan narsalarni sotib olmaslikni o‘rgatadi. Minimalist ko‘p kiyim-kechak, yangi jihozni sotib olmaslik, eng so‘nggi gadjetga ega bo‘lmaslik yoki kattaroq uyga ega bo‘lishni xohlash istagidan xalos odam.
Kichkina uyda yashashni afzal ko‘radigan, ozgina kiyim-kechakka va kam jihozlarga qanoat qiladigan minimalistlar bor, ba’zilari esa atrof-muhitga kamroq chiqindi chiqarish uchun minimalist bo‘ladi. U biror narsani sotib olishga qaror qilishdan oldin o‘zidan so‘raydi: «Bu narsa menga haqiqatan ham kerakmi?»
Minimalist turmush tarzida yashayotgan odamning ko‘proq pulga ega bo‘lish imkoni bor. Uning zahirada puli bormi demak moliyaviy stressdan holi. Chunki u foydasiz narsalarni sotib olishdan qutulgan, ya’ni u pulini uzoq muddatli, foydali, qimmat narsaga safrlashi mumkin.
Minimalist uyni tozalashga ham kam vaqt sarflaydi. Tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, o‘rtacha amerikalik xonadonda bir odam oyiga kamida 24 soat uy tozalaydi. Agar odam kamroq narsaga ega bo‘lsa, u tozalash ishlariga ham kamroq vaqt ajratadi. Uy tozalashdan ortgan vaqtini samaraliroq va muhimroq yumushlar uchun sarflaydi.
Katta, dang‘illama uy katta joyni anglatadi, demak uni to‘ldirish uchun ham ko‘p narsa xarid qilish kerak. Katta, narsalari ko‘p xonani tozalash uchun ortiqcha vaqt va kuch talab etiladi. Biz o‘zimizni charchatish va tozalashga ko‘proq vaqt ketkazamiz, ya’ni kerak bo‘lmagan narsalarga pul sarflaymiz. Bu mantiqiy emas, ya’ni biz o‘zimiz uchun o‘zimiz noqulaylikni yaratamiz.
Mutaxassislar ortiqcha narsalarning hatto sog‘liqqa zararini aniqladilar. Yuqori qon bosimi, depressiya, uyqu va ovqatlanish tartibidagi o‘zgarishlar, bosh og‘rig‘i, charchoq, ovqat hazm qilish muammolari shular jumlasidan. Minimalist bo‘lish faqat o‘z manfaating uchun emas, ya’ni sen bu bilan ona zaminga yordam berasan. Kamroq narsaga egalik qilish orqali biz chiqindilar va chiqindixonalarni kamaytirishga hissa qo‘shamiz. Biz yashayotgan ona sayyorani avaylash bizning moddiy istaklarimizdan ko‘ra muhimroqdir.
Men gapiraverdim, gapiraverdim u har holda jim eshitdi, keyin «haaaa, dedi cho‘zib o‘zimizning jaydarichasiga aytsak pishiqlik, tejab tergash-da.»
Tejamkorlik, minimalistik hayot haqida ko‘p yozdim va tanish-bilishlar orasida shu fikrni o‘rtaga tashladim, kam narsa bilan ham baxtli bo‘lish haqida gapirsam, ba’zilar eshitadi, ammo haliyam odamlar gapiradi degan iddaodan qutula olmayotgan ayollar qiz uzatish arafasida 10 talab ko‘rpa, 10 talab yostiq, chinni idish, sarpo suruq ichida adashib uloqib yuribdi.
Ba’zida ulardan so‘rayman: «onangiz ham yemay-ichmay sizga ko‘rpa to‘shak qilgan, ishlatmaganlaringiz ham bormi?»
Ular «nimasini aytasiz avvalgiday bola ham ko‘p emas, yotib qoladigan mehmon ham, lekin shu taxmon-taxmon ko‘rpa-ko‘rpacha qilish urf-odatda endi nima qilaylik», deb javob berishadi. Men uchun esa mana shu taxmondagi ko‘rpalar ishlatilmagan, biror ezgulikka xizmat qilmagan pullarga o‘xshab ko‘rinadi…
Minimalist hayot tarzi, tejamkorlikni qo‘llab-quvvatlay boshlasangiz sizni biladigan, bilmaydiganlar shunday xulosa qilishadi: «u kambag‘al yoki ziqna…». Savol tug‘iladi: menga kimning bahosi muhim, javob esa juda oddiy – o‘zimniki.
Siz sarf-xarajatlaringizni nazorat qilishni boshlashingiz odamlarga samimiyroq bo‘lish uchun imkoniyatini beradi. Yaqinlaringiz bilan vaqt o‘tkazish uchun brend kiyimlar, yangi mashinalar, restoranlardagi to‘ylar kerak emas. Ongli hayotni tanlagan kuningizdan borib-borib atrofingizda o‘zingizga mos odamlar qoladi, qachonlardir tark etganlari qaytadi, hatto qattiq bog‘langanlaringiz ketadi.
Shunday kunlarning birida…
Atrofimga yana bir paytlar yo‘qchilikda topishgan dugonalarim paydo bo‘ldi. Oradan yigirma yil o‘tib-a. Bu orada bir-birimizni yo‘qotdik. Har birimiz bola-chaqa tashvishi bilan ovora edik. Hammamiz o‘qidik, ishladik, yo‘qchilikni ko‘rdik, moddiy to‘kinlikka erishdik. Bir-birimizdan uzilganimizning sababi ko‘ngillarimizda samimiy suhbatlar emas moddiy to‘kinlik tashvishi bo‘lgandir. Ammo oradan vaqt o‘tib anglab yetdikki u hayot biz uchun emas. Xuddi yo‘qchilik davridagidek yana birlashdik, kimlargadir aytsang ishonmas, hech birimizga to‘kin hayotimiz qiziq emas edi.
«Yangi kiyim kechak, yangi idish tovoq qiziq bo‘lmay qo‘yganiga ancha bo‘lgan, hozir hech narsa olmayman, deydi – Komila opa bir suhbatimizda. – ishonasizmi o‘nta kosam bor yetib ortadi, onamdan qolgan men uchun qadrli, shuni angladimki ortiqcha narsalar miyani chalg‘itarkan… Onam rahmatli yosh o‘tib ketdi, idish-tovoqlarining sanog‘i yo‘q edi, qayerlarda qolib ketdi, bilmayman, shuncha narsaga imkon topdi, ammo sog‘lig‘iga mablag‘ topilmadi. Hayotni yengillashtirish uchun xarid qilish shart emas ekan. Aksincha, kam narsa bilan ko‘p narsa qilish – bu hayotning eng katta san’ati. Hozir daromadim bor, yolg‘iz boshim bilan farzand tarbiyaladim, ortiqcha pulim bo‘lsa bozorga chopmayman, vaholanki men topayotgan pul hozirgi urfdagi idish-tovoq, kiyim-kechak, qimmat restoranlarga bemalol yetadi, ammo bular nimagadir huzur bermay qo‘ygan… kimgadir yordam berolsam, ehtiyojmand odamning ko‘zi kulganini ko‘rsam, narsalik bo‘lgandek quvonaman…»
Qachonlardir men ham uy qurish orzusini maqsad deb bilganman. Qimmat mebel, zamonaviy maishiy texnika, bezakli pardalar – mening tasavvurimda uy shunday bo‘lishi kerak edi. Lekin endi bilaman: uy – u joy emas, balki halovat topadigan maskan. Uy tinchlik va samimiylik bor joy.
Biz uy qurdik, kam pul bilan, kam buyum bilan. Biroq u yerda ko‘proq baxt, ko‘proq sukunat, ko‘proq «o‘zimni topdim» degan his bor.
Endi men ko‘proq yashashga harakat qilmayman, yaxshiroq yashashga harakat qilaman. Yaxshiroq degani ko‘proq narsa emas, yaxshiroq degani kamroq tashvish, yaxshiroq degani ko‘proq ma’no, ko‘proq xotirjamlik. Bir oy, ikki oy, bir yil o‘tdi qarasam, kam narsa bilan yashash menga osonroq, hatto qulayroq. Bir xil kiyim, bir xil idish, bir xil divan – lekin har kuni xotirjamligim o‘sgandan o‘sdi. Hissiyotlarim tarqoq emas, orzularim aniq.
Shunday paytlar bo‘ladi: bozorga chiqsam, yangi idishlar, ro‘zg‘or buyumlari yoki kiyim-kechaklarni ko‘raman. Qalbim shivirlab qo‘yadi: «ol», deydi. Lekin u ovozga boshqa ovoz qarshi chiqadi: «Bu quvonch uzoqqa cho‘zilmaydi, keyin uyam yotadi bir burchakda ivirsib, senga shu kerakmi?»
Ha, bu oson emas. Isrofni cheklash uchun inson o‘z nafsi bilan do‘stlashishi kerak. Har «yo‘q» – bu katta «ha»ga yo‘l ochadi: qarz olish uchun «yo‘q», – ichki xotirjamlik uchun «ha». Kundalik mayda nafslarga «yo‘q», – kelajakdagi maqsadga «ha». Men shunday yashashni tanladim. Va buni kichik g‘alaba deb bilaman.
O‘ziga to‘q ayolni bilaman. Har kuni ko‘raman: odmi kiyimda boshqalarga o‘xshamaydi. Hatto ba’zan o‘ylayman, balki malomat qilaman: «ehtimol u xasisdir, pulni o‘zidan ayaydi…»
Kecha yana uni ko‘rib qoldim. Ayol qo‘lida eskiroq sumkasi… bankka kirdi. Demak o‘yladim, omonatga pul qo‘yadi, bir xil odamlar shunaqa yemay-ichmay pul yig‘adiya, men tejamkorlikni targ‘ib qilsamda, bunday xasislikni oqlamayman.
Boshda ahamiyat bermadim. Keyinroq bilishimcha: u bankka pul qo‘yarkan va… yig‘ilgan pullarini bemor bolalarga berish uchun kasalxonadan bemor qidirarkan… internetda pul so‘rayotganlar tiqilib yotibdi, deyishsa ayol, birinchidan internetni unchalik tushunmayman, ikkinchidan ishonmayman, uchinchidan kasalxonada men aniq bemorlarga duch kelaman, har safar ularni ko‘rganimda pul hayotimdagi eng ahamiyatsiz narsaga aylanadi…
Yo‘q, u boy emas. U hayotdan ko‘p narsa talab qilmaydi. Uning ko‘zlarida «menga yana kerak» degan cheksiz talab yo‘q. Unda «menga shu kifoya» degan so‘zsiz qanoat bor.
Shunda angladim: ba’zilar uchun ehson – bu sarf, birovlar uchun esa – baxt, huzur. U pulni o‘zini xursand qilish uchun emas, boshqani shod qilish uchun tejaydi. U kam istaydi, lekin ko‘p baxt ulashadi. U bergan har bir so‘m – nafaqat bemorning tabassumi, balki o‘z yuragidagi ezgulikni oynada ko‘rishdir.
Ayolda shunday zavq ko‘rdimki, uning qalbida yaxshilik qilish xuddi brend sumka tutishdek emas, undan ham yuqoriroq hissiyot bo‘lib «yonadi». Ana shu zavq – eng go‘zal zavq.
So‘ngi rusmdagi sumka esa… u allaqachon unutiladi. Chunki modalar ham, narxlar ham, dunyo ham o‘zgarib turadi. Ammo yaxshilik unutilmaydi.
Essening boshida esingizdami bizni ijaraga qo‘ygan ayolning eski poyabzalini ko‘rib, ichimda «shuyam yashashmi» deb o‘ylaganim, mazza qilib yashash o‘rniga faqat uy olaverarkanda deb ichimda yozg‘irganman. Yaqinda eshitdim vafot etibdi – barcha uylarini uch nafar yetim bolaga meros qilib qoldiribdi. Balki uning tejab yashashidan maqsadi avvaldanoq kimlarningdir hojatini chiqarish bo‘lgandir. Bu oddiy yashash, kam narsaga qanoat qilish, o‘ziga ortiqcha narsalarni ravo ko‘rmaslik, balki o‘zining boyligini boshqalarga yordam sifatida berish qarorini qabul qilish – bu xislat va hayotni yangicha idrok etish edi.
Esseni tugatish arafasida ijtimoiy tarmoqlarda oxirgi marta qancha pulga kiyim oldingiz degan so‘rovga bir ayol, 400, 500 dollarga oldim, o‘zimni sevaman va bu uchun pulni ayamayman, deb yozgani e’tiborimni tortdi. Kimdir 400 dollarlik ko‘ylakni «o‘zini sevish» deb qabul qilar, hayotning qisqaligini ro‘kach qilib, ko‘ngli tusagan har bir narsaga beayov pul sochar. Uning xayolida, kiyim qanchalik go‘zal bo‘lsa, ruh shunchalik shod, hayot shunchalik go‘zal bo‘lib ko‘rinar. Bunday qarashda jon bordir, ammo mening ko‘z oldimda butunlay boshqa manzaralar namoyon bo‘ladi. Oddiygina chit ko‘ylak kiygan, lekin qalbi cheksiz mehr va bag‘rikenglikka to‘la Nafisa opa kabi insonlar… Ular bemor va yetim bolalarning najot farishtasi emasmi?
Masalan Komila opa onasidan esdalik bo‘lib qolgan chinni kosalarda mehmon kutadi. Marhuma onasini har bir kosaga qo‘l tekkizganda, qalbi to‘lib, muhabbat bilan eslaydi. Umuman olganda, eski buyumlarda xotira, sabr va shukr yashaydi. Qalban boy odamlar hech qachon arzon kiyimda o‘zlarini kamsitilgandek his qilmaydilar. Ular uchun qimmat kiyim emas, balki olijanoblik muhimroq. Ular uchun o‘zini sevish – bu nafaqat o‘zini, balki atrofdagilarni ham qadrlash, ularning dardiga sherik bo‘lish, ularga yaxshilik ulashishdir. Ular ozgina narsa bilan ham cheksiz baxtli bo‘lish mumkinligini teran anglaydilar. Va eng go‘zal, eng ta’sirli ertaklar aynan shunday insonlarning qalbida yaratiladi, aynan shunday insonlar haqida yoziladi…
Bir insonning tejamkorligi, oddiy, hashamatsiz yashashi boshqalar uchun najotga aylanadi: siz uchun o‘z ahamiyatini yo‘qotgan pul ehtiyojmand uchun qimmatli ko‘makka aylanadi.
Sizning-chi, sizning hikoyangiz bormi? O‘zimdan ortsa saxovat qilaman degan emas, o‘zimga kam sarflab ehtiyojmandni xursand qilaman degan odamlar haqida hikoyalar yozishni, aytib berishni istaysizmi?
Barno Sultonova
Maktablarda qishki ta’til 28 dekabrdan boshlanadi. Bu haqda Maktabgacha va maktab ta’limi vazirligi xabar berdi.
Hukumatning 2017 yil 15 martdagi 140-sonli qaroriga muvofiq, 2025-2026-o‘quv yilida umumiy o‘rta ta’lim maktablari o‘quvchilari uchun qishki ta’til 28 dekabrdan (boshlang‘ich 1-4-sinflarda 27 dekabr — shanba kunidan) boshlanadi.
Ta’til 2026 yil 10 yanvargacha (14 kalendar kun) davom etadi.
2026 yil 11 yanvar yakshanba dam olish kuniga to‘g‘ri kelgani bois, III chorak darslari 2026 yil 12 yanvardan boshlanadi.
Eslatib o‘tamiz, kuzgi ta’til 10 noyabr kuni nihoyasiga yetgan edi.
Havo iflos. Osmon xira. U ham bu holatdan qattiq qayg‘uda edi. Qanday qilib buni to‘xtatish, ekologiyani qutqarishga qanday hissa qo‘shish mumkin? U tashabbus ko‘rsatgisi keldi, keyin sakrab o‘rnidan turdi. Bunday «qutqaruvchi» fikrlar odatda odamga oqshom, ko‘zini shiftga tikib, o‘zini hamma narsaga qodir deb o‘ylagan payti keladi.
– Tandir! – deb baqirib yubordi. Topdim, ha-a, mana havo nega iflos!
Hammasiga tandir aybdor!
Shu zahoti uning xayolida ulug‘ reja chaqnab ketdi: «O‘zbekistondagi barcha tandirlarni yo‘q qilaman!»
Qilichini devorga ilib qo‘ygan Don Kixotday g‘urur bilan o‘z-o‘ziga shivirladi: «Bir marta qilichimni ishga solsam, hamma tandir yiqiladi…»
U xayoliga kelgan bu ulug‘vor va g‘ayritabiiy «topilma»dan shunchalar xursand bo‘lib ketganidan paypoqni teskari kiyib, ko‘chaga chiqdi:
– Hoziroq topshiriq berishim kerak!
Uning xayolida shundoq ulug‘ manzara paydo bo‘ldiki, hozirgina insoniyat taqdirini o‘zgartirib yubordi go‘yo. Ko‘zlari yonib, ichida g‘urur bilan yana o‘sha gapni qaytardi:
– O‘zbekistondagi barcha tandirlarni yo‘q qilaman! Qilichimni bir ishga solsam tamom! Havo tozarib ketadi!
Yo‘l-yo‘lakay ketarkan ichida yana bir ovoz unga tinchlik bermaydi: «Eh, qaniydi odamlar mening naqadar aqlli, hech kimnikiga o‘xshamaydigan topqir, kreativ fikrli ekanimni bilishsa edi…»
U xayoliga kelgan bu ulug‘vor va g‘ayritabiiy «kashfiyot»dan shu qadar xursand ediki, go‘yo Nyuton olmani emas, tandirni kashf qilgandek…
U barcha qo‘l ostidagi xodimlariga o‘ylagan g‘oyasini aytdi. «Biz nimalarga qodir ekanligimizni ko‘rsatib qo‘yishimiz kerak, biz havo ifloslanishiga befarq emasligimizni, tabiatni, insoniyatni ardoqlashimizni isbotlash vaqti keldi»…
Barcha bir ovozdan har doimgidek Uning fikrini ma’qulladi. Hatto bir-biriga qarab: «Juda olijanob odam bilan ishlaymiz, fikrlari har doim kreativ, hech kimnikiga o‘xshamaydi», deya faxrlanib ham qo‘yishdi.
Mana o‘sha tandir bilan kurashga otlanish sahnasi: Qo‘llar cho‘ntakda. Yelkalar kerilgan. Qadamlar og‘ir. Tandirbuzarlar non va somsa pishayotgan, issiq havosi odamning yuragini yumshatib yuboradigan tandirlar qarshisiga g‘olibdek chiqib kelishardi. Ular o‘zlarini topqir, vatanparvar, qo‘rqmas, jasoratli, tarix yaratyapmiz, deb his qilishardi.
Ana biri osmonga qarab xo‘mrayib turibdi – go‘yo u hozirgina asr kashfiyotini qilib qo‘ygandek, ko‘zlarida tantana….
Hammasi bir vaqtda o‘ljasi tashlangan sherdek olg‘a yurdi. Qadamlarida shoshqaloqlik yo‘q, faqat viqor bor. Go‘yo bu tandir emas, butun bir imperialistik tizim edi. Go‘yo bu dev edi. Go‘yo bu asrlardan beri yashab kelayotgan yovuzlik edi, xalqni uzoq yillar «zaharlab kelgan» maxluq edi. Go‘yo ular tandirga emas, butun bir yovuzlikka qarshi borayapti. Ha tandir ularga og‘zini ochib turgan ajdarhodek ko‘rinib ketdi.
So‘ng barchasi bir vaqtda tishlarini g‘ijirlatdi: «eh, toza havo kushandasi tandiiir»…
Va nihoyat botirlar, shavvozlar, kuchi bilan tog‘ni talqon qiladigan bahodirlar qo‘llariga cho‘kich, bolta, bolg‘a, tosh olib tandirlarni maydalashni boshlashdi. Bahodirlar tandirning issig‘idan, olovdan, achchiq tutunidan qo‘rqmadi, kuchi yetmasa ekskavatorlar gumburlab ishga tushdi.
Ular tandirlarni bo‘laklarga bo‘layotganda har tomondan nafratini oshkor qildi:
– Tandir sen hali havoni iflos qilganingni tan olasan…
– O, tandir, buzib kuningni ko‘rsataman!
– Changingni chiqaraman, tandir!
– O, tandir, sen bilan hisob-kitobim bor!
– Yer bilan yakson qilaman tandir!
Bu oddiy g‘azab emas edi. Bu «mafkuraviy» nafrat edi, bu hojasiga ko‘rsatilayotgan sadoqat, vafo edi. Bu xayoliy dushmanga qarshi haqiqiy jasorat ko‘rsatish zavqi edi.
Yozuvchi Migel Servantesning qahramoni Don Kixotni eslaysizmi? U shamol tegirmonlarini xayolida yovuz dushman deb ular bilan kurashga otlanadi. Tandir ham Don Kixot kurashgan shamol tegirmonlaridek jim edi. Tandirbuzarlar esa Don Kixotdek g‘alabadan masrur edi.
Ular haqida hamma bildi. Shu zahoti mashhur bo‘ldi.
Ular to‘g‘ri, zavodlarni to‘xtatmadi, mashinalarni kamaytirmadi, ko‘mir siyosatiga aralasha olgani yo‘q, chetga ketayotgan gazimizni qaytarish g‘oyasini o‘ylab topmadi…
Ular tandirga qarshi kurash ochgan qahramon sifatida tarixda qoladigan bo‘ldi.
Tandirlar, ya’ni havoni ifloslayotgan ulkan devlar yiqildi, nonlar har yoqqa sochildi. Hisobot tayyor: «Ekologiyani yaxshilash uchun tarixiy kurash olib borildi.»
Ha, «sher»lar g‘alaba qildi, yovuz devlar – tandirlar «o‘ldi».
Faqat osmon hali ham xira…
Barno Sultonova
Milliy statistika qo‘mitasi ma’lumotlariga ko‘ra, 2025-yilning yanvar–oktyabr oylarida jami 33 287 nafar chet el fuqarosi ta’lim olish maqsadida O‘zbekistonga kelgan.
Bu ko‘rsatkich o‘tgan yilning mos davri bilan solishtirilganda 11 307 nafarga yoki 51,5 foizga oshgan.
Joriy yilning 10 oyida O‘zbekistonga o‘qish maqsadida kelgan chet el fuqarolari soni mamlakatlar bo‘yicha quyidagicha:
Hindiston — 14 322 nafar
Turkmaniston — 8 348 nafar
Tojikiston — 2 323 nafar
Pokiston — 1 620 nafar
Xitoy — 1 254 nafar
Janubiy Koreya — 806 nafar
Qirg‘iziston — 696 nafar
Misr — 498 nafar
Filippin — 461 nafar
AQSh — 429 nafar
Turkiya — 333 nafar
Afg‘oniston — 280 nafar
Iordaniya — 175 nafar
Rossiya — 158 nafar
Buyuk Britaniya — 153 nafar
Boshqa davlatlar — 1 431 nafar
Sakkiz yoki o‘n yoshda edimmi, aniq esimda yo‘q, boshlang‘ich sinfda o‘qirdim. Maktab kutubxonasidan ilk olib o‘qiganim ustida quyonchaning surati bor, o‘rtasi titilib, yirtilib ketgani uchun katakli oq qog‘oz bilan yelimlangan ertak kitob edi.
foto:https://livejournal.com
Uni ko‘rsatilgan muddatda yetkazib berish kerak edi, ammo kitobni sira qaytargim kelmagandi. Ertak quyon qo‘rqoqligi uchun o‘zini aybdor his qilishi haqida edi. Bu kitobni yaxshi ko‘rib qolishimga esa…
Uyimizga qarindoshimizning men tengi o‘g‘li mehmonga kelgan va biz ikkalamiz yangi sandiq kataklari ichiga mix bilan suratlar chizgan kunimiz sabab bo‘lgan…
– Mana bu sandiqni kim tirnab tashladi?
Otamning qattiq ovozidan qo‘rqib ketdim.
– Qani bu yerga kel-chi, senam kel, dedi mehmon bolaga otam. Qo‘lida pashsha urgich bor edi. «Qurol»ni havoga sermagancha otam yana o‘sha savolni qaytardi:
– Kim qildi buni, tan olinglar bo‘lmasa xafalashib qolamiz.
Men otamning jahlidan qo‘rqib indamadim, mehmon bola esa sekin ovozda «biz» dedi. Otam keskin ohangda: – Sen qiz shunaqa ish qilishga uyalmasdan yana uning ustiga qo‘rqoq ham ekansan-ku, necha marta aytganman boshingga qilich kelsayam to‘g‘ri gapir deb…
Otam bizni urmadiyu… Ammo qattiq-qattiq gapirdi. Ochig‘i o‘sha kuni rosa xafa bo‘lganman. Axir doimo menga yaxshi qiz bo‘lish kerakligi uqtirilganda. O‘zimni ayblaganman… otam endi meni yomon ko‘rishini, «qizim» demay qo‘yishidan qo‘rqqanman. Yana qo‘rqoqligim, yolg‘onchiligim uchun o‘zimni ayblaganman. Shunday kunlarning birida qo‘limga shu kitob tushib qolgan. Ya’ni qo‘rqoq quyon, u qo‘rqoqligi uchun o‘zini yomon ko‘radi va ayblaydi… Balki o‘zim bilmagan holda bola ongim bilan qalbimdagi og‘riqqa davo izlagandirman. Esimda qolgan mazmuni ertak oxirida quyonchaga onasi: «mening dovyuragim, qo‘rqmasvoyimsan, qanday bo‘lsang ham eng yaxshi bolamsan», deydi…
O‘shanda quyoncha o‘rniga o‘zimni qo‘yib ko‘rganman. Qo‘rqoq va yolg‘onchi bo‘lsam ham ota-onam meni yomon ko‘rmasligiga ishongim kelgandir balki…
Bolalar adabiyoti bizning eng og‘riqli muammomiz. Chunki bolalar haqidagi kitoblarning ko‘pchiligi pand-nasihatlarga boy. Ammo bugun mutaxassislar nasihatli kitoblar bolalar uchun foydali emasligini isbotlamoqda.
«Bolani axloqqa chaqirish emas, ramz orqali qo‘rquvini yengishni ko‘rsatish kerak», deb hisoblaydi amerikalik psixolog Bruno Bettelxaym. Olimning fikriga ko‘ra, bola pand-nasihatli matnni qalbdan qabul qilmaydi, faqat «kattalar tili», deb hisoblaydi.
Jak Zipes (Breaking the Magic Spell) «Sehrli afsunni buzish: xalq ertaklarining radikal nazariyalari» kitobida esa bunday ertaklarni bolalarga ruhiy bosim o‘tkazish deb ta’kidlaydi.
Haqiqiy bolalar adabiyoti haqida gap ketganda Richard Amatoning so‘zlariga ko‘ra, tasavvur va ijodkorlikni rivojlantirish orqali bolalar yangi g‘oyalarni kashf etishlari, o‘z maqsadlariga erishish uchun shaxsiy motivatsiyani oshirishlari mumkinligiga e’tibor qaratadi.
Keyingi paytlarda bizning adabiyotshunoslar ham bolalar asarlari qanday bo‘lishi kerakligi haqida bong urishmoqda.
Bolalar adabiyoti qanday bo‘lishi kerak?
Bu haqida «Mutolaa» loyihasi badiiy muharriri Sa’dullo Quronov facebook sahifasida shunday deb yozadi: «Zamonaviy bolalar adabiyoti nafaqat cho‘pchak aytishi, balki bolaning ruhiy quvvat manbaiga aylanishi, uni jamiyatga moslashtirishi, mustaqil fikrlash va ijtimoiy ko‘nikmalarini shakllantirishi kerak. Ayniqsa, unda ilmiy metodlarga tayangan ta’limiy yondashuv bo‘lishi zarur.
Shu ma’noda, biz ko‘pincha o‘zbek bolalar adabiyotida hanuz an’anaviy didaktika hukmron deb aytib kelyapmiz. Ya’ni asarlarimizda yaxshi qahramon tug‘ilgandan yaxshi, yomonlar esa o‘zi shunday… Yechim ham jo‘ngina, yomonlarning «boshi tanasidan judo etiladi». Kreativroq holatlarda ikki boshli ajdahoga yem bo‘ladi. Aslida bu bolaga hayotning murakkabligini emas, faqat soddalashtirilgan axloqiy formulani o‘rgatadi, xolos.
Masalan, hamon biz uning an’analaridan chiqib ketmagan «Zumrad va Qimmat» ertagini oling.
foto:Skids uz https://www.youtube.com/
Unda murakkab xarakterlar yo‘q: biri butkul «oq», biri «qora». Ertakdagi ziddiyatlar zamonaviy ijtimoiy munosabatlar va bola ruhiyatiga mos tarzda talqin qilinmaydi. Ya’ni real hayotda shu kabi oilada yashaydigan bolaga yordam bermaydi. Qaytaga, jazolash bola uchun muhim motivga aylanadi. Uning tasavvurida «yaxshi odamlar bor va ular doim yaxshi, yomonlar ham bo‘ladi va ular doim yomon» degan ibtidoiy adabiyotga xos tushuncha mustahkam shakllanadi.
Yo‘q, an’anaviy ertaklar kerak emas, deganim yo‘q, bu muhim! Faqat ular muzey eksponatlari kabi. Ya’ni o‘zligimizni, adabiyotimizni tushunish uchun ma’lum darajada kerak. Lekin zamonaviy bolani tarbiyalash, unga nimalarnidir o‘rgatishga deyarli yaramaydi. Buni farqlab olishimiz shart.
Agar biz «Zumrad va Qimmat» kabi ertaklarni romantizatsiya qilishni, bola o‘qishi zarur birlamchi adabiyot sifatida taqdim qilishni bas qilmas ekanmiz, zamonaviy adabiyot ham rivojlanmaydi. Shuncha ertagimiz bor, oldin shularni o‘qib olsin yoki shularni qayta-qayta nashr etaylik deb yuraveramiz. Eski an’analarga sodiqligimiz sabab, bolalar adabiyoti – bu faqat tarbiya vositasi degan gegemon tasavvurdan ham qutila olmaymiz…»
«Menimcha bu postni bolalar adabiyotiga aloqador har kim o‘qib chiqishi kerak», deb yozadi o‘z sahifasida Dinara Mo‘minova.
Yozuvchi muallifning fikrlarini to‘ldirish asnosida bolalar adabiyotiga qanday mavzular yetishmayaptganini ham ta’kidlab o‘tadi:
«Bola kamchiligi bilan jamiyatda qabul qilinishi, ijtimoiy munosabatlarga qiynaladigan bolalarning ichki kechinmalari, otasining boshqa oilasi va bolalari haqida bilib qolgan, ota-onasi musofirchilikda pul topayotgan bolaning kechinmalari haqida kitoblar kerak. Bizda yana birinchi sevgi, o‘zini kamsitish, otasi doim kamsitgan o‘g‘il bola, onasi doim siltab, mehrsiz o‘sayotgan qizlar haqidagi asarlarga ehtiyoj bor. Uyida doim janjalga guvoh farzandlar, jismoniy muammosi (allergiya, qand kasalligi, autizmning dastlab ko‘rinishi, maxsus ehtiyojlarga egalik…) bor bolalar bilan maktabdagi munosabat haqida, kutilmagan o‘limga guvoh bo‘lgan bolalarning qalb kechinmalari va uyga borishga qo‘rqadigan bolalar, ota-onaning sovuq munosabatida qiynalayotgan, o‘zida kuch topa olmaydigan, onasi ruhiy muammolardan aziyat chekayotgan, yaxshi bo‘lishni istab, bo‘la olmayotgan bolalar yo‘qmi, ular o‘z muammosiga qayerdan javob topishi kerak? Bu mavzularning cheki yo‘q. Ular haqidagi kitoblar fantastika, fentezi, hikoya, komiks janrida bo‘lishi mumkin. Qahramonlar o‘zga sayyoraliklarmi yoki atrofimizdagi bolalar bo‘ladimi farqi yo‘q.
Dinara Mo‘minova fikrini davom ettirib shunday deydi: «Bunday kitoblar bolalarni ular dunyoda yolg‘iz emasliklarini, kechinmalarini hech bo‘lmasa mana shu muallif tushunayotganini, yordam so‘rashga haqli ekanliklarini anglashlari, ularning muammolari haqida suhbat qurishi va ulardan chiqib olish uchun yo‘l ko‘rsatishi kerak.»
Muallifning fikriga ko‘ra, yordamga muhtoj bolalarga faqat odobli qahramonlarga ega kitoblar tutqazilganda o‘ziga bo‘lgan ishonchi yanada pasayadi, o‘ziga bo‘lgan nafrat yanada oshadi. O‘zidan nafratlanadigan insondan xavfliroq inson yo‘q jamiyatda.
Tarbiya va chegaralar bolalarga kerak…
«Buni pedagog sifatida, ona sifatida ham ta’kidlayman. Chegaralar va tarbiya ko‘rmay o‘sgan bolalar jamiyatda juda qiynaladilar», — deydi Dinara Mo‘minova «Bolalar yozuvchisi» telegram kanalida bahs-munozaralarga o‘z munosabatiini bildirish asnosida. «Ammo didaktikadan hech voz kecha olmayotganimiz ham haqiqat. Misol uchun qadimgi ertagimizda Qimmatni ajdarho yeydi, lekin Qimmat aybdor emasku…. Axir muallif unga yordam berishi, nega Qimmat bunday bo‘lib qolgani haqida fikr yuritib ko‘rishi kerak emasmi?
Qancha muammosi bor bolalar o‘smirlik paytidan yomon yo‘lga kiradilar, yomon ishlar qiladilar…. ko‘pchiligi bunday yomon bo‘lishlariga hayot emas, balki ota-onalarning e’tiborsizligi sabab. Bu bolajonlarga muallif yaxshi bo‘l, desa ular shu kitobni o‘qiydilarmi? Balki muallif «seni tushunaman», «senga qiyin», «lekin sen kuchlisan», «sening oldingda mana bunday yo‘l ham bor», desa bola taskin topar, to‘g‘ri yo‘lni ko‘rar? Axir yomon yo‘lda yurgan bola yaxshi bo‘lishiga kuchi ham,bilimi ham yetmaydiku. Lekin har bir bola ich-ichida doim yaxshi bo‘lishni istaydi. Ota-onasi tomonidan yaxshi ko‘rilishni istaydi, lekin unda tajriba yo‘q, qanday qilib yaxshi bo‘lsin? Unga ota-onasi o‘rgatmagan, vaqtini, mehrini ajratmagan yoki qo‘rqitib tarbiyalagan bo‘lsa… Bugungi bolalarni qo‘rqitib tarbiyalab bo‘larmikin? Yoki bolaga «unday bo‘l, bunday bo‘l» deyishning biron pedagogik samarasi bormi?..
E’tiborsiz qolgan bolalarni odobga chorlashdan foyda yo‘q, samara yo‘q, ularga yozuvchilar yordam bera olishi mumkin. Bu esa faqat suhbat orqali bo‘ladi. Bola, ayniqsa o‘smir muallif unga yuqoridan qarayotganini sezsa, uning kitobini o‘qimaydi, u bilan suhbatlashmaydi. Asarlarni faqat e’tibor va mehrda o‘sgan bolalar o‘qisa boshqa gap, lekin jamiyatda turli xil oilalar bor va ularda o‘sayotgan har bir bola kitob o‘qishi va yordam olishi kerak, deb o‘ylayman. Koreyada milliondan ortiq adad bilan sotilgan, ko‘plab tillarga tarjima qilingan «Bodom» nomli kitob haqida internet orqali o‘qib ko‘ring, balki ko‘zingizga yosh keladi…»
Ushbu muhokama va mulohazalarni kuzatish asnosida «Bodom» kitobini o‘qishga kirishdim…
«Bodom» nima haqida?
Koreyalik yozuvchi Son Von Pxyonning ilk romani «Bodom» asari to‘rt qismdan iborat bo‘lib, har biri bosh qahramon hayotining muayyan bosqichini aks ettiradi. Birinchi qism qahramon bilan tanishuv, uning bolalik xotiralari bilan boshlanadi. Asar qahramoni 18 yoshli Yun Chje hikoyani boshlar ekan, uning oxiri baxtlimi yoki qayg‘ulimi o‘zi ham aniq bilmasligini ta’kidlaydi. Olti yoshida unga «aleksitimiya» (insonning miyasida his-tuyg‘ularga javob beradigan bodomcha) tashxisi qo‘yiladi – bu inson his-tuyg‘ularni his qilish va tanib olishda qiynaladigan ruhiy holat.
foto: https://www.aladin.co.kr/events/
Yun Chjening oilasi uni jamiyatga moslashtirish uchun bor kuchini ishga soladi. Uy bo‘ylab stiker-eslatmalar yopishtirilgan: qaysi holatda qanday emotsional reaksiya qilish kerakligini o‘rgatish uchun. Chunki koreys jamiyatida yaxshi yashash uchun eng muhimi – hech kimdan farq qilmaslik, «normal» bo‘lish, «faqat ajralib turmasang bo‘ldi», degan qarash bor.
Ikkinchi qismda Yun Chje kattalar hayotining og‘ir haqiqatlari bilan yuzma-yuz keladi, uni doim qo‘llab-quvvatlagan, ertak o‘qib berib, qo‘lidan ushlab yurgan yaqinlaridan ayriladi. Endi uning asosiy maskani kitoblar do‘koni bo‘lib qoladi.
Katta sinfga o‘tganida u ilk bor do‘st orttiradi. Gon — taqdiri og‘ir, hissiyotli, o‘z ichki «men»iga qarshi kurashayotgan yigit bilan. Ular munosabatining paradoksi shundaki, ikkalasi bir-biriga mutlaqo o‘xshamaydi, ammo har biri o‘zida yo‘q narsani orzu qiladi. Gon his-tuyg‘usiz bo‘lishni orzu qiladi, chunki u his tuyg‘ularini boshqara olmaydi. Yun Chjega esa qo‘rquv notanish his. Ammo aynan qo‘rquvning yo‘qligi uning ko‘plab tavakkalchiligiga sabab bo‘ladi.
Uchinchi qism eng ta’sirlisi. Chunki hislarni taniy olmaydigan bola uchun ham shunday on keladiki, u oqibatini o‘ylamay kimgadir ishonmoqchi bo‘ladi ya’ni go‘yoki sevib qoladi.
«Bodom» fasllar bilan uyg‘un tarzda rivojlanadigan asar. Qahramonning eng yoqimli holatlari quyoshli yoz kunlari bilan bog‘liq. Qorli dekabrda esa uning hayotini butunlay o‘zgartirib yuborgan fojea ro‘y beradi. Bahor Yun Chje uchun o‘zining boshqalardan farqini eng qattiq his qiladigan davr. Kech kuz esa, aksincha, uning tamoman yangi qiyofada namoyon bo‘lishiga sabab bo‘ladi – u ilk bor chindan yig‘lay oladi va chindan kulganday bo‘ladi.
Yaxshi bola bo‘lish qiyinmi?
Bolalar uchun yozilgan kitoblarimiz «ota-onani hurmat qil», «yolg‘on gapirma», «yaxshi bola bo‘l», «kattalarga quloq sol»ishga undaydi, ya’ni avvalida xulosa, keyin shunga moslab hayotdan misol keltiriladi. Ko‘pincha bolaga qanday gapirish, qanday yurish, qanday o‘ylash kerakligi o‘rgatiladi. Lekin zamonaviy bola shu qadar oddiy o‘ylaydimi? Uni pand-nasihat yoki qoralash, maqtash bilan tarbiyalab bo‘ladimi? Qahramonlar juda aniq ikkiga bo‘linadi – bu yaxshi, bu yomon. Yaxshi bola hech qachon adashmaydi, yomon bola hech qachon tuzalmaydi. Holbuki, hayotda inson hamisha ikki oraliqda yashaydi.
«Bodom kitobida» aksincha avvalida hayot, oxirida xulosa. Bu yerda hech kim senga: «Sev, lekin me’yor bilan sev» demaydi. «Qo‘rquv yaxshi yoki yomon», deb ham tushuntirmaydi. Va aynan shu bolalar adabiyotining zamonaviy tamoyili. Asar bolaga «qanday yashashni» emas, «qanday his qilishni» o‘rgatadi, his qilmaslik qanday og‘ir ekanini, sevgi qanday tug‘ilishini, qo‘rquv nega kerakligini ichidan ko‘rsatadi. Bu mutaxassislar tili bilan aytganda empatiya orqali tarbiya.
Yun Chjeni shunchaki yaxshi bola deb tan olmaysiz, u shunchaki his qilmaydigan bola. Gon yomon bola emas, u ichki og‘riqlar bilan yashaydigan, hissiyotlarini yashirmaydigan bola. Ular bir-biriga qarshi qo‘yilmagan, balki bir-birini to‘ldirib turadigan ikki inson sifatida berilgan. Bola bu yerda shunday xulosaga keladi: insonni «yaxshi» va «yomon»ga ajratib bo‘lmas ekan-da…. Bu esa bolani hayotga soxta qarashdan saqlaydi.
Asar davomida tayyor xulosa yo‘q. Lekin kitob tugagach, o‘quvchi qalbida og‘ir-og‘ir savollar qoladi: His qilmaslik baxtmi yoki fojea? Qo‘rquv haqiqatan ham keraksizmi? Sevgi insonni qutqaradimi yoki uni orqaga tortadimi? Aynan shu savollar bolada empatiyani paydo qiladi, ya’ni boshqalarni va o‘zini tushunishni o‘rgatadi. Aynan shu tarbiya usuli orqali bola faqat qoidalarni bajaradigan itoatkor emas, balki boshqani tushunishga qodir inson bo‘lib shakllanadi.
***
Yoshligimda o‘qigan o‘sha quyonlar haqidagi ilk kitobdan keyin qanchadan- qancha ertaklar, asarlar o‘qidim. Ammo hali-hanuz o‘sha titilib ketgan kitob muqovasidagi surat — shalpangquloq quyonning mungli qarab turgan ko‘zlarini unutolmayman…
Barno Sultonova
O‘zbekistonda 2025-yilning yanvar-oktyabr oylarida ta’lim sohasidagi bozor xizmatlari hajmi 30,4 trln so‘mni tashkil etgan.
Milliy statistika qo‘mitasi ma’lumotlariga ko‘ra, bu ko‘rsatkich 2024-yilning mos davri bilan solishtirganda 6,8 foizga oshgan.
Bu jami ko‘rsatilgan bozor xizmatlari umumiy hajmining 3,7 foizini tashkil etadi.
Mazkur davrda ta’lim sohasidagi xizmatlarning umumiy hajmida oliy ta’lim sohasidagi xizmatlar ustunlik qilib, ulushi 46,6 foizni tashkil etgan.
Toshkentda narkokurerga aylangan talabalar fosh etildi
Tailand Chegaradagi to’qnashuvlar kuchayishi natijasida Kambodjaga havo hujumlarini boshladi
Toshkentda havoni ifloslantirayotgan korxona rahbariga chora ko‘rildi
-
Iqtisodiyot4 days agoO‘zbekistondan Daniyaga ilk bor oziq-ovqat va quruq meva eksport qilindi
-
Jamiyat5 days agoYunusobodda YTH oqibatida avtomobil yonib ketdi
-
Iqtisodiyot4 days agoPrezidentning Sirdaryoga tashrifi «River Med Pharm» korxonasidan boshlandi
-
Siyosat4 days agoPrezident Mirziyoyev Denis Manturov boshchiligidagi Rossiya delegatsiyasini qo’llab-quvvatlaydi
-
Dunyodan5 days agoIndoneziyada bir necha kun ichida 700 dan ortiq kishi halok bo’ldi.
-
Sport4 days ago«Real» ta’qibni davom ettirdi, «Liverpul» yana ochko yo‘qotdi. Kun o‘yinlari
-
Siyosat4 days agoMarkaziy Osiyo mamlakatlari 2026 yilda suvdan foydalanish va suv havzalari tizimiga kelishib olishdi
-
Iqtisodiyot5 days ago“Hech kim bizga kredit bermasdi”