Siyosat
Isroil-Iroq to’qnashuvlari Markaziy Osiyoning geosiyosiy manzarasini shakllantiradi
Isroilning Eronga hujumi xalqaro huquqqa yana bir zarba. Xalqaro huquqiy normalarning eroziyasi to’g’ridan-to’g’ri hisoblab chiquvchilarning Markaziy Osiyo manfaatlariga mos keladi. Huquqiy jihatlardan tashqari, Isroil-Iroq mojarolariga qaratilgan mintaqaviy munosabat ham geosiyosiy, tarixiy, etnik va diniy omillar bilan shakllantiriladi.
Bugungi kunda dunyo va Eron o’rtasidagi urushni jalb etadigan asosiy masala. Ushbu mojaro allaqachon keng ko’lamli urushga aylandi. Isroil Eron hududiga kutilmagan hujumni boshladi, nafaqat tinch fuqarolarni, balki hukumat amaldorlari va harbiy xizmatchilarini o’ldirdi. Bunga javoban Eron Isroilga qarshi kuchli raketa hujumini amalga oshirdi. Natijada yuqori darajada aniqlangan “temir va eshik” mudofaa tizimi idealdan kamroq ekanligini isbotladi. Eron raketalari buni buzishga qodir edi va katta zarar keltirdi.
Xo’sh, Isroil va Markaziy Osiyo nuqtai nazaridan Isroil-Eron urushining geosiyosiy va strategik jihatlari nimada? Ushbu mintaqadagi davlatlar strategik milliy manfaatlar nuqtai nazaridan diplomatik betaraflikni saqlashga harakat qilmoqdalar, ammo ular tomon egilgan tomonlar bormi? Qaysi natijalarga eng ko’p foyda keltiradi?
Rossiya-Ukraina urushlari
Rossiya Ukrainaga bostirib kirganidan beri uch yildan oshdi va buzilgan urush davom etmoqda. Eron ushbu mojaroda yaqqol aloqa o’rnatmoqda va Moskvaga dronlar etkazib beradi. Bu muhim savol tug’diradi: Eronning maqsadi nima?
Ko’rinib turibdiki, ikkita asosiy motivlar paydo bo’ladi. Dunyo bo’ylab ko’p mamlakatlar G’arbiy va Rossiya o’rtasidagi proksi urushlari, Ukraina g’arb uchun proksi sifatida ishtirok etayotgan Ukraina bilan hamkorlik qiladi. Ammo Sovet Ittifoqi parchalanib ketgan yangi mustaqil davlatlar, shu jumladan O’zbekiston va Markaziy Osiyo mamlakatlari, urushni boshqacha nuqtai nazardan ko’rib chiqadilar. Ularning afzalligidan, Rossiya imperatorlarning ambitsiyalarini tiklashga urinmoqda. Agar Ukraina yo’qotgan bo’lsa, Rossiya to’xtamaydi – uning imperiyasining ishtahasi faqat o’sadi va Markaziy Osiyoda bosim kuchayadi.
Xo’sh, nega Eron Rossiyani ushbu urushda qo’llab-quvvatlaydi? Eron Markaziy Osiyo mamlakatlarining siyosiy va geosiyosiy mustaqilligidan norozi? Buni Moskva zabt etganini ko’rmoqchimisiz? Arzimaydi. Eronning motivatsiyasi NATOga qarshi chiqish va AQSh va G’arbiy blokni g’alaba qozonishiga yo’l qo’ymaslikdir. Biroq, Eron Ukrainaning mag’lubiyati Markaziy Osiyo mamlakatlari uchun ham salbiy oqibatlarga olib kelishini tushuna olmaydi. Aslida, Eron mintaqada O’zbekiston, Tojikiston va boshqa suveren davlatlarning mustaqilligi emas.
Türkinening global hamkorligi va Eron
20-asrda turk dunyosi uchun fojiali vaqt edi. Türkie bundan mustasno, barcha turk mamlakatlari mustaqillikka erishgach, siyosiy suverenitetni yo’qotdilar. Sovet Ittifoqi qulaganidan keyin asr oxiriga kelib, beshta Turkiya mustaqillikka erishdi. Bugungi kunda oltita Turkiya strategik hamkorlik, hamjihatlik va birdamlik o’rnatmoqda.
Eron ushbu turk integratsiyasiga mutlaqo qulay bo’lmagan davlatlardan biri hisoblanadi. Buning sababi Eron demogyektasida yotadi. Aholining uchdan bir qismi – taxminan 30 million – bu Turk xalqi, Asosan Ozarbayjon etnik etnik etikasi. Natijada, Eronning ayrim siyosiy doiralar turk yigirilishini aniq yoki aniq tahdid sifatida ko’rishi mumkin.
Tarixan, ammo turklar va forslar juda keskin o’zgarib, asrlar davomida uyg’unlikda yashashgan. Eronda ozarbayjonlar ikkinchi yirik etnik guruhni tashkil etadi. Shunga o’xshab, tojiklar O’zbekiston aholisining katta qismini tashkil etadi va o’zbekistonlik Tojikistonning asosiy omilidir. Siyosat ko’pincha maqsadlarga erishish usuli sifatida tasvirlangan. Strategik nuqtai nazardan, Eronda Turkiyaning hamkorligi haqida hushyor turish uchun haqiqiy asos yo’q. Aksincha, Eron Turkiya, Kavkaz va Markaziy Osiyo bilan ishonchli sheriklik aloqalarini o’rnatish orqali o’z mavqeini mustahkamlashga muvaffaq bo’ldi. Eron, na turk dunyosida dushman ham, raqib ham emas. Buning aksi ham to’g’ri. Turk dunyo Eronga tahdid ham, muammo emas.
Eron – Isroil urushi
Bugungi kunda Eron islom dunyosidagi eng vokal mamlakatlardan biridir. Islom inqilobi 1979 yilda Eron hukumati musulmon ummatiga befarq qolmadi va iloji boricha o’zlarining iltimoslariga javob berishga harakat qildi. Agar Eron Isroil bilan urushga tushsa, bu nafaqat mintaqadagi musulmon mamlakatlariga, balki butun musulmon dunyosiga ham zarar bo’ladi.
Isroilning ambitsiyalari Eron bilan cheklanmaydi. Uning asosiy maqsadi musulmon dunyosining asosiy markazlarini zabt etadigan va to’qnashadigan musulmon xalqlarini buzish yoki demontaj qilishdir.
Isroilning uzoq muddatli loyihasi – “Buyuk Isroil” ni yaratishdir. Shu maqsadda va AQSh va G’arb mamlakatlarining ko’magi bilan Isroil qo’shnilaridan erni qo’shib olishga harakat qilmoqda. Mamlakat ushbu maqsadni davom ettirishda yanada tajovuzkor bosqichga chiqdi. Shuning uchun Eronning pasayishi nafaqat Eron, shuningdek, Turkiya, Pokiston, Saudiya Arabistoni va boshqa musulmon kuchlariga jiddiy qiyinchiliklarni keltirib chiqaradi. Isroil barcha kuchli musulmon xalqlarni tenglamadan olib tashlash harakatlarini davom ettiradi. Qisqasi, Eron mag’lubiyati musulmon dunyosini zaiflashtiradi.
O’zbekiston – Eron: Umumiy tarix
O’tgan ming yillikda O’zbekiston va Eron aholisi ikki asr davomida siyosiy jihatdan ajralib chiqdi. Tarixan, ular doimo bir xil madaniy olamga tegishli va ko’pincha bir xil siyosiy tizimda bo’lishgan. Masalan, Eron, Amir Temur imperiyasining bir qismi edi. Mirzo Urchbek bugungi Eron hududida tug’ilgan. Ba’zida bugungi O’zbekistonning qismlari Eron nazorati ostida bo’lgan va aksincha. Madaniy tafakkur va meros nuqtai nazaridan Eron va O’zbekiston xalqlari eng yaqin.
Eron bosgarchi emas edi. Aksincha, Isroil uzoq vaqtdan beri o’z qo’shnilariga qarshi tajovuz qilishmoqda. Bir yarim yil davomida G’azo misli ko’rilmagan genotsid sifatida tasvirlangan G’azo keltirgan. Muammo Eron emas, Isroilda yashaydi. Isroil o’z chegaralarida tinchlik bilan birga yashashga intilmaydi. Bu qo’shni hududni egallashga va ularning aholiga nisbatan vahshiylik bilan ularni kengaytirishga qaratilgan.
Eron Isroil tomonidan nishonga olingan birinchi ettinchi va birinchi ettinchi emas. Shunday qilib, haqiqiy muammo Eronda emas, balki Isroilda yotmaydi. Agar Isroil xalqaro huquq doirasida yashashni tanlasa, qo’shnilari bilan mojarolar hal qilinishi mumkin.
Kamoliddin ravvi
Siyosatchilar