Mahalliy
Pul o‘z ahamiyatini yo‘qotgan kun – oddiylik haqida esse
Toshkentga kelib oyoqqa turgunimizcha, sakkiz joyga ko‘chganmiz. Ijarada turgan uylarimiz doimo tekin bo‘lgan, sababi sharoitsiz joylar edi. Biri chala qurilgan, biri tashlab ketilgan, biriga shunchaki qorovul kerak. Sharoitli uyda yashashga pulimiz yo‘q edi. Ha aytgancha birgina uyga ijara haqi to‘laganmiz. Uyning egasi xolani ilk marta ko‘rganimdagi taassurotim: odmi, rangi unniqqanroq ko‘ylak kiygan, poyafzali ham urfdan qolgan edi. Keyinchalik bu ayolning farzandlari yo‘qligini, ammo choli bilan juda ahil ekanligini bildim. Uyini bizga pulini qachon topsak bo‘lib-bo‘lib berish sharti bilan sotganining o‘zi bir mavzu… ammo gap bu haqda emas. Er-xotin oliy ma’lumotli bo‘lishiga qaramay, juda odmi yashashi, odmi kiyinishi va oddiy ovqatlanishida edi. U paytlari men pulim ko‘paysa qimmat restoranlarda ovqatlanishni, brend kiyimlarni kiyishni orzu qiladigan, to‘liq baxtni mana shunda deb biladigan fikrda edim. Odmi kiyingan chol va kampir esa ko‘zimga xasis va o‘zini yaxshi ko‘rmaydigan odamlardek ko‘ringan, ancha paytgacha ularning turish-turmushining ma’nosini tushunmaganman…
Bugungi dunyo-chi?
«Xarid qil, ko‘proq iste’mol qil» deb baqiradi. Reklamalar, blogerlar, hatto do‘stlar, qarindoshlar ham, go‘yoki odamlar bir-birini havaslantirish, hasadlantirish yoki zamonaviy tilda aytganda motivatsiya berish uchun poyga o‘ynayotgandek: yangi gadjetlar, moda kiyimlar, restoranlar, ziyofat va gap-gashtaklar. Hayotning mana shu g‘ildiragida aylanmasangiz go‘yoki zamondan orqada qolib ketgansiz…
Lekin bu qanday hayot?
Yillar davomida shunday bir narsani angladim: kamroq bilan yashash mumkin ekan. Ha, ko‘proq ishlab, ko‘proq sarflashni orzu qilgan paytlar ham bo‘lgan. Ammo vaqt o‘tib borgan sari hayot menga boshqa haqiqatni o‘rgatdi – tejamkor yashash bu kambag‘allik emas, bu o‘zini, hayotni, atrofdagilarni yaxshi tushunishdir. Lekin bu narsani hamma ham birdek qabul qilmaydi. Kimdir tejamkor so‘zini eshitsa, darrov kambag‘allikni, hatto xasislikni tasavvur qiladi. Men esa tejamkorlikni ichki dunyo bilan bog‘lagim keladi.
Tyejamkorlik – madaniyatmi yo ma’naviyat?
Uzoq yillar davomida o‘rgandim: kam narsa bilan yashash nafaqat mumkin, balki hayotni yengillashtiradigan bir ne’mat ekan. To‘qchilik va yo‘qchilikni ko‘rgan avlodman. Hamma narsa yetarli bugungi kunda men huv o‘sha yuz gramm arzon sariyog‘ni, xashak choyni olgan kunlarimni eslayman. Balki o‘shanda qachonlardir farovon kunlarim kelishini kutib entikkandirman ham. Ammo o‘sha kunlar keldi, men o‘ylagandek zavq-shavqqa to‘liq emas edi bu kunlar. Demak na yo‘qlik na to‘qlik insonni o‘zi istagandek baxtli qila olmaydi. Puling bor bo‘lib moddiyotdan ustun turgan kuningdan o‘zingni baxtli his qilish boshlanarkan. Bu na yo‘qlikda farovon hayot kelishini kutganingdagidek entikish yoki puling bo‘lganingda o‘zingga istagan narsani ravo ko‘rganingdagi oniy quvonchdan boshqacharoq tuyg‘u. Tejamkorlik – men uchun shunchaki faqat sarf-xarajatni kamaytirish emas…
U ongli tanlovmi?
Bu degani, har bir tiyin qayerga ketayotganini bilish, har bir xarid haqida o‘ylash va eng muhimi – haqiqiy ehtiyojni orzu-istakdan ajrata bilish? Masalan, menda bitta sevimli sumka bor. Har yili yangi modaga ergashmayman, shu sumkani tutaman. U ishonchli, mustahkam va qulay. Ya’ni moda menga xizmat qilmaydi, men ham modaga xizmat qilmayman.
Tejamkorlik – bu kambag‘allik emas. Bu boylikka boshqacha qarash. Tilla taqinchoqlarni emas, xotiralarni yig‘ish.
Tejamkorlikni ongli tanlagan kunimdan boshlab hayotimdagi har bir «yo‘q» – boshqa bir «ha» uchun joy bo‘shatdi. Yangi kiyim va yangi poyafzallarga yo‘q desam, yaqinlarim, farzandlarim bilan sayohatga «ha» deyman. Masalan qimmat kosmetikaga «yo‘q» desam, ehtiyojmand odamga sovg‘a olishga «ha» deyman. Menimcha, bugungi kunda tejamkorlik faqat iqtisodiy masala emas. U – madaniyat. U – erkinlik. U – qalb tarbiyasi.
Yaqinda bir dugonamnikiga mehmonga bordim. Tuppa tuzuk oshxonadagi qozonlaridan voz kechmoqchi. «Yo‘q, shoshma, dedim, senga nimasi yoqmayapti. Hali yangidek, shunchaki sen televizordagi reklamalarga aldanayapsan», dedim. Didro effekti haqida eshitganmisan…
Didro effekti yoxud qizil xalat quliga aylangan faylasuf
18 asrda yashab o‘tgan fransuz faylasufi Denis Didroga bir kuni qizil xalat sovg‘a qilishadi. Hammasi shundan boshlanadi. Yangi xalat shkafdagi eski buyumlar orasida o‘zini juda noqulay «sezadi». Didro shu xalatga moslab mebellarni – avval stolni, divanni, keyin gilamni, hatto kartinkalarni almashtirishgacha boradi. Qarasaki, bu zanjirning keti uzilmaydi. Anchagina pul sarflaydi. Shunda u aytadi: «Men eski xalatimning egasi edim, yangi xalatning quliga aylandim! Eski xalatim bilan xayrlashganimdan afsusdaman.»
Sen pul bo‘lgandan keyin ishlatish kerak-da deb o‘ylaysana, deyman unga. – To‘g‘ri pulni biz sarflash uchun topamiz, ammo me’yordan oshib ketsa aniq maqsadlarimizdan chalg‘iymiz – bitta yangi mahsulot boshqa xaridlarni ergashtirib keladi.
Masalan, sen bu yil yangi palto olmoqchisan, pulni shunga rejalagansan. Ammo yangi paltongga etik to‘g‘ri tushmayotgandek, yarashmayotgandek tuyuladi. Yangi etik sotib olasan. Qarabsanki unga sumka mos kelmayapti – sumka olasan. Shunday qilib sen rejalanganidan ko‘ra ko‘proq pul sarflaysan. Bilasanmi hayotdagi keraksiz narsalar va ortiqcha an’analardan xalos bo‘lish, sen ilgari hech qachon boshdan kechirmagan baxtni topishga yordam beradi. Buni minimalistcha turmush tarzi deyishadi, deyman o‘rtog‘imga astoydil bilag‘onlik qilib.
Minimalist turmush tarzi nima?
Bu faqat kerak bo‘lgan narsalar bilan yashashni va keraksiz narsalarni tashlashni anglatadi, kerak bo‘lmagan narsalarni sotib olmaslikni o‘rgatadi. Minimalist ko‘p kiyim-kechak, yangi jihozni sotib olmaslik, eng so‘nggi gadjetga ega bo‘lmaslik yoki kattaroq uyga ega bo‘lishni xohlash istagidan xalos odam.
Kichkina uyda yashashni afzal ko‘radigan, ozgina kiyim-kechakka va kam jihozlarga qanoat qiladigan minimalistlar bor, ba’zilari esa atrof-muhitga kamroq chiqindi chiqarish uchun minimalist bo‘ladi. U biror narsani sotib olishga qaror qilishdan oldin o‘zidan so‘raydi: «Bu narsa menga haqiqatan ham kerakmi?»
Minimalist turmush tarzida yashayotgan odamning ko‘proq pulga ega bo‘lish imkoni bor. Uning zahirada puli bormi demak moliyaviy stressdan holi. Chunki u foydasiz narsalarni sotib olishdan qutulgan, ya’ni u pulini uzoq muddatli, foydali, qimmat narsaga safrlashi mumkin.
Minimalist uyni tozalashga ham kam vaqt sarflaydi. Tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, o‘rtacha amerikalik xonadonda bir odam oyiga kamida 24 soat uy tozalaydi. Agar odam kamroq narsaga ega bo‘lsa, u tozalash ishlariga ham kamroq vaqt ajratadi. Uy tozalashdan ortgan vaqtini samaraliroq va muhimroq yumushlar uchun sarflaydi.
Katta, dang‘illama uy katta joyni anglatadi, demak uni to‘ldirish uchun ham ko‘p narsa xarid qilish kerak. Katta, narsalari ko‘p xonani tozalash uchun ortiqcha vaqt va kuch talab etiladi. Biz o‘zimizni charchatish va tozalashga ko‘proq vaqt ketkazamiz, ya’ni kerak bo‘lmagan narsalarga pul sarflaymiz. Bu mantiqiy emas, ya’ni biz o‘zimiz uchun o‘zimiz noqulaylikni yaratamiz.
Mutaxassislar ortiqcha narsalarning hatto sog‘liqqa zararini aniqladilar. Yuqori qon bosimi, depressiya, uyqu va ovqatlanish tartibidagi o‘zgarishlar, bosh og‘rig‘i, charchoq, ovqat hazm qilish muammolari shular jumlasidan. Minimalist bo‘lish faqat o‘z manfaating uchun emas, ya’ni sen bu bilan ona zaminga yordam berasan. Kamroq narsaga egalik qilish orqali biz chiqindilar va chiqindixonalarni kamaytirishga hissa qo‘shamiz. Biz yashayotgan ona sayyorani avaylash bizning moddiy istaklarimizdan ko‘ra muhimroqdir.
Men gapiraverdim, gapiraverdim u har holda jim eshitdi, keyin «haaaa, dedi cho‘zib o‘zimizning jaydarichasiga aytsak pishiqlik, tejab tergash-da.»
Tejamkorlik, minimalistik hayot haqida ko‘p yozdim va tanish-bilishlar orasida shu fikrni o‘rtaga tashladim, kam narsa bilan ham baxtli bo‘lish haqida gapirsam, ba’zilar eshitadi, ammo haliyam odamlar gapiradi degan iddaodan qutula olmayotgan ayollar qiz uzatish arafasida 10 talab ko‘rpa, 10 talab yostiq, chinni idish, sarpo suruq ichida adashib uloqib yuribdi.
Ba’zida ulardan so‘rayman: «onangiz ham yemay-ichmay sizga ko‘rpa to‘shak qilgan, ishlatmaganlaringiz ham bormi?»
Ular «nimasini aytasiz avvalgiday bola ham ko‘p emas, yotib qoladigan mehmon ham, lekin shu taxmon-taxmon ko‘rpa-ko‘rpacha qilish urf-odatda endi nima qilaylik», deb javob berishadi. Men uchun esa mana shu taxmondagi ko‘rpalar ishlatilmagan, biror ezgulikka xizmat qilmagan pullarga o‘xshab ko‘rinadi…
Minimalist hayot tarzi, tejamkorlikni qo‘llab-quvvatlay boshlasangiz sizni biladigan, bilmaydiganlar shunday xulosa qilishadi: «u kambag‘al yoki ziqna…». Savol tug‘iladi: menga kimning bahosi muhim, javob esa juda oddiy – o‘zimniki.
Siz sarf-xarajatlaringizni nazorat qilishni boshlashingiz odamlarga samimiyroq bo‘lish uchun imkoniyatini beradi. Yaqinlaringiz bilan vaqt o‘tkazish uchun brend kiyimlar, yangi mashinalar, restoranlardagi to‘ylar kerak emas. Ongli hayotni tanlagan kuningizdan borib-borib atrofingizda o‘zingizga mos odamlar qoladi, qachonlardir tark etganlari qaytadi, hatto qattiq bog‘langanlaringiz ketadi.
Shunday kunlarning birida…
Atrofimga yana bir paytlar yo‘qchilikda topishgan dugonalarim paydo bo‘ldi. Oradan yigirma yil o‘tib-a. Bu orada bir-birimizni yo‘qotdik. Har birimiz bola-chaqa tashvishi bilan ovora edik. Hammamiz o‘qidik, ishladik, yo‘qchilikni ko‘rdik, moddiy to‘kinlikka erishdik. Bir-birimizdan uzilganimizning sababi ko‘ngillarimizda samimiy suhbatlar emas moddiy to‘kinlik tashvishi bo‘lgandir. Ammo oradan vaqt o‘tib anglab yetdikki u hayot biz uchun emas. Xuddi yo‘qchilik davridagidek yana birlashdik, kimlargadir aytsang ishonmas, hech birimizga to‘kin hayotimiz qiziq emas edi.
«Yangi kiyim kechak, yangi idish tovoq qiziq bo‘lmay qo‘yganiga ancha bo‘lgan, hozir hech narsa olmayman, deydi – Komila opa bir suhbatimizda. – ishonasizmi o‘nta kosam bor yetib ortadi, onamdan qolgan men uchun qadrli, shuni angladimki ortiqcha narsalar miyani chalg‘itarkan… Onam rahmatli yosh o‘tib ketdi, idish-tovoqlarining sanog‘i yo‘q edi, qayerlarda qolib ketdi, bilmayman, shuncha narsaga imkon topdi, ammo sog‘lig‘iga mablag‘ topilmadi. Hayotni yengillashtirish uchun xarid qilish shart emas ekan. Aksincha, kam narsa bilan ko‘p narsa qilish – bu hayotning eng katta san’ati. Hozir daromadim bor, yolg‘iz boshim bilan farzand tarbiyaladim, ortiqcha pulim bo‘lsa bozorga chopmayman, vaholanki men topayotgan pul hozirgi urfdagi idish-tovoq, kiyim-kechak, qimmat restoranlarga bemalol yetadi, ammo bular nimagadir huzur bermay qo‘ygan… kimgadir yordam berolsam, ehtiyojmand odamning ko‘zi kulganini ko‘rsam, narsalik bo‘lgandek quvonaman…»
Qachonlardir men ham uy qurish orzusini maqsad deb bilganman. Qimmat mebel, zamonaviy maishiy texnika, bezakli pardalar – mening tasavvurimda uy shunday bo‘lishi kerak edi. Lekin endi bilaman: uy – u joy emas, balki halovat topadigan maskan. Uy tinchlik va samimiylik bor joy.
Biz uy qurdik, kam pul bilan, kam buyum bilan. Biroq u yerda ko‘proq baxt, ko‘proq sukunat, ko‘proq «o‘zimni topdim» degan his bor.
Endi men ko‘proq yashashga harakat qilmayman, yaxshiroq yashashga harakat qilaman. Yaxshiroq degani ko‘proq narsa emas, yaxshiroq degani kamroq tashvish, yaxshiroq degani ko‘proq ma’no, ko‘proq xotirjamlik. Bir oy, ikki oy, bir yil o‘tdi qarasam, kam narsa bilan yashash menga osonroq, hatto qulayroq. Bir xil kiyim, bir xil idish, bir xil divan – lekin har kuni xotirjamligim o‘sgandan o‘sdi. Hissiyotlarim tarqoq emas, orzularim aniq.
Shunday paytlar bo‘ladi: bozorga chiqsam, yangi idishlar, ro‘zg‘or buyumlari yoki kiyim-kechaklarni ko‘raman. Qalbim shivirlab qo‘yadi: «ol», deydi. Lekin u ovozga boshqa ovoz qarshi chiqadi: «Bu quvonch uzoqqa cho‘zilmaydi, keyin uyam yotadi bir burchakda ivirsib, senga shu kerakmi?»
Ha, bu oson emas. Isrofni cheklash uchun inson o‘z nafsi bilan do‘stlashishi kerak. Har «yo‘q» – bu katta «ha»ga yo‘l ochadi: qarz olish uchun «yo‘q», – ichki xotirjamlik uchun «ha». Kundalik mayda nafslarga «yo‘q», – kelajakdagi maqsadga «ha». Men shunday yashashni tanladim. Va buni kichik g‘alaba deb bilaman.
O‘ziga to‘q ayolni bilaman. Har kuni ko‘raman: odmi kiyimda boshqalarga o‘xshamaydi. Hatto ba’zan o‘ylayman, balki malomat qilaman: «ehtimol u xasisdir, pulni o‘zidan ayaydi…»
Kecha yana uni ko‘rib qoldim. Ayol qo‘lida eskiroq sumkasi… bankka kirdi. Demak o‘yladim, omonatga pul qo‘yadi, bir xil odamlar shunaqa yemay-ichmay pul yig‘adiya, men tejamkorlikni targ‘ib qilsamda, bunday xasislikni oqlamayman.
Boshda ahamiyat bermadim. Keyinroq bilishimcha: u bankka pul qo‘yarkan va… yig‘ilgan pullarini bemor bolalarga berish uchun kasalxonadan bemor qidirarkan… internetda pul so‘rayotganlar tiqilib yotibdi, deyishsa ayol, birinchidan internetni unchalik tushunmayman, ikkinchidan ishonmayman, uchinchidan kasalxonada men aniq bemorlarga duch kelaman, har safar ularni ko‘rganimda pul hayotimdagi eng ahamiyatsiz narsaga aylanadi…
Yo‘q, u boy emas. U hayotdan ko‘p narsa talab qilmaydi. Uning ko‘zlarida «menga yana kerak» degan cheksiz talab yo‘q. Unda «menga shu kifoya» degan so‘zsiz qanoat bor.
Shunda angladim: ba’zilar uchun ehson – bu sarf, birovlar uchun esa – baxt, huzur. U pulni o‘zini xursand qilish uchun emas, boshqani shod qilish uchun tejaydi. U kam istaydi, lekin ko‘p baxt ulashadi. U bergan har bir so‘m – nafaqat bemorning tabassumi, balki o‘z yuragidagi ezgulikni oynada ko‘rishdir.
Ayolda shunday zavq ko‘rdimki, uning qalbida yaxshilik qilish xuddi brend sumka tutishdek emas, undan ham yuqoriroq hissiyot bo‘lib «yonadi». Ana shu zavq – eng go‘zal zavq.
So‘ngi rusmdagi sumka esa… u allaqachon unutiladi. Chunki modalar ham, narxlar ham, dunyo ham o‘zgarib turadi. Ammo yaxshilik unutilmaydi.
Essening boshida esingizdami bizni ijaraga qo‘ygan ayolning eski poyabzalini ko‘rib, ichimda «shuyam yashashmi» deb o‘ylaganim, mazza qilib yashash o‘rniga faqat uy olaverarkanda deb ichimda yozg‘irganman. Yaqinda eshitdim vafot etibdi – barcha uylarini uch nafar yetim bolaga meros qilib qoldiribdi. Balki uning tejab yashashidan maqsadi avvaldanoq kimlarningdir hojatini chiqarish bo‘lgandir. Bu oddiy yashash, kam narsaga qanoat qilish, o‘ziga ortiqcha narsalarni ravo ko‘rmaslik, balki o‘zining boyligini boshqalarga yordam sifatida berish qarorini qabul qilish – bu xislat va hayotni yangicha idrok etish edi.
Esseni tugatish arafasida ijtimoiy tarmoqlarda oxirgi marta qancha pulga kiyim oldingiz degan so‘rovga bir ayol, 400, 500 dollarga oldim, o‘zimni sevaman va bu uchun pulni ayamayman, deb yozgani e’tiborimni tortdi. Kimdir 400 dollarlik ko‘ylakni «o‘zini sevish» deb qabul qilar, hayotning qisqaligini ro‘kach qilib, ko‘ngli tusagan har bir narsaga beayov pul sochar. Uning xayolida, kiyim qanchalik go‘zal bo‘lsa, ruh shunchalik shod, hayot shunchalik go‘zal bo‘lib ko‘rinar. Bunday qarashda jon bordir, ammo mening ko‘z oldimda butunlay boshqa manzaralar namoyon bo‘ladi. Oddiygina chit ko‘ylak kiygan, lekin qalbi cheksiz mehr va bag‘rikenglikka to‘la Nafisa opa kabi insonlar… Ular bemor va yetim bolalarning najot farishtasi emasmi?
Masalan Komila opa onasidan esdalik bo‘lib qolgan chinni kosalarda mehmon kutadi. Marhuma onasini har bir kosaga qo‘l tekkizganda, qalbi to‘lib, muhabbat bilan eslaydi. Umuman olganda, eski buyumlarda xotira, sabr va shukr yashaydi. Qalban boy odamlar hech qachon arzon kiyimda o‘zlarini kamsitilgandek his qilmaydilar. Ular uchun qimmat kiyim emas, balki olijanoblik muhimroq. Ular uchun o‘zini sevish – bu nafaqat o‘zini, balki atrofdagilarni ham qadrlash, ularning dardiga sherik bo‘lish, ularga yaxshilik ulashishdir. Ular ozgina narsa bilan ham cheksiz baxtli bo‘lish mumkinligini teran anglaydilar. Va eng go‘zal, eng ta’sirli ertaklar aynan shunday insonlarning qalbida yaratiladi, aynan shunday insonlar haqida yoziladi…
Bir insonning tejamkorligi, oddiy, hashamatsiz yashashi boshqalar uchun najotga aylanadi: siz uchun o‘z ahamiyatini yo‘qotgan pul ehtiyojmand uchun qimmatli ko‘makka aylanadi.
Sizning-chi, sizning hikoyangiz bormi? O‘zimdan ortsa saxovat qilaman degan emas, o‘zimga kam sarflab ehtiyojmandni xursand qilaman degan odamlar haqida hikoyalar yozishni, aytib berishni istaysizmi?
Barno Sultonova
O‘zbekiston oliy ta’lim tizimi so‘nggi yillarda chuqur o‘zgarishlar davrini boshdan kechirmoqda. Raqamli texnologiyalar, xalqaro standartlar, sun’iy intellektning kirib kelishi va global raqobat sharoitida oliygohlar oldiga tamoman yangi vazifalar qo‘yilmoqda.
Ana shunday murakkab, ammo imkoniyatlarga boy davrda ta’lim boshqaruvi, raqamli transformatsiya va innovatsion yondashuvlari bilan tanilgan mutaxassis — Muzaffar Jalolov faoliyati yana bir bor e’tibor markaziga chiqdi.
U bir necha yillar yillar mobaynida INHA Universiteti rektori sifatida o‘zining texnologik boshqaruvga asoslangan modeli, xalqaro ilmiy hamkorlikni kuchaytirish bo‘yicha tashabbuslari va zamonaviy ta’lim standartlarini joriy etishdagi sa’y-harakatlari bilan tanildi.
Bugun esa u mutlaqo yangi mas’uliyat — Jahon Iqtisodiyoti va Diplomatiyasi Universitetida raqamli transformatsiya bo‘yicha prorektor vazifasini bajarmoqda.
Muzaffar Jalolovning INHAdagi faoliyatini yakunlagani ko‘pchilikda savollar tug‘dirgani tabiiy, ammo uning yangi yo‘nalishga o‘tishi tasodif emas.
U oliy ta’limni yangicha tamoyillar asosida boshqarish, diplomatik maktabni global standartlarga mos raqamli ta’lim modeli bilan boyitish, eng asosiysi, yoshlarning fikrlash doirasini kengaytirish — bugungi kunda eng zarur bo‘lgan yo‘nalishlardan biri ekanligini alohida ta’kidlaydi.
Ushbu intervyu orqali Muzaffar Jalolovni nafaqat o‘z sohasining yetuk mutaxassisi, balki oddiy bir shaxs sifatida ham yaqindan taniysiz.
Uning o‘ziga xos qarashlari va JIDUda olib borayotgan yondashuvlari shuni ko‘rsatadiki, raqamli transformatsiya endi shunchaki texnik jarayon emas — bu butun ta’lim falsafasining yangilanishidir.
Oshxonamda bir idish bor, ko‘k shishali, meva soladigan idish. Uni hayotimizning qiyin kunlarida bir onaxon bergandi. U paytda bolalarimiz kichkina, ishimizning tayini yo‘q, qornimizni amallab to‘ydirgan davrlar edi. Onaxon meni o‘sha lahzalarda mana shu bir oddiy idish bilan quvontirgandi. Oradan yillar o‘tdi, keyinchalik ko‘plab meva soladigan idishlar sotib oldim, ba’zilari sinib yo‘q bo‘lib ketdi, ba’zilari ishlatilmay oshxona javonida terilib turdi. Lekin mehmon kelsa ham, kundalik hayotimda ham mana shu ko‘k shisha idish doimo xizmatimda bo‘ldi… Har gal uni qo‘limga olganimda, o‘sha ayol — kamtar, tozalikni yaxshi ko‘radigan onaxon ko‘z o‘ngimda gavdalanadi.
Foto: shaxsiy arxiv (o‘sha ko‘k idish)
Esse ko‘k idish haqida emas…
Shaharda hayot shoshqaloq. Har qadamda reklamalarga ko‘zing tushadi: “Shu divanni olsang, uying uyday bo‘ladi!”, “Yangi telefon senga baxt olib keladi!”, “O‘zingga eng yaxshi narsalarni ravo ko‘r, shunda seni odamlar hurmat qiladi!” Ularning har biri go‘yo baxtni katta qopda tutib, eshik oldida turgandek. Biz ham shoshib, shu baxtni sotib olishga urinamiz. Har bir yangi buyum go‘yo yangi hayotning kalitidek. Aslida-chi, bu buyumlar bilan birga uyimizga yana nimalar to‘planadi?
Ortiqcha chang, tig‘iz joy, bu ko‘zga ko‘rinmas zulm emasmi? Chunki buyumlar vaqtimizni, e’tiborimizni va quvvatimizni yutadi. Har bir buyum hayotimizdagi bir bo‘lak vaqtni tortib oladi. Masalan ularni tozalash uchun sarflangan daqiqalar, bir kiyimni tanlash uchun ketkazilgan asab, gadjetlar uchun sarflangan soatlar. Va bizning hayotimizning qanchadan qanchasi buyumlar orasida “adashib” ketgan ekan-a?
Nimadir yetishmayapti…
Netflix kompaniyasi tomonidan ishlangan “Minimalistlar: Hozir kamroq va yaxshiroq” hujjatli filmi minimalist turmush tarzi mashhurligining ortib borayotganiga oydinlik kiritadi.
Ko‘rsatuv ishtirokchilari minimalistlar Joshua Filds Milbern va Rayan Nikodim minimalizm hayot tarziga qanday ega bo‘lganlari haqida hikoya qiladi.
Joshua Milbern va Rayan Nikodim xira yoritilgan kinostudiyada dastlab minimalizmgacha bo‘lgan hayotini ko‘rsatishadi. Kirish hujjatli filmga o‘ziga xoslik bag‘ishlaydi, chunki ikki kishining qiziqarli hikoyalarisiz film shunchaki bashoratdan iborat bo‘lib qolar edi.
Joshua Milbern kulrang kostyum kiyib, o‘zini juda obro‘li ishdan tortib ajoyib kvartiraga qadar hamma narsaga ega qilib ko‘rsatadi. Lekin, qovog‘ini solib, to‘xtab qoladi. Nimadir yetishmayapti — Milbern haqiqatan ham baxtlimi?
Onasining o‘limidan keyingina u bu narsalarni yig‘ish baxtning kaliti emasligini tushunadi. U sahnalashtirilgan uyiga qadam qo‘yadi — befoyda, esda qolmaydigan narsalar bilan to‘ldirilganligini ko‘radi, pul yig‘adigan cho‘chqachadan tortib kumush idishlargacha.
Hujjatli film mezbonlarning hayoti haqida so‘zlaydi, ammo filmning asosiy g‘oyasi Milbern va Nikodim minimal hayot tarzining qulayligini tomoshabinga yetkazish. Ya’ni ular qimmat uylar, brend kiyimlar va yaxshilikni unutib qo‘yish kabi “charchaydigan hayot”dan qanday voz kechishganini so‘zlaydi. Oxirida minimalist turmush tarzini olib borish usullari keltirilgan, masalan, kuniga bitta — keraksiz deb hisoblagan narsalarni tashlab yuborish…
Ha, hayotimizning ko‘p qismi xarid qilish va sotib olishga sarflanadi. Ha, aynan mana shu imkon qadar ko‘proq narsalar to‘plash baxt tuyg‘ularini osongina yo‘qotishimizga sabab bo‘ladi.
Agar odamlar hamma narsadan voz kechsalar, hayot qanday bo‘lar edi?
“Minimalizm” degani faqat xonadagi divan bilan shkafni sotib yuborish va xonanini bo‘shatish emas — bu dunyoqarashni yangilash! Kamroq narsaga ega bo‘lib, ko‘proq hayotni his qilish, insonlarni va vaqtni qadrlash demakdir.
Har kuni yangi kiyim, yangi gadjet, yangi xohish… Lekin shu shovqin ichida ko‘pchilik chindan ham nimani xohlashini unutib qo‘ygan. Bir tomonda ortiqcha narsalar botqog‘iga cho‘kkan odamlar, ikkinchi tomonda shularning yarmiga ham erisha olmaganlar. Shunda minimalizm nafaqat oddiylik, balki ortiqcha narsadan voz kechib kimningdir ehtiyojini to‘ldirish ekanligini his qilasan.
Minimalizm — bu “hamma narsadan voz kechish” emas. Bu nafaqat joyingni, balki ongingni ham ortiqcha o‘y-xayollardan, yukdan tozalash. Minimalizm “menga shundan boshqasi kerak emas”, “Shunisi ham yetarli” degan qaror. Aslida bu so‘zning bizda ham muqobili bor, shukr va qanoat, ko‘zi to‘qlik. Demak, minimalizm yo‘lini tanlagan odamni biz bemalol ko‘zi to‘q odam desak ham bo‘ladi.
Axir moddiy buyumlar soni kamaygan sari, inson qalbida boshqa narsalar uchun joy ochiladi: sukut, nafas olayotganingni his qilish, fikrlash va ichki xotirjamlik. Bu oddiy, ammo g‘oyat qimmatbaho ne’matlar bizga oddiy hayot yo‘lini tanlashimiz orqali beriladi.
Oddiylikni istash jamiyatga qanday ijtimoiy ta’sir qiladi?
Agar ko‘pchilik “kamroq istash” g‘oyasini qabul qilsa, isrofgarchilik kamayadi, muhtojlarga resurslar yetadi, tabiat nafas oladi. Aslida minimalizm shaxsiy emas, ijtimoiy inqilob ham.
Xonangizda jim o‘tirgancha atrofni kuzating. Har tarafda narsalar: bir marta kiyilgan liboslar, “bir kuni kerak bo‘lar” deb saqlangan idishlar, chang bosgan kitoblar – qadrsizlangan mulk. Har biri go‘yo sizga qarab turibdi, lekin birortasi hech narsa bermayotgandek. Minimalistlarning ko‘pchiligi shunday hislarni boshidan kechirishgan va hashamatli hayotni ortda qoldirib, shkaflarini bo‘shatishgan, keraksiz buyumlarni hadya qilishgan va shunda ilk bor chuqur nafas olishgan.
Joshua va Nikodim aytganidek: “Oldingi hayotni — narsalarni yig‘ishni to‘xtatganimizda, bu hayot bizga “so‘zlay” boshladi”.
Foto: The Minimalists ikki chekkada Joshua Milbern va Rayan Nikodem
Gap Joshua Milbern va Rayan Nikodem haqida ketayotganini esdan chiqarmaylik. Joshua bilan bog‘liq kurtka voqeasi qanchadan-qancha odamlarning turmush tarzini o‘zgartirmadi deysiz. Voqea mana shunday syujetdan iborat. Bir kuni ko‘chada notanish odam Joshuaning kurtkasini ko‘rib: “Voy, bu juda zo‘r ekan!” deydi. Minimalist esa o‘ylamay turib, javob berdi: “Aslida bu mening mulkim emas — bu vaqtincha ustimda turgan buyum xolos.” Va u kurtkani yechib notanish odamga berib yuboradi. Bu juda kichik, lekin juda kuchli lahza bo‘lgan. Chunki uning uchun bu kurtka endi mulk emasdi, balki bir paytda zarur bo‘lgan buyum. Qolaversa bu harakati unga mulkdan bosh tortish quvonchini his ettirgan. Va bu voqea butun falsafaning ramziga aylangan.
Joshua keyinchalik shunday izoh bergan: “Bizning jamiyatda mulk odamni himoya qiladi, kuchli ko‘rsatadi, deb o‘ylaymiz. Aslida esa mulk odamni bog‘lab qo‘yadi. Bir narsani hadya qilgan paytingda sen mulkdan emas, unga bog‘liqlikdan ozod bo‘lasan.”
Joshua uchun ham bu kurtka shunday narsa edi. U hadya qilganida, nafaqat bir odamni quvonch berdi, balki o‘zini ozod qildi. Bu voqea keyinchalik uning ma’ruzalarida “Giving as Freedom” (Hadya bu erkinlik) shioriga aylandi. Qanchadan-qancha odamlar ortiqcha narsalaridan voz kechishga, hadya qilishga o‘rgandi. Hayotimizdagi ichidagi eng oliy ne’mat boshqalarga bera olgan mehrimiz emasmi?
Masalan ortiqcha kiyimlarni kimgadir hadya qilsangiz ehtiyojmand uchun quvonch, bir texnika boshqa bir xonadon uchun qulaylik.
Oddiy hadya ham ba’zan kimgadir “men ham muhimman” degan hisni beradi. Chunki biz moddiy boylikka cho‘mganimiz sari, qalbimiz torayadi. Aslida esa haqiqiy boylik — ortiqchasini ulashishda.
Ko‘p odamlar minimalizmni faqat bo‘sh xona, oq devorlar, minimal mebel va intererlar bilan bog‘laydi. Lekin men uchun minimalizm oddiy bir ko‘k shisha idish, shunchaki xotira emas, balki hayotiy falsafa. Ya’ni qancha kam narsaga ega bo‘lsak shuncha ko‘proq yaxshilik qilish imkonimiz bo‘ladi.
Menga idish bergan ayol xonadonida ortiqcha narsa saqlamasdi. Uyi hamisha havodek toza va ozoda ko‘rinardi. Hozir anglayapmanki, u o‘zi bilmagan holda nafaqat ozoda yoki kamtarona, balki minimalizm g‘oyasida yashagan ekan. U menga qilgan kichkina hadyasi orqali g‘oya ham bergandi: boring bilan bo‘lish…
Minimalizm bu nafaqat ko‘p narsalarni istamaslik, oz narsalarga qanoat qilish balki, in’om qilish madaniyati. Kamroq narsa bilan ko‘proq nafas olish hissi.
Har safar ko‘k idishni ko‘rsam o‘sha onaxonni eslayman, hozir yanada tiniqroq xotirlayapman u o‘shanda: “Ortiqcha narsalarni yig‘ishni xohlamayman, yuk bosib turgandek bo‘ladi, ortiqcha narsa qo‘limga ilinsa birovga ulashgim keladi, narsa to‘plashga hushim yo‘q…” degandi.
Shisha idish ham, Joshua Milbern hadya qilgan kurtka ham – bu oddiy buyum emas. Ya’ni uy ichi havodek yengil, bo‘m-bo‘sh onaxon ham, kurtkasini notanish odamga bergan Joshua ham bir xil hayot falsafasini tanlagandi — minimalizmni. Bu falsafa narsalarni yo‘qotish emas, balki oz narsa orqali ko‘proq qiymat yaratish haqida. Ularda bitta umumiy ma’no bor: qo‘lingdagi ortiqchani ulash, yengil nafas ol.
Ortiqcha buyumlarni to‘plash ko‘zga ko‘rinmas yuk. Ana shu yerda biroz to‘xtab tin oling, siz o‘sha ortiqcha narsalar uchun ko‘p pul ishlab topishni istamayapsizmi?
Har birimizda “ko‘k shisha idish” bor, uni topish o‘zingdagi ortiqcha buyumni ko‘rish, uni ulashish esa va yengil nafas olishni qayta o‘rganish demak. Minimalizm shunday go‘zal va shunday sodda falsafa.
Barno Sultonova
Maktablarda qishki ta’til 28 dekabrdan boshlanadi. Bu haqda Maktabgacha va maktab ta’limi vazirligi xabar berdi.
Hukumatning 2017 yil 15 martdagi 140-sonli qaroriga muvofiq, 2025-2026-o‘quv yilida umumiy o‘rta ta’lim maktablari o‘quvchilari uchun qishki ta’til 28 dekabrdan (boshlang‘ich 1-4-sinflarda 27 dekabr — shanba kunidan) boshlanadi.
Ta’til 2026 yil 10 yanvargacha (14 kalendar kun) davom etadi.
2026 yil 11 yanvar yakshanba dam olish kuniga to‘g‘ri kelgani bois, III chorak darslari 2026 yil 12 yanvardan boshlanadi.
Eslatib o‘tamiz, kuzgi ta’til 10 noyabr kuni nihoyasiga yetgan edi.
Havo iflos. Osmon xira. U ham bu holatdan qattiq qayg‘uda edi. Qanday qilib buni to‘xtatish, ekologiyani qutqarishga qanday hissa qo‘shish mumkin? U tashabbus ko‘rsatgisi keldi, keyin sakrab o‘rnidan turdi. Bunday «qutqaruvchi» fikrlar odatda odamga oqshom, ko‘zini shiftga tikib, o‘zini hamma narsaga qodir deb o‘ylagan payti keladi.
– Tandir! – deb baqirib yubordi. Topdim, ha-a, mana havo nega iflos!
Hammasiga tandir aybdor!
Shu zahoti uning xayolida ulug‘ reja chaqnab ketdi: «O‘zbekistondagi barcha tandirlarni yo‘q qilaman!»
Qilichini devorga ilib qo‘ygan Don Kixotday g‘urur bilan o‘z-o‘ziga shivirladi: «Bir marta qilichimni ishga solsam, hamma tandir yiqiladi…»
U xayoliga kelgan bu ulug‘vor va g‘ayritabiiy «topilma»dan shunchalar xursand bo‘lib ketganidan paypoqni teskari kiyib, ko‘chaga chiqdi:
– Hoziroq topshiriq berishim kerak!
Uning xayolida shundoq ulug‘ manzara paydo bo‘ldiki, hozirgina insoniyat taqdirini o‘zgartirib yubordi go‘yo. Ko‘zlari yonib, ichida g‘urur bilan yana o‘sha gapni qaytardi:
– O‘zbekistondagi barcha tandirlarni yo‘q qilaman! Qilichimni bir ishga solsam tamom! Havo tozarib ketadi!
Yo‘l-yo‘lakay ketarkan ichida yana bir ovoz unga tinchlik bermaydi: «Eh, qaniydi odamlar mening naqadar aqlli, hech kimnikiga o‘xshamaydigan topqir, kreativ fikrli ekanimni bilishsa edi…»
U xayoliga kelgan bu ulug‘vor va g‘ayritabiiy «kashfiyot»dan shu qadar xursand ediki, go‘yo Nyuton olmani emas, tandirni kashf qilgandek…
U barcha qo‘l ostidagi xodimlariga o‘ylagan g‘oyasini aytdi. «Biz nimalarga qodir ekanligimizni ko‘rsatib qo‘yishimiz kerak, biz havo ifloslanishiga befarq emasligimizni, tabiatni, insoniyatni ardoqlashimizni isbotlash vaqti keldi»…
Barcha bir ovozdan har doimgidek Uning fikrini ma’qulladi. Hatto bir-biriga qarab: «Juda olijanob odam bilan ishlaymiz, fikrlari har doim kreativ, hech kimnikiga o‘xshamaydi», deya faxrlanib ham qo‘yishdi.
Mana o‘sha tandir bilan kurashga otlanish sahnasi: Qo‘llar cho‘ntakda. Yelkalar kerilgan. Qadamlar og‘ir. Tandirbuzarlar non va somsa pishayotgan, issiq havosi odamning yuragini yumshatib yuboradigan tandirlar qarshisiga g‘olibdek chiqib kelishardi. Ular o‘zlarini topqir, vatanparvar, qo‘rqmas, jasoratli, tarix yaratyapmiz, deb his qilishardi.
Ana biri osmonga qarab xo‘mrayib turibdi – go‘yo u hozirgina asr kashfiyotini qilib qo‘ygandek, ko‘zlarida tantana….
Hammasi bir vaqtda o‘ljasi tashlangan sherdek olg‘a yurdi. Qadamlarida shoshqaloqlik yo‘q, faqat viqor bor. Go‘yo bu tandir emas, butun bir imperialistik tizim edi. Go‘yo bu dev edi. Go‘yo bu asrlardan beri yashab kelayotgan yovuzlik edi, xalqni uzoq yillar «zaharlab kelgan» maxluq edi. Go‘yo ular tandirga emas, butun bir yovuzlikka qarshi borayapti. Ha tandir ularga og‘zini ochib turgan ajdarhodek ko‘rinib ketdi.
So‘ng barchasi bir vaqtda tishlarini g‘ijirlatdi: «eh, toza havo kushandasi tandiiir»…
Va nihoyat botirlar, shavvozlar, kuchi bilan tog‘ni talqon qiladigan bahodirlar qo‘llariga cho‘kich, bolta, bolg‘a, tosh olib tandirlarni maydalashni boshlashdi. Bahodirlar tandirning issig‘idan, olovdan, achchiq tutunidan qo‘rqmadi, kuchi yetmasa ekskavatorlar gumburlab ishga tushdi.
Ular tandirlarni bo‘laklarga bo‘layotganda har tomondan nafratini oshkor qildi:
– Tandir sen hali havoni iflos qilganingni tan olasan…
– O, tandir, buzib kuningni ko‘rsataman!
– Changingni chiqaraman, tandir!
– O, tandir, sen bilan hisob-kitobim bor!
– Yer bilan yakson qilaman tandir!
Bu oddiy g‘azab emas edi. Bu «mafkuraviy» nafrat edi, bu hojasiga ko‘rsatilayotgan sadoqat, vafo edi. Bu xayoliy dushmanga qarshi haqiqiy jasorat ko‘rsatish zavqi edi.
Yozuvchi Migel Servantesning qahramoni Don Kixotni eslaysizmi? U shamol tegirmonlarini xayolida yovuz dushman deb ular bilan kurashga otlanadi. Tandir ham Don Kixot kurashgan shamol tegirmonlaridek jim edi. Tandirbuzarlar esa Don Kixotdek g‘alabadan masrur edi.
Ular haqida hamma bildi. Shu zahoti mashhur bo‘ldi.
Ular to‘g‘ri, zavodlarni to‘xtatmadi, mashinalarni kamaytirmadi, ko‘mir siyosatiga aralasha olgani yo‘q, chetga ketayotgan gazimizni qaytarish g‘oyasini o‘ylab topmadi…
Ular tandirga qarshi kurash ochgan qahramon sifatida tarixda qoladigan bo‘ldi.
Tandirlar, ya’ni havoni ifloslayotgan ulkan devlar yiqildi, nonlar har yoqqa sochildi. Hisobot tayyor: «Ekologiyani yaxshilash uchun tarixiy kurash olib borildi.»
Ha, «sher»lar g‘alaba qildi, yovuz devlar – tandirlar «o‘ldi».
Faqat osmon hali ham xira…
Barno Sultonova
Milliy statistika qo‘mitasi ma’lumotlariga ko‘ra, 2025-yilning yanvar–oktyabr oylarida jami 33 287 nafar chet el fuqarosi ta’lim olish maqsadida O‘zbekistonga kelgan.
Bu ko‘rsatkich o‘tgan yilning mos davri bilan solishtirilganda 11 307 nafarga yoki 51,5 foizga oshgan.
Joriy yilning 10 oyida O‘zbekistonga o‘qish maqsadida kelgan chet el fuqarolari soni mamlakatlar bo‘yicha quyidagicha:
Hindiston — 14 322 nafar
Turkmaniston — 8 348 nafar
Tojikiston — 2 323 nafar
Pokiston — 1 620 nafar
Xitoy — 1 254 nafar
Janubiy Koreya — 806 nafar
Qirg‘iziston — 696 nafar
Misr — 498 nafar
Filippin — 461 nafar
AQSh — 429 nafar
Turkiya — 333 nafar
Afg‘oniston — 280 nafar
Iordaniya — 175 nafar
Rossiya — 158 nafar
Buyuk Britaniya — 153 nafar
Boshqa davlatlar — 1 431 nafar
Prezident ishsizlik va aholi bandligi bo‘yicha tanqidiy yig‘ilish o‘tkazdi
Bosh prokuror o‘rinbosari qurilish tashkilotlariga ko‘rsatma berdi
Og‘ir vaznli transportlar harakati mavsumiy cheklanadi
-
Sport3 days agoТуркия Суперлигаси. «Башакшеҳир» – «Фенербаҳче». Шомуродов ва Файзуллаев — асосий таркибда
-
Turk dunyosi5 days agoTurkiya Rossiya quvur liniyali gaz ta’minotini bir yil davomida kengaytirmoqda
-
Turk dunyosi5 days agoTurkiya qimor o’yini-onaviy tergovning bir qismi sifatida futbolchilar va sheriklar hibsga olingan
-
Iqtisodiyot3 days agoXitoylik investorlar Jizzaxdagi volfram konini ishga tushirmoqda
-
Turk dunyosi5 days agoTüriyatiye: 29 futbolchi o’yinchi janjalida hibsga olingan
-
Hayot tarzi5 days agoDemi Xestemanning Jessi Gatikaulaning “Me’blari” ga qanday munosabatda bo’ldi
-
Jamiyat2 days agoTo‘qqiz qizli Jasur – to‘rt egiz tug‘ilgan xonadondan reportaj
-
Iqtisodiyot3 days agoBMTning Oziq-ovqat va qishloq xo‘jaligi tashkiloti bilan hamkorlikda qator loyihalar amalga oshiriladi