Jamiyat
mustaqil O‘zbekiston tarixidagi eng shov-shuvli qamoqdan qochish ishi
1997 yilning 2 dekabri. Surxondaryoda huquqni muhofaza qiluvchi organlar xodimlari oyoqqa turadi: 210 o‘ringa mo‘ljallangan, ammo amalda 1 500 nafarga yaqin jinoyatchi saqlanayotgan Termiz shahridagi tergov hibsxonasidan o‘limga hukm qilingan ikki mahbus qochib ketgan edi. Ular buni qanday uddalagandi?
{Yii::t(}
O’tkazib yuborish 6s
O’tkazib yuborish
Gollivudning “Shoushenkdan qochish” filmini ko‘pchilik ko‘rgan. Unda film qahramoni Endi qattiq qo‘riqlanadigan qamoqxonadan devorni bolg‘acha yordamida teshish orqali qochib ketishni uddalaydi. Aslida dunyo tarixida maxsus qamoqxonalardan qochish holatlari hayotda ham ko‘p kuzatilgan. Ana shunday shov-shuvli qochish O‘zbekistonda, Termiz shahridagi tergov hibsxonasida ham sodir bo‘lgan.
Yo‘qolib qolgan mahbuslar
1997 yilning 2 dekabri. Termiz shahridagi tergov hibsxonasida “trevoga” bo‘lib, erta tongdan hamma oyoqqa turadi. Hibsxonada saqlanayotgan ikki ashaddiy jinoyatchi xonasida yo‘q edi. Mahbuslar saqlangan xonaga yugurib kirgan mas’ullar “Shoushenkdan qochish” filmidagi kabi teshik devorni ko‘rishadi.
Qochib ketganlarning biri katta miqdordagi narkotik modda bilan ushlangan afg‘onistonlik Sattor ismli shaxs bo‘lsa, ikkinchisi qotillik jinoyatini sodir qilgan Shavkat Yalkapov edi. Ularning ikkisi ham oliy jazo – o‘limga hukm qilingandi. Ikki mahbus ham qochishga moyilligi bo‘lgan shaxslar ro‘yxatiga kiritilgan bo‘lgan.
Teshilgan devor
Sattor va Shavkat ushbu hibsxonaga keltirilganiga qariyb 1 yil bo‘lgandi. O‘lim hukmi o‘zgarishsiz qolgach mahbuslarda qochish fikri tug‘ilgan. Buni Sattor taklif qilgan. “Qochib ketib, Afg‘onistonga borib yashaymiz”, degan u sherigiga.
Mahbuslar reja tuzgach, uni amalga oshirish yo‘llarini o‘ylay boshlaydi. Ular avvalo temir kesadigan arra topadi. So‘ng xonadagi issiqlik batareyasi quvurini o‘sha arra yordamida kesib, batareyani ushlab turishi uchun devorga qoqilgan ikki temir qoziqni sug‘urib olishadi. Ana shu qoziqlar yordamida 28 noyabr kuni, ya’ni qochishdan 4 kun avval o‘tkazilgan tintuvdan so‘ng devorni teshishni boshlashadi.
Mahbuslar birinchi kunda 4-5 ta g‘ishtni joyidan ko‘chirib olishgan. Tuproq va g‘ishtlarni “krovat” tagiga to‘plashgan. Devorni teshish ishi bir necha kun davom etgan. Ana shu kunlarda xonada tekshiruv ham o‘tkazilgan. Ammo teshilayotgan joy choyshab bilan yopib qo‘yilgani bois buni hech kim payqamagan.
1997 yil 1 dekabr kuni kechki payt mahbuslar devorni teshishni uddalashadi. Bir necha soat dam olishgach, 2 dekabr tong soat 4:00 larda devor teshigidan tashqariga chiqishadi. Mahbuslar hibsxona hojatxonasi ustidan o‘tib, ma’muriyat binosiga chiqadi, so‘ng devordan oshgan holda qochib ketishadi.
“Kasallarga ajratilgan xonada saqlangan”
Sattor va Shavkatning hibsxonadan qochib ketishi shunchaki omad yoki tasodif emasdi. Negaki, o‘sha yillar Termiz shahridagi tergov hibsxonasida yetarlicha sharoit bo‘lmagani ham mahbuslarning qochishlarini osonlashtirib bergan.
Jumladan, o‘sha paytda 210 o‘ringa mo‘ljallangan ushbu hibsxonada 1500 ga yaqin mahbus joylashtirilgan. Shularning 20 dan ortig‘i o‘lim jazosiga mahkum qilinganlar bo‘lgan.
Kun.uz maqolani tayyorlash jarayonida o‘sha vaqtda Termiz shahridagi tergov hibsxonasida tartibot va qo‘riqlash bo‘yicha boshliq o‘rinbosari bo‘lib ishlagan Abduvoit Egamberdiyev bilan suhbatlashdi.
Abduvoit Egamberdiyev shov-shuvli qochish ortidan sudlangan 8 kishining biri edi. U Termiz shahar sudining 1998 yil 27 fevraldagi hukmiga ko‘ra 4 yil ozodlikdan mahrum qilish jazosiga tortilgan.
“Bizda o‘lim jazosiga hukm qilinganlarni saqlash uchun bor-yo‘g‘i 2 ta xona bor edi. Ularga 4 kishini joylashtirish mumkin. Ammo hibsxonada 20 dan ortiq oliy jazoga hukm qilinganlar bor edi. Ularni saqlab turadigan joyning o‘zi yo‘q edi. 20 nafar shunday mahbusni 5 ta xonaga joylashtirganmiz. Sattor va Shavkat kasallarga ajratilgan, maxsus jihozlanmagan xonaga joylashtirilgandi.
Biz o‘sha payti Toshkentga ham bir necha bor o‘lim jazosiga hukm qilingan mahbuslarni olib ketish haqida axborot berganmiz. Aslida ularni u yerda ushlab turishning o‘zi noqonuniy bo‘lgan”, deydi Abduvoit Egamberdiyev.
Abduvoit Egamberdiyev yuqori instansiyalarga shikoyat kiritib, o‘ziga yuklatilgan xizmat vazifalarini bajarganini, jinoyat sodir etilgan kuni kechasi soat 2:00 dan 6:00 gacha barcha postlardagi nazoratchilarni tekshirgani, navbatchi smenadagi nazoratchilarning o‘z vazifalariga sovuqqonlik bilan qarashlari oqibatida mahbuslar qochib ketganini bildirgan hamda kamerani tintuv qilish vazifasiga kirmasligini aytgan. Biroq yuqori instansiya sudlari Termiz shahar sudining 1998 yil 27 fevraldagi hukmini o‘zgarishsiz qoldirgan.
O‘sha vaqtda sudlangan 8 kishining barchasi ma’lum muddatga ozodlikdan mahrum qilingan. Ularning ayrimlari keyinchalik oqlangan.
3 kunlik ozodlikdan so‘ng otuv
Sattor va Shavkat hibsxonadan qochishni uddalashgan, biroq butunlay qochib, Afg‘onistonga o‘tib keta olishmagan. 3 kunlik qidiruvdan so‘ng ular chegara hududdagi qishloqda qo‘lga olinadi. Mustaqil O‘zbekiston tarixidagi eng shov-shuvli qamoqdan qochish ishi tafsilotlaridan xabardor kishilarning aytishicha, mahbuslar tergov hibsxonasiga qaytarilgan va bir necha kundan so‘ng Toshkentga olib ketilib, o‘lim hukmi amalga oshirilgan.
Ruslan Saburov,
Kun.uz
Cud materiallari asosida tayyorlandi.
20:47
O‘zbekistonliklar Yaponiyadagi qurilishlarga ishga yuboriladi
Source link
Prezident Shavkat Mirziyoyev O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi qabul qilinganligining 33 yilligi munosabati bilan davlatimiz tomonidan olib borilayotgan insonparvarlik siyosatining amaliy tasdig‘i sifatida «Jazo muddatini o‘tayotgan, qilmishiga chin ko‘ngildan pushaymon bo‘lgan va tuzalish yo‘liga qat’iy o‘tgan bir guruh shaxslarni afv etish to‘g‘risida»gi Farmonni imzoladi.
Farmonga muvofiq, O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 109-moddasi 23-bandiga asosan jazo muddatini o‘tayotgan hamda qilmishiga chin ko‘ngildan pushaymon bo‘lgan va tuzalish yo‘liga qat’iy o‘tgan 615 nafar shaxs afv etildi.
Afv etilgan shaxslarning 220 nafari asosiy jazodan to‘liq ozod etildi, 123 nafari jazoni o‘tashdan muddatidan ilgari shartli ozod qilindi, 97 nafarining ozodlikdan mahrum etish jazosi yengilroq jazo bilan almashtirildi. Shuningdek, 175 nafar shaxslarga tayinlangan ozodlikdan mahrum etish jazosining muddatlari qisqartirildi.
Afv etilganlarning 9 nafarini chet el fuqarolari, 29 nafarini ayol, 23 nafarini 60 yoshdan oshgan erkaklar, 264 nafarini yoshlar (shulardan, 2 nafari voyaga yetmaganlar) hamda 9 nafarini taqiqlangan tashkilotlar faoliyatida qatnashgan shaxslar tashkil etadi.
Farmon ijrosi yuzasidan afv etilgan shaxslarni oilasi va yaqinlari bag‘riga qaytarish, ijtimoiy hayotga moslashib, foydali mehnat bilan shug‘ullanishlari, sog‘lom turmush tarzini yo‘lga qo‘yib, jamiyatda munosib o‘rin topishlari uchun ularga ko‘mak berish bo‘yicha mas’ul vazirlik va idoralarga tegishli topshiriqlar berildi.
Prezident Konstitutsiya kuni munosabati bilan qilmishiga pushaymon bo‘lgan va tuzalish yo‘liga o‘tgan 615 nafar shaxsni afv etdi. Ulardan 9 nafari xorijlik, 29 nafari ayol, 264 nafari 30 yoshgacha bo‘lgan (jumladan, ikki nafar bola) va to‘qqiz nafari taqiqlangan tashkilotlarga a’zo bo‘lgan shaxslardir.
O‘zbekiston prezidenti Shavkat Mirziyoyev O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi qabul qilinganining 33 yilligi munosabati bilan «Jazo muddatini o‘tayotgan, qilmishiga chin ko‘ngildan pushaymon bo‘lgan va tuzalish yo‘liga qat’iy o‘tgan bir guruh shaxslarni afv etish to‘g‘risida»gi farmonni imzoladi.
Farmonga muvofiq, O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 109-moddasi 23-bandiga asosan jazo muddatini o‘tayotgan hamda qilmishiga chin ko‘ngildan pushaymon bo‘lgan va tuzalish yo‘liga qat’iy o‘tgan 615 nafar shaxs afv etildi.
Afv etilgan shaxslarning 220 nafari asosiy jazodan to‘liq ozod etildi, 123 nafari jazoni o‘tashdan muddatidan ilgari shartli ozod qilindi, 97 nafarining ozodlikdan mahrum etish jazosi yengilroq jazo bilan almashtirildi. Shuningdek, 175 nafar shaxsga tayinlangan ozodlikdan mahrum etish jazosining muddatlari qisqartirildi.
Afv etilganlarning 9 nafarini chet el fuqarolari, 29 nafarini ayol, 23 nafarini 60 yoshdan oshgan erkaklar, 264 nafarini yoshlar (shulardan, 2 nafari voyaga yetmaganlar) hamda 9 nafarini taqiqlangan tashkilotlar faoliyatida qatnashgan shaxslar tashkil etadi.
«Farmon ijrosi yuzasidan afv etilgan shaxslarni oilasi va yaqinlari bag‘riga qaytarish, ijtimoiy hayotga moslashib, foydali mehnat bilan shug‘ullanishlari, sog‘lom turmush tarzini yo‘lga qo‘yib, jamiyatda munosib o‘rin topishlari uchun ularga ko‘mak berish bo‘yicha mas’ul vazirlik va idoralarga tegishli topshiriqlar berildi», – deyiladi farmonga sharhda.
Bizning ajdodlar ilgari zamonlardan Zarautda yashashgan. 45 yillik umrini shu yerda o‘tkazgan otam usta Rahmonberdi o‘tgan asrning 30-yillarida Zarautni eng so‘ng tark etganlardan biri bo‘ldi. Qayerda bo‘lmasin, Zaraut haqida gap ketar ekan, u o‘zgacha ruh olar va bir-biridan qiziq hikoyat-rivoyatlarni zavq-shavq ila aytib berardi: Zarautsoyning tillarang do‘ngliklarida sayr etuvchi zar kokilli parilar, Boburxon (otam tasvirida Movurxon) tilsimlab ketgan qirq xachirga yuklangan boylik, mazkur xazina tilsimini ocholmay, quruq qo‘l bilan qaytib ketgan hindiy, xazinani haqiqiy sohibi uchun avloddan-avlodga saqlagan zarautliklar…
Oradan ko‘p yillar o‘tganda tushundimki, Zarautsoyda ilgaridan tosh qizil suratlarining mavjudligi odamlar xayolini o‘g‘irlab tilsimlangan xazina haqidagi afsonalar to‘qilishiga olib kelgan.
Ibtidoiy ajdodlar mezolit (o‘rta tosh), neolit (yangi tosh) va bronza davrlarida – bir necha o‘n mingyilliklar mobaynida – Zarautsoy tasvirlarini yaratganlar, ushbu g‘aroyib maskanga odamlar tashrifi haqidagi keyingi bir necha yuz yilliklarning xabarlari ham bugun bizning ixtiyorimizda. X–XIII asrlarga oid arab yozuvlari, XV asrda hazrat Alisher Navoiy shu yerlardan o‘tib, o‘z taassurotlarini «Sab’ai sayyor» dostonida aks ettirgani, XVI asrga oid Mirzo Bobur Zarautsoyda qoldirgan izlar, 1912-yilda harbiy topograf Fyodorov Zarautkamar suratlaridan nusxalar olgani va boshqalar…
Ammo, Zarautsoyning ilmiy o‘rganila boshlangani va uning dunyoga mashhur bo‘lishi haqli ravishda Gavriil Vasilevich Parfyonovning nomi bilan bog‘lanadi.
Parfyonov birinchi bo‘lib Zarautsoy rangtasvirining bebaho ekanini aniqladi, ilmiy jamoatchilik e’tiborini unga qaratdi, o‘rganilishi, muhofazasi va saqlab qolinishi uchun zarur ishlarni amalga oshirdi. O‘sha payt mutaxassis olimlarning umumiy fikriga ko‘ra: «Bu O‘rta Osiyoda eng qadimiy qizil qoya rasmlarining birinchi bor topilishi edi».
Parfyonovning tashabbusi va tashkilotchiligi bilan Zarautsoyga 1940, 1943 va 1945-yillarda ekspeditsiya uyushtirildi va u jahonda mashhur bo‘ldi. Mazkur qoya suratlari bugungi kunda ham mamlakatimizning eng qadimiy tarix va san’at yodgorligi hisoblanib turibdi. U ma’naviyatimizning ilk beshigi, fan uchun tabiiy-tarixiy manba, ijodkorlarga ilhom chashmasi, yosh avlodlarga ta’lim-tarbiya o‘chog‘i…
Parfyonov 1944-yili viloyat o‘lkashunoslik muzeyida maxsus Zarautsoy zalini jihozladi, viloyat ijroiya qo‘mitasining qarori bilan Zarautsoy kompleks qo‘riqxonasi tashkil etilishiga erishdi, 1946-yil 8-iyulda Zarautsoy Davlat kompleks qo‘riqxonasi chegaralarini tasdiqlash to‘g‘risida Sherobod rayoni ijroiya qo‘mitasining qarorini chiqartirdi…
Afsus, G.V.Parfyonovning «Zarautsoy qoya rangtasviri» deb nomlangan asosiy ilmiy ishi nashr etilmay qoldi.
Xullas, Zarautsoy Parfyonovning asosiy xizmati bo‘lgan edi.
Shu bilan birga, Parfyonov o‘tgan asrning 30–50 yillarida yurtimiz moddiy madaniyat yodgorliklarini o‘rganish, ularni saqlash va kelgusi avlodlarga yetkazish, Surxondaryo viloyat o‘lkashunoslik muzeyi va hayvonot bog‘ini tashkil etish, xalqimiz, ayniqsa yosh avlodni o‘tmish merosiga muhabbat ruhida tarbiyalash va boshqa shu kabi ishlarda matonat, fidoyilik, kerak bo‘lsa jasorat ko‘rsatib, ilm-fan, madaniyatni rivojlantirish yo‘lida beminnat, beg‘araz xizmat qilib, zahmat chekib faoliyat yuritgan insondir. Shuningdek, bu inson tashabbusi bilan tuzilgan Sheroboddaryo kompleks arxeologik ekspeditsiyasi Boysun tog‘larida 25 ta g‘or va kamar (shularning ichida Teshiktosh va Amir Temur g‘orlari ham bor edi) topdi, Ko‘hitangda 7 ta g‘orni aniqladi. Zarautsoy ulardan biri. Uning kuch-g‘ayrati bilan viloyat muzeyi qoshida boy ilmiy kutubxona tashkil topdi. Jasoratli va fidoyi insonning qat’iyligi tufayli viloyat hududidagi ko‘pgina yodgorliklar buzib yuborilishdan saqlab qolindi. Masalan, Sulton Saodat me’moriy majmuasi Parfyonov bo‘lmaganida yo‘q bo‘lib ketishi shubhasiz edi.
Gavriil Vasilevich Parfyonov yagona tabiat, tarix, madaniyat va san’at kompleks yodgorligi sifatida qaragan Zarautsoy va uning yon-atrofidagi hudud o‘sha paytlardanoq insonning yovuzlarcha aralashuvidan ozor chekardi. Masalan, Ko‘hitang tog‘larida brakonerlarning yovvoyi burama shoxli echki va arxarlar hamda jayronlarga qiron keltiruvchi harakatlariga tegishli idoralarning e’tiborini jalb etdi, jalb etdigina emas, balki bong urdi. U matbuotda suvni tejash, yerlarni buzilishdan saqlash masalalarida ko‘plab chiqishlar qilgan…
Parfyonov viloyatimizda ommaviy-o‘lkashunoslik harakatini avj oldirdi. Uning eng yaqin yordamchilari maktab o‘quvchilari edi. To‘garaklardan birining ishini shaxsan Parfyonov olib borardi. Termiz shahridagi ana shunday to‘garak a’zolaridan biri jahonga taniqli rassom bo‘lib yetishdi. Bu Ro‘zi Choriyev edi va uning ijodkor rassom sifatidagi birinchi qadami Parfyonov boshchiligida chiqib borishgan Zarautsoy suratlarini chizishdan boshlangandi.
Familiyasi qadimda o‘ggan davlat Parfiyaga kelishib ketishi, turgan-turishi g‘ayrioddiy insonning beqiyos ishlarini afsonadek hayratomuz eshitib, ulug‘dan ulug‘ sarhadlarga yondashgan kabi anglab, shunday odamlar ham bo‘lib o‘tganini ajib bir tug‘yonlar aro sezib yurganmiz. Ammo ming eshitgandan ko‘ra bir ko‘rgan afzal, deydilar. Shu ma’noda «Zarautsoy tilsimlari» kitobi uchun material yig‘ib kutubxona, muzey fondlari, eski davriy nashrlar taxlamlarini varaqlaganda, Parfyonov nomiga shunchalar ko‘p duch keldimki, bunday xizmatlarni bajo etishga har kim ham qodir emasligini anglaganman.
Parfyonovning hayoti hazrati inson har qanday sharoit, har qanday holatda ham ma’naviy kamolot yo‘lida charchamasligini anglatuvchi o‘rnak-namuna bo‘lib tuyuladi mening nazarimda.
Ushbu satrlar muallifi ancha vaqtlardan beri Zarautsoy bo‘yicha izlanishlar olib boraman, mavzuga oid o‘nlab maqolalar yozdim, maxsus kitob chiqardim, tarix va san’at yodgorligini targ‘ib etish, muhofaza qilish maqsadida tashkil etilgan «Zarautsoy» jamoatchilik markazini boshqaryapman, O‘Zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi huzuridagi jamoat Fondining Zarautsoyga oid davlat grantini amalga oshirgan odam o‘z tajribamda bunga iymon keltiraman.
Yurtimiz madaniyati va ma’naviyati uchun eng bebaho xizmatlar qilgan, olamshumul kashfiyotlarning boshida turgan, osori atiqalarimizning qo‘riqchisi bo‘lgan, Sulton Saodatdek muqaddas ziyoratgohni saqlab qolgan, zamon sarhadlariga sig‘magan orzular sohibi Gavriil Vasilevich Parfyonovning tarjimai holini tuzukroq bilmadik, u haqdagi ma’lumotlarni uzoq yillar izladik.
Toshkentlik yozuvchi Yuriy Fliginning qo‘limizga tushgan kitobi orqali Gavriil Vasilevich Parfyonov 1897-yil 23-mart kuni Rossiyaning Smolensk shahrida tug‘ilgani, gimnaziyada o‘qigani, armiyada xizmat qilgani, 1927-yildan Smolensk o‘lkashunoslik muzeyida ishlagani, yoshlik orzusini amalga oshirib, 1930-yilda Samarqandga va keyin esa Surxondaryoga kelganini bildik. Surxondaryodagina uning chin tadqiqotchilik va tashkilotchilik qobiliyatlari ochiladi, pedagogik mahorati namoyon bo‘ladi, faqat shu yerdagi xizmatlari uchun G.V.Parfyonovga «O‘zbekistonda xizmat ko‘rsatgan o‘qituvchi» faxriy unvoni beriladi, «Shavkatli mehnati uchun» medali bilan ham mukofotlanadi.
Parfyonov 1967-yili og‘ir xastalikdan so‘ng vafot etadi.
Gavriil Vasilevich Parfyonovdek insonning xotirasi biz uchun ta’zim bajo keltirishga arzigulikdir.
Abdulla Xolmirzayev.
Ko‘p miqdordagi kuchli ta’sir qiluvchi dori vositalari egalariga yetib bormadi.
Davlat xavfsizlik xizmatining Sirdaryo viloyati bo‘yicha boshqarmasi hamda Bojxona qo‘mitasi hamkorligida Andijon viloyatida tezkor tadbir o‘tkazilgan. Unda dorifurushlar tomonidan Qirg‘izistondan kontrabanda yo‘li bilan olib o‘tilgan katta miqdordagi kuchli ta’sir qiluvchi dori vositasining noqonuniy muomilasi oldi olindi.
Xususan, Andijon shahri hududida avtohalokatga uchragan «Changan CL03» rusumli avtomashina xolislar ishtirokida ko‘zdan kechirilganida, avtomashina salon qismida 5071 dona «Regapen» nomli kuchli ta’sir qiluvchi vositasi borligi aniqlanib, prosessual tarzda rasmiylashtirib olindi.
Hozirda holat yuzasidan Jinoyat Kodeksining 251 prim 1-moddasi 5-qismi bilan jinoyat ishi qo‘zg‘atilib, 2 nafar O‘zbekiston fuqarolari gumonlanuvchi tariqasida jinoyat ishiga jalb qilindi.
Tergov harakatlari davom ettirilmoqda.
20:47 O‘zbekistonliklar Yaponiyadagi qurilishlarga ishga yuboriladi
«Kimdir meni jamoada ko‘rishni istamayapti». Saloh shov-shuvli intervyu berdi
Shavkat Mirziyoyev Konstitutsiya kuni munosabati bilan 615 kishini afv etdi
-
Jamiyat5 days agoСаида Мирзиёева атмосфера ҳавосининг ифлосланиши бўйича йиғилиш ўтказмоқда
-
Iqtisodiyot3 days agoO‘zbekistondan Daniyaga ilk bor oziq-ovqat va quruq meva eksport qilindi
-
Jamiyat4 days agoYunusobodda YTH oqibatida avtomobil yonib ketdi
-
Iqtisodiyot3 days agoPrezidentning Sirdaryoga tashrifi «River Med Pharm» korxonasidan boshlandi
-
Dunyodan4 days agoIndoneziyada bir necha kun ichida 700 dan ortiq kishi halok bo’ldi.
-
Sport3 days ago«Real» ta’qibni davom ettirdi, «Liverpul» yana ochko yo‘qotdi. Kun o‘yinlari
-
Siyosat3 days agoMarkaziy Osiyo mamlakatlari 2026 yilda suvdan foydalanish va suv havzalari tizimiga kelishib olishdi
-
Sport4 days agoShavkat Mirziyoyev Prezident Olimpiadasi ishtirokchilarini tabrikladi