Andijon viloyati, Shahrixon tumani hokimi Hikmatullo Dadaxonov ko‘rsatmasiga ko‘ra, ekologik reyd davomida tandirlarning buzdirib tashlangani keng jamoatchilikning noroziligiga sabab bo‘lgan bo‘lsa, unga nisbatan ushbu ishi uchun xayfsan – intizomiy jazo chorasi berilgani muhokamalarga sabab bo‘ldi. Bu bevosita o‘tmish va bugunning qadriyatlariga ko‘prik bo‘lib kelayotgan tandirlar haqida mulohaza yuritishimizga sabab bo‘lmay qolmaydi, albatta.

Bolalik hidi

Bolaligimizda tandir boshida non yopib turgan onamiz yoki buvijonlarimiz yoniga “cho‘p otlarimiz”ni “durr”illatib to‘xtatardik-da, kulcha berishlarini so‘rardik. Kulchaga uzatilgan qo‘llarimiz: “Avval qo‘lchangizni yuvib keling!”-degan tanbeh bilan havoda qolardi. Tezda borib, onamiz aytmoqchi qo‘lchalarimizni yuvib kelardik. Kulcha nonda qo‘llarimiz kuysa-da, yana “cho‘p otlarimiz”ga minib, ariq bo‘ylariga yugurardik. Uzoqdan turib, ariqqa otgan kulchalarimizni qo‘lbola ko‘priklar ustiga yotib olgan ko‘yi ilib olardik. Issiqqina kulchalarni suvga bo‘ktirib yeyishning gashti o‘zgacha edi-da…

Bugun esa qishloqdan yaqinlarimiz mehmonga kelib, ostonadan kirishlari bilanoq, butun uyni tandirda yopilgan non hidi tutib ketadi. Ko‘zlarimiz xuddi bolalikdagidek chaqnab, “oh-oh”lab, yog‘li non, patiru kulchalarni muborak bilib, peshonasidan o‘pib, sindirib yeymiz. Bolalik hidi, qadim ajdodlar toti bor-da, bu hidlarda…

Ayonki, tandirga non yopayotganda, insondan toat ibodatli, halol, pokiza, rostgo‘y, iymonli, diyonatli bo‘lishi talab etilgan. Onalarimizu, yanga-opalarimiz toza kiyim bilan tandirga yaqinlashtirilgan. Eslayman: onamning hovlining yuziga kiyib yuradigan kiyimi boshqa, tandirboshi kiyimlari boshqa bo‘lardi. Har gal non yopgani tandir boshiga kelganda, bo‘g‘chasiga tugunlab qo‘ygan tandirboshi kiyimini avaylab olib, kiyib, keyin non yopishni boshlardi. Bugun shu urfni yangalarimda, opalarimda ko‘raman. Demak, barcha oilalarda tandir-o‘choqdan juda noziklik bilan foydalanishgan, unga ma’naviy ehtirom bilan munosabatda bo‘lishgan. Toza qo‘lli, toza kiyimli bo‘lish talab etilgan.

Non – ne’mat, tandir – baraka!

Non yoki nonvoylik haqida gap ketganda, avvalo, ko‘z o‘ngimizga tandir kelishi, shubhasiz. Tandirning tarixi bir necha ming yillarga borib taqaladi. Buxoro xalqi orasida birinchilardan bo‘lib, tandirni Said Hazrati Amir Kulol yasagani, bibi Fotima to‘ylariga Hazrati Momo Havo tandir patir pishirgani haqidagi rivoyatlar keng tarqalgan. Shuning uchun tandirsozlar yilda bir marotaba tandir yasash mavsumi boshlanmasidan, Amir Kulol qabriga ziyoratga borganlar. Mavzuga doir o‘zimizni qiziqtirgan savollarga javob olish uchun bevosita, 30 yildan buyon o‘zbek taomlari va tanovvul madaniyatini tadqiq etgan olima, non bilan bog‘liq qadriyatlar bo‘yicha muvaffaqiyatli dala materiallarini yig‘a olgan Buxoro davlat universiteti professori, tarix fanlari nomzodi, etnograf Manzila Qurbonovani suhbatga chorladik.

– Buxoroda barcha qishloqlarda yangi uy qurishdan oldin birinchi bo‘lib uy-joy quriladigan maydonga yangi yasalgan tandirni olib kelib qo‘yish odati hali-hanuzgacha saqlanib qolingan. Yasalgan tandirni ko‘pincha ochiq yerda, hovlilarda qurishgan. Alohida oshxonasi bo‘lgan oilalarda tandir oshxona burchagida sal qiyalab qurilgan. Tandir tepasida esa tutun chiqadigan joy, ya’ni hashtak ham yasalgan. Bu usulda qurish juda kam joyni egallashiga mo‘ljallangan bo‘lib, tandir alangasi nonpaz yuziga urmagan. Buxoro markazida esa tagi teshilib, ishlatishga yaroqsiz bo‘lgan sopol xumlar ham tandir o‘rnida ishlatilgan. Buning uchun xumning tagi va og‘iz qismi sindirib olingan, keyin esa tandir uchun mo‘ljallangan joyga qo‘yilgan. Ota-bobolarimiz so‘zlariga ko‘ra, tandir xudoning yuzini ko‘rgan, shuning uchun ham uning bandalari tandir yasash va qurishga e’tiqod bilan yondashishlari kerak, degan axloqiy aqidaga katta ahamiyat berilgan. Yangi qurilgan tandirda birinchi marta yog‘li patir pishirib, qo‘shnilarga tarqatilishi ham xonadonning yangi tandir sohibi bo‘lgandan darak bergan. Bundan tashqari, tandir sifatliligini aniqlash maqsadida ham yog‘li patir yopilgan. Patir-non tandirdan orqasi butun chiqsa, demak, tandir devori juda tekis ishlangan, degan xulosaga kelingan. Tandir xislatli o‘choq sanalib, uning yoniga yuviqsiz holatda yaqinlashmaganlar. Demak, tandir devori juda tekis ishlangan, degan xulosaga kelingan,-deydi etnograf Manzila Qurbonova.

Suhbatdoshning so‘ziga ko‘ra, tandirlarning ichki qismi namakob (tuzli suv) bilan silliqlanadi. Xonadonlarga quriladigan o‘rtacha tandirning ichki diametri 0,8 m chamasi, yerdan 0,8-1 m baland qilib o‘rnatiladi. Buxoro va Samarqandda tandir yerga yoki maxsus supaga og‘zi tik qilib qurilsa, Farg‘ona vodiysi va Toshkentda yotiq qilib o‘rnatilar ekan.

– Atroflariga tutun tortadigan va havo kiradigan 10-15 smli teshiklar qilinadi. Tabiat havosini buzmasligi uchun. Yangi tandirning ichki devorlariga paxta yog‘i surkab, bir kecha-kunduz davomida olov yoqib qo‘yiladi. Non yopilganda, uning orqa tarafiga kesaklar ilashmay qolishi maqsadida shunday qilinadi. Toki, tandir ichki devorlari oqarguncha, non yopishdan oldin shox-shabba, yantoq, o‘tinlar yoqiladi. Oddiy loydan yaratilgan mo‘’jiza – tandirga “odamlarning rizq-nasibasi osilgan”,-deya bejizga ehtirom ko‘rsatishmaydi,–deya so‘zida davom etadi suhbatdosh.

Neolitdan bugungacha

Ma’lum bo‘lishicha, ozarbayjon tarixchilariga ko‘ra, tandir tarixi Neolit davrida – odamlar o‘troq holda yashay boshlaganlaridan keyin boshlangan ekan. “Tandir” so‘zi qadimgi turk tili (shumerlar)ga borib taqaladi. Biroq, tandir ko‘chmanchilarning emas, balki, o‘troq xalqning qadriyati ekani tan olinadi.

– Qadimdan o‘troq xalq sifatida tanilgan o‘zbeklar non yopishda ming asrlardan beri tandirdan foydalanib kelishadi. Bugungi kunda ham tandir xalqimiz madaniyatining bir qismi sifatida e’zozlanadi. Kimdir tandir ham madaniyatimizning bir bo‘lagi deyotganimizga e’tiroz bildirishi mumkin. Tandir, nafaqat, tariximiz, balki madaniyatimizdir. Tandirda non yopish qadimiy an’ana, urf-odat. Non yopish san’ati esa xalqimiz tarixi boshlangan davrlarga borib taqaladi. Bu san’at asrlardan asrlarga ajdodlardan avlodlarga meros bo‘lib kelmoqda. O‘zbeklar nonni muqaddas, deb bilishadi, ko‘zga surtishadi. Tandirda yopilgan non quyosh va baraka ramzi hisoblanadi. O‘zbek dasturxonini nonsiz tasavvur etib bo‘lmaydi,-deydi Manzila Qurbonova.

Darhaqiqat, dasturxonlarimizga, avvalo, non tortamiz va dasturxon atrofidagilarga ushatamiz. “Nonushta” so‘zining lug‘aviy ma’nosi ham “non ushatish” ma’nosini bildiradi. Non ushatilganda, yangi kunning barakasi taqsimlanadi, degan qarashlar saqlanib qolgan. Shuningdek, “Ertalabki mushtdan qaytsang ham nondan qaytma”, -degan iboralar yashaydi. Ya’ni, tongdan rizqingni qoldirma, ol va nasibang butun bo‘lsin ma’nosida. Aytish joizki, tandir har bir xonadonga qut-baraka, fayz va albatta, mehr-oqibat olib kiradi. Qishloqlarning ayrim xonadonlarida haligacha har tongda tandir yon yopadiganlar bor. Nonning xamirini qorishdan boshlab, to tandirga yopib olgunga qadar xilma-xil odat va rasm-rusumlarga rioya etilgan. Xamir uchun ishlatiladigan unning nonlari chiroyli chiqsin, deb erinmasdan 2-3 martagacha elash odati bo‘lgan. Xamir doim supra (buxorocha, po‘stak)ni yoyib, tog‘oroda qorilgan. Faqat suprada qorilgan xamir “halol luqma” sanalgan.

Qadriyatlarga behurmat bo‘lmaylik

O‘z navbatida tandirning me’yorida qizdirilishi ham hal qiluvchi omil bo‘lgan. Xamirning oson yoki kechikibroq yetilishiga qarab, uni qorgan kishiga baho berilgan. Xamirga solingan har xil masalliqlarga qarab nonlar sutli, yog‘li, jizzali, piyozli, qiymali deb farqlangan. Birgina non yuziga turi ziravorning sepilishi bilan esa kunjutli non, sedanali non, bodiyonli non, shirmoy non, ko‘knorli non, za’farli non, degan atamalar kelib chiqqan.

– Tandir va o‘choqqa halol luqma tayyorlanar ekan, shunga muvofiq, tegishli savobu-uvollarga rioya qilingan. Bunga o‘xshash qadriyat, urf-odat, an’ana va irim-sirimlarning barchasi xalqimizning uzoq o‘tmish tarixi, ijtimoiy turmush tajribasi va madaniyatining natijasi bo‘lib, ular avlodlarga xizmat qiladi. Uni uvol qilishga hech kimning haqi yo‘q, qadim va qudratli madaniyatimiz tarixi uchun og‘riqli zavol keltirmaylik,-deydi Manzila Qurbonova.

Source link

Ohangaron tumaniga yangi hokim tayinlandi.

Xalq deputatlari Ohangaron tuman Kengashining navbatdan tashqari sessiyasi bo‘lib o‘tdi. 

Sessiyada Toshkent viloyati hokimi Zoyir Mirzayev tumanni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish bo‘yicha galdagi muhim vazifalar yuzasidan ma’ruza qildi. 

Sessiyada tashkiliy masala ko‘rildi. 

Tuman hokimi lavozimida ishlab kelgan Madirimov Doniyor Mamatsaliyevich vazifasidan ozod qilindi. 

Zoyir Mirzayev Qishloq xo‘jaligi vazirligi huzuridagi Veterinariya va chorvachilikni rivojlantirish qo‘mitasi raisi lavozimida ishlab kelgan Bahromjon Turayevich Norqobilov nomzodini Ohangaron tumani hokimi lavozimiga tavsiya qildi. 

Xalq deputatlari Ohangaron tumani Kengashi Bahromjon Norqobilovni tuman hokimi etib tasdiqladi.

Avvalroq Xovos tumaniga yangi hokim tayinlangandi. 

Source link

Uzoq kuzatilgan umidbaxsh yog‘inlar ortidan mintaqaning katta qismi namgarchilik oqimlari ta’sirida bo‘ladi. Kun.uz’da ob-havo prognozi bilan – iqlimshunos Erkin Abdulahatov.

{Yii::t(}

O’tkazib yuborish 6s

O’tkazib yuborish

O‘zbekistonga 70 % yog‘ingarchiliklarni asosan g‘arbiy havo oqimlari taqdim etadi. Bu yog‘inlar esa Atlantika ustida shakllangan Shimoliy Atlantika sirkulyatsiyasi bilan uzviy bog‘liq.

Shimoliy Atlantika havo aylanmasining “manfiy fazasi” shakllangudek bo‘lsa, qo‘shni Turkmaniston va Eron hududlaridan hududimizga yog‘inlar seriyasini taqdim etuvchi nam havo oqimlari kirib kelishi mumkin.

5 dekabrdan so‘ng Shimoliy Atlantika okeani manfiy fazasining rivojlanishi sabab, respublikaning aholisi zich bo‘lgan hamda qishloq xo‘jaligi yer maydonlari ko‘p bo‘lgan hududlarida juda ko‘p miqdorda yomg‘irlar yog‘adi, tog‘larda esa haddan tashqari ko‘p qor yog‘ishi kutilmoqda.

8 dekabrdan 18 dekabrga qadar tog‘larda qariyb 140 mm ga yaqin yog‘in tushishi mumkin. Ayni tog‘li hududlar uchun bu dekabrda yog‘ishi kerak bo‘lgan me’yoriy yog‘ingarchilikning 150%i, ayrim tog‘li hududlarda esa 180% ini tashkil etadi.

Kuzgi bug‘doy qishgi tinim davriga kirib olishi uchun yetarli bo‘lgan yomg‘ir suvlari tushishi prognoz qilinmoqda.

Dekabrda respublika bo‘ylab havo haroratining keskin pasayib ketishi bilan bog‘liq kutilmalar hozircha mavjud emas, oy iliq va juda sernam o‘tishi yanada aniq bo‘lmoqda.

Source link

Humans ruxsatsiz pul yechishlar Paylov xizmatidagi zaiflik tufayli sodir bo‘lganini ma’lum qildi. O‘z navbatida Paylov barcha frod operatsiyalari Humansʼga berilgan shifrlangan kalitlardan foydalanilgan holda amalga oshirilganini bildiryapti. Markaziy bank barcha shubhali tranzaksiyalar sinchiklab o‘rganilayotganini ma’lum qildi.

Kun.uz Humans mobil ilovasiga ulangan kartalardan ommaviy ravishda tasdiq SMS-kodisiz pul yechib olingani haqida xabar bergandi. Tranzaksiya PL HUMANS P2P nomi ostida amalga oshirilgan. Shundan so‘ng Markaziy bank ehtimoliy zaiflikni bartaraf etish maqsadida Humans bilan bog‘liq pul o‘tkazmalari amaliyotlari to‘xtatilgani va barcha shubhali tranzaksiyalar sinchiklab o‘rganilayotganini ma’lum qildi.

Humans nima deydi?

Tarmoqlardagi noroziliklar fonida Humans ham mavjud holat bo‘yicha rasmiy izoh berdi. Kompaniya 2025 yil 4 dekabrdan 8 dekabrgacha ilova foydalanuvchilarining bir qismi bank kartalari orqali ikki marta firibgarlikka uchraganini ma’lum qilgan holda jinoyatchilarga ruxsatsiz pul yechish imkonini bergan zaiflik Paylov to‘lov xizmatining texnik tizimida bo‘lganini bildirdi.

Kompaniya Markaziy bank va huquqni muhofaza qiluvchi organlarga «Paylov infratuzilmasidagi zaifliklarni tekshirish va jinoyatchilarni aniqlash uchun» texnik materiallarning to‘liq to‘plami topshirilganinini ma’lum qildi.

«Barcha firibgarlik amaliyotlari Humans ilovasining aloqasi bo‘lmagan holda, mijozlar ishtirokisiz va OTP kodlarini kiritmasdan amalga oshirilgan. Firibgarlar mashina so‘rovlarini to‘g‘ridan-to‘g‘ri Paylov APIʼga yuborgan va Paylov mas’ul bo‘lgan karta tokenlari hamda kalitlariga kirish orqali hisobdan yechishga muvaffaq bo‘lgan. Firibgarlikning birinchi to‘lqinidan so‘ng Paylov kirishni cheklash bo‘yicha yetarli choralar ko‘rmadi, jumladan, so‘rovlar kelgan ruxsatsiz PI-manzillarni bloklamadi. Bu esa takroriy hujumga olib keldi», — deyiladi bayonotda.

Jabrlanganlar hisobiga mablag‘larni qaytarish masalasi qonun talablariga muvofiq hal etilishi ma’lum qilinyapti. Shuningdek, Humans firibgarlik amallari nafaqat kompaniya mijozlariga ta’sir qilganini, balki ularning bir qismi boshqa to‘lov tashkilotlari foydalanuvchilarining kartalari orqali ham amalga oshirilganini keltirib o‘tgan.

Paylov nima deydi?

Humans’ning bayonotidan keyin «Ostagram» AJ (Paylov savdo belgisi) ham vaziyatga o‘z munosabatini bildirdi.

Ta’kidlanishicha, «Ostagram» AJ va «Humans Companies» AJ o‘rtasida 2025 yil 10 aprel kuni 32-sonli shartnoma imzolangan bo‘lib, unga muvofiq Humans o‘z mijozlariga to‘lov va P2P amaliyotlarini Paylov infratuzilmasi orqali taqdim etib kelgan.

«2025 yil 6 dekabr kuni «Ostagram» AJ xodimlari tomonidan «Humans Companies» AJda shubhali tranzaksiyalar kuzatilayotgani haqida ushbu kompaniyaning mas’ul xodimlari ogohlantirildi va tranzaksiyalar vaqtincha to‘xtatildi. 2025 yil 7 dekabrda, «Humans Companies» AJ «Ostagram» AJga rasmiy murojaat yo‘llab, tegishli choralar ko‘rilgani hamda firibgarlik (frod) operatsiyalarining oldi olingani haqida ma’lum qilgan. Mazkur xat asosida «Humans Companies» AJ amaliyotlarni qayta ochib berishni so‘ragan. 8 dekabr holatiga ko‘ra, «Ostagram» AJ tomonidan Humans mobil ilovasi orqali ko‘rsatilayotgan barcha to‘lov xizmatlari vaqtincha to‘xtatilgan», deyiladi Paylov bayonotida.

«Ostagram» AJ tomonidan hech qanday texnik zaiflik mavjud emasligi, barcha zarur choralar ko‘rilgani ma’lum qilinyapti.

«Firibgarlik operatsiyalari «Humans Companies» AJ tomonidan «Ostagram» AJ taqdim etgan shifrlangan kalitlar orqali amalga oshirilgan bo‘lib, ushbu kalitlarning to‘g‘ri va xavfsiz saqlanishi «Humans Companies» AJ mas’uliyati hisoblanadi. O‘z o‘rnida ta’kidlash joizki, «Ostagram» AJning texnik yechimlaridan foydalanayotgan boshqa barcha hamkorlar tizimlarida hech qanday salbiy holatlar kuzatilmagan. Ayni paytda mazkur holat yuzasidan tezkor tekshiruv ishlari boshlangan bo‘lib, «Ostagram» AJ zarur ma’lumotlarni mas’ul organlarga taqdim etmoqda», deyiladi Paylov izohida.

Source link

«Davlat xizmatida boshqaruv samaradorligini yanada oshirish chora-tadbirlari to‘g‘risida»gi Prezident farmoniga ko‘ra, davlat organlarida xodimlarning korrupsiyaga qarshi barqarorlik darajasini diagnostikadan o‘tkazish tizimi joriy etiladi.

Unga ko‘ra, quyidagilar diagnostikadan o‘tkaziladi:

2026-yil 1-yanvardan korrupsiyaga qarshi ichki nazorat tuzilmalarining rahbar va mas’ul xodimlari hamda ushbu lavozimlarga nomzodlar;
2026-yil 1-iyundan sohalar nazoratiga mas’ul inspeksiyalarda korrupsiyaviy xavf-xatar darajasi “yuqori” va “o‘rta” bo‘lgan funksiyalar yuklatilgan lavozimlarda faoliyat yuritayotgan xodimlar hamda ushbu lavozimlarga nomzodlar;
2027-yil 1-yanvardan boshqa davlat organlarida korrupsiyaviy xavf-xatar darajasi “yuqori” va “o‘rta” bo‘lgan funksiyalar yuklatilgan lavozimlarda faoliyat yuritayotgan xodimlar va ushbu lavozimlarga nomzodlar.

Diagnostika Korrupsiyaga qarshi kurashish agentligining buyurtmasiga muvofiq Rahbar kadrlarni baholash markazi tomonidan o‘tkaziladi.

Diagnostika natijasiga ko‘ra xodimning korrupsiyaga barqarorlik darajasi “past” deb baholanishi mazkur lavozimda mehnat munosabatlarni davom ettirishiga monelik qiluvchi holat hisoblanadi.

Bunda xodim korrupsiyaviy xavf-xatar darajasi “past” bo‘lgan boshqa lavozimga majburiy ravishda rotatsiya qilinadi.

Source link