Iqtisodiyot
Yevropaga Rossiya gazi eksporti so‘nggi 50 yildagi minimumni yangiladi
2025 yilning dastlabki 10 oyida “Gazprom” yevropalik mijozlarga 14,7 mlrd kub metr gaz yetkazgani qayd etildi. Bu hajm Ukraina orqali tranzit to‘xtashi fonida keskin qisqardi.
Reuters agentligi 3 noyabr kuni xabar qilishicha, Rossiyaning gaz monopolisti — “Gazprom” 2025 yil yanvar—oktyabr oylarida yevropalik mijozlarga 14,7 mlrd kub metr gaz yetkazgan. Hisob-kitoblar Rossiya gazini Yevropaga yetkazib turuvchi oxirgi amaldagi quvur — “Turk oqimi” (Turkish Stream)ning kunlik statistikasiga tayangan. Yil yakuni bo‘yicha hajm “Turk oqimi”ning Yevropa tarmog‘i quvvat chegarasi — 16 mlrd kub metrdan oshishi mumkin, deyiladi xabarda.
O‘tgan yilning shu davri (26,6 mlrd kub metr) bilan solishtirilganda, ilgari eng yirik bozor hisoblangan yo‘nalish yana 45 foizga qisqardi. Bu Ukraina orqali tranzit shartnomasi to‘xtagani bilan bog‘liq: 2024 yilning dastlabki 10 oyida Yevropaga shu yo‘l bilan 12,9 mlrd kub metr rus gazi yetkazilgan edi.
Shu bilan birga, 1 noyabr kuni Yevropaning gaz transporti tarmoqlari operatorlari assotsiatsiyasi — ENsOG saytida e’lon qilingan ochiq ma’lumotlarga ko‘ra, oktyabrda “Turk oqimi” orqali Yevropaga “Gazprom” yetkazib bergan gaz hajmi sentabrga nisbatan 8,7 foizga, 2024 yil oktyabriga nisbatan esa 13 foizga ko‘paygan. Yil boshidan beri ushbu marshrut orqali yetkazilgan umumiy hajm ham o‘tgan yilning shu davriga nisbatan 7,5 foizga yuqori.
Rossiya bu qadar kam gazni Yevropaga 1970-yillar boshidan beri eksport qilmagan: aynan o‘shanda KPSS bosh kotibi Leonid Brejnev Avstriyaga ilk yetkazib berish shartnomasini kelishgan edi. 1975 yilga kelib Yevropaga 19,3 mlrd kub metr, 1980 yilda esa “gazga-quvurlar” bitimi va Germaniya bilan yirik shartnoma tufayli 54,8 mlrd kub metr yetkazilgan. Ukrainada urush boshlanishi oldidan Rossiyaning Yevropaga quvur orqali gaz eksporti 200 mlrd kub metrgacha yetib, shundan beri 12 baravarga kamaydi.
Reuters’ning avvalgi kuzatishlariga ko‘ra, “Gazprom” ortiqcha gazni boshqa yo‘llar bilan joylashtira olmayapti. 2019 yilda ishga tushirilgan “Sibir quvvati” Xitoy hajmning faqat beshdan bir qismini qoplayapti, ikkinchi quvur borasidagi ko‘p yillik muzokaralar esa natija bermadi. 2022 yilda e’lon qilingan Turkiyada gaz habi loyihasi ham amalga oshmay qoldi: Kreml bu orqali yangi Yevropa gaz birjasini ochish va mahalliy bozorni qayta shakllantirishni ko‘zlagan edi.
O‘tgan yili “Gazprom” 416,19 mlrd kub metr gaz qazib oldi, shundan 355,23 mlrd kub metrini ichki va tashqi bozorlarda sotishga muvaffaq bo‘ldi. Natijada kompaniyada taxminan 60 mlrd kub metr sotilmay qoldi — bu ayrim mamlakatlarning yillik qazib olish hajmiga (masalan, BAAda 55 mlrd kub metr) yaqin va Polsha yillik iste’molidan (20 mlrd kub metr) uch baravar ko‘p.
Bu orada “Gazprom” katta zarar ko‘rdi: 2023 yilda xalqaro moliyaviy hisobot standartlari bo‘yicha 629 mlrd rubl yo‘qotish qayd etilgan. 2024 yilda qog‘ozda 1,2 trln rubl foyda ko‘rsatilganiga qaramay, asosiy gaz biznesi 1 trln rubl sof zarar bilan “qizil” zonada qolgan.
Kompaniya hisob-kitoblariga ko‘ra, 2025–2034 yillarda eksport imkoniyatlari cheklangani sabab 15 trln rublgacha yo‘qotish xavfi bor.
Yevropa Ittifoqi 2028 yil 1 yanvargacha rus gazidan butunlay voz kechish niyatida. Rossiyadan suyultirilgan tabiiy gaz (STG)dan esa Yevropada 2027 yil 1 yanvargacha voz kechish rejalashtirilgan.