Turk dunyosi
Qattiq kuch, hikoya diplomatiyasi va Anqara raqobatchilari bilan yaxshiroq aloqalar – bu hafta
TURKIYE va Pokiston o’rtasidagi tobora o’sib borayotgan strategik va mafkuraviy konvergent Janubiy Osiyo uchun keng tarqalgan ahamiyatga ega bo’lgan asosiy geosiyosiy rivojlanish sifatida paydo bo’ldi. Yaqinda Hindiston va Pokiston o’rtasidagi harbiy jihatdan kelib chiqqanida, Turkiyaning Islomobodni aniq diplomatik qo’llab-quvvatlaganida, ramziy ishoralardan tashqari muvofiqlashtirilgan strategik signal berish olamiga kirib boradigan ittifoqi rivojlanmoqda. Hindiston va Pokiston o’rtasidagi mojaro harbiy pozitsiyaning, havo bo’shlig’i buzilishi va ritorik avj olgan, ammo Dehlining yangi strategik xavotirlarini oshirgan Pokiston bilan ishonchli hamkorlik edi. Hindiston uchun hamkorlikning ushbu o’qi nafaqat beqaror xavfsizlik muhitiga, nafaqat harbiy jihatdan, balki ko’p tomonlama platformalarda, balki qissali urush va diplomatik ta’sirdagi qiyinchiliklarni anglatadi.
Türiyatiye va Pokistonda uzoq vaqtdan beri madaniy muammolar va Pan-Islomiy birdamlik bilan bog’liq iliq munosabatlar bilan o’rtoqlashdilar. Biroq, so’nggi o’n yil davomida ushbu munosabatni misli ko’rilmagan mustahkamlashdi. Prezident Tayyip Erdog’an, Turkiya islom olamida etakchi rolini qayta tiklab, musulmon sabablari, xususan, Falastin va Kashmir kabi masalalar bilan himoyalangan. Pokiston Yaman va Eron arab pozitsiyalari bilan muvofiqlashtirishdan bosh tortgani sababli, Pokiston Yaman va Arab pozitsiyalari bilan muvofiqlashtirishdan bosh tortmoqda, ammo Turkiya bu qarashni ko’rish va tashvishlarni kuchaytiradigan qimmatli sheriklar topdi. Ushbu do’stlik nafaqat ritorik, balki harbiy, iqtisodiy va diplomatik aloqalar orqali, balki Pokistonning global qo’li bilan muhim bo’lmagan tashqi tarafdorlarni o’z ichiga olgan.
Hindiston bilan to’qnashuv paytida, Turkiyenning Pokiston uchun jadal va jamoatchilik tomonidan qo’llab-quvvatlanishi aniq edi. Prezident Erdog’anning idorasi Hindistonning istilosi natijasida inqirozni shakllantiradi. Ushbu shrift an’anaviy pokistonlik rivoyat bilan bir-biriga to’g’ri keldi. Birlashgan Arab Amirliklari (BAA) kabi ko’rfaz kuchlari, masalan, Hindiston bilan iqtisodiy aloqalarini chuqurlashtirish uchun neytral pospektlarni qabul qildilar, ammo Inqiroz sharoitida Hindistonni ochiq tanqidiy ravishda tanqid qilishgan. Anqaradan bu da’vo Pokistonning Dehli, xususan, Islom Hamkorlik Tashkilotiga (IKT) va Turkiya diplomatik faoliyatini oshirgan boshqa global forumlarni kuchaytirish qobiliyatini oshirdi.
Hindiston Türiye-Pokiston o’qi ortib borayotganini kuzatmoqda. Turk ritorikining to’g’ridan-to’g’ri ta’siri qisqa muddatda cheklanishi mumkin, ammo uning eng muhim diplomatik aloqalariga ta’siri muhimdir. Birinchidan, turk Kashmirning isboti Islomobodga xalqaro qonuniylikni ta’minlaydi va Hindistonda sodir bo’lgan hikoyalarni kuchaytiradi. Erdog’anning Kashmirning Kashmir shahrida bo’lib o’tgan Kashmirda bo’lib o’tgan BMTning Kashmir va Turkiyaning Turkiyadagi Inson huquqlari bo’yicha Nutq hindga qarshi strategik xabarlarni yangilash uchun hindistonlik antisiyalarga qarshi kurashmoqda. Ikkinchidan, Pokistonning harbiy inqiroz sharoitida bo’lgan, mafkuraviy bloki siyosatining yangi shaklini taklif qiladi. Anqara Hindistonda nafaqat mintaqaviy hokimiyat, balki musulmonlarning adolatli islohotlari sifatida qabul qilingan adolatsizlikka qarshi etakchilik rahbarlari sifatida ham o’z ichiga oladi.
Ushbu do’stlik, shuningdek, o’ziga xos harbiy va strategik jihatlarga ega. Turkiya Pokistonning asosiy mudofaa sherigiga aylandi, ular, shu jumladan jangchilar, tanli dronlar, korvetlar va maqsadli tizimlarni etkazib beradi. Mudofaa bo’yicha hamkorlik xaridlardan tashqari, ikki mamlakat ham qo’shma o’quv dasturlarida ishtirok etmoqda. Turkiya Janubiy Osiyo harbiy tenglamalarida to’g’ridan-to’g’ri o’yinchi emas, ammo uning qo’llab-quvvatlashi Pokistonga Xitoy va AQSh kabi an’anaviy manbalardan diversifikatsiyani diversifikatsiya qilish imkoniyatini beradi. Hindiston bilan birga, bu diversifikatsiyada to’xtovsiz kontekstda Pokistonning barqarorligi va uzoq muddatli avj olish holatlarini boshqarish qobiliyatini kuchaytiradi. Shuning uchun, Türkining mudofaa ko’magi, Pokistonning strategik ishonchini saqlab qolishdagi nozik, ammo muhim rol o’ynaydi.
Turkiya yordamining psixologik va ramziy ahamiyati kam baholanmasligi kerak. Pokiston iqtisodiy beqarorlik, ichki nizolar va global moliyaviy institutlardan diqqatni kuchaytirish, turk ovozi va moddiy yordami ruhiy va xalqaro birdamlik o’rtasidagi o’xshashligini ta’minlaydi. Hindiston uchun bonhomiya diplomatik ustuvor vazifalarini qayta tiklashga majbur bo’ldi. Hindiston, shuningdek, Anqara bilan keskin aloqalar olib boradigan Isroil va Frantsiya o’rtasidagi aloqalarni almashishga tayyorligini va Turkiyaning faoliyatini maqsadli strategik tarqatish orqali muvozanatlashga tayyorligini ko’rsatdi.
Eng muhimi, Türkie-Pokiston hamkorligi global axborot urushlari va xabardorlikni boshqarishning katta doirasida faoliyat ko’rsatmoqda. Anqara va Islomobod ham o’zlarining xabarlarini, xususan Kashmir va Hindistondagi ichki siyosatlarga bag’ishlangan davlatlar tomonidan qo’llab-quvvatlangan. Ijtimoiy media kampaniyalari, homiylik qilingan tarkib va muvofiqlashtirilgan raqamli hikoyalar Hindiston ichki deb hisoblagan muammolarga yordam beradi. Ushbu ma’lumotni manipulyatsiyalar har xil tahdidlarni olib boradi. Bu harbiy qamal emas, balki hikoyaning beqarorligidan biri. Ushbu konvergent o’sishiga qaramay, Türmiye-Pokiston munosabatlari cheksiz emas. Turkiya, Pokistonni moliyalashtirish uchun iqtisodiy kuchga ega emas va Janubiy Osiyo xavfsizlik arxitekturasiga nisbatan tanqidiy ta’sirni buyurmaydi. Anqaraning NATO ittifoqchilari bilan bo’lgan giyosiy hiyla-nayranglari, keskin ulanishlari va ichki iqtisodiy muammolar izchil sherik sifatida harakat qilish qobiliyatimizni cheklaydi. Shunga qaramay, uning Hindiston bilan harbiy ravishda to’qnashuv paytida Pokistonning mafkuraviy jihatdan tarafdori bo’lgan roli hind strategik rejalashtiruvchilar uchun yangi va rivojlanayotgan vazifalarni taqdim etadi.
So’nggi paytlarda Hindiston-Pokiston harbiy-sharqida Turkiya va Pokiston o’rtasidagi do’stona munosabatlar Hindistonga jiddiy ta’sir ko’rsatadigan mintaqaviy va mintaqaviy bo’lmagan alyanslarni o’z zimmasiga olgan.
Turkiya Janubiy Osiyo geosiyosatidagi an’anaviy o’yinchi bo’lmasligi mumkin, ammo uning ishonchli diplomatiyasi, mudofaa bo’yicha va Pokiston bilan hikofiy ravishda Pokiston bilan bog’liq bo’lgan “Pokiston” xalqaro qo’llab-quvvatlashiga yordam berdi. Hindistonda ushbu yangi o’qga qarshi kurashish uchun ko’p qirrali yondashuv kerak. Bu qattiq kuch va hikoya diplomatiyasini muvozanatlashtiradi, Turkiyadagi mintaqaviy raqobatchilar bilan aloqalarni kengaytiradi va Hindistonning mintaqaviy barqarorligi va plyuralizmiga o’z qarashlarini loyihalashtiradigan strategik aloqa doirasini kuchaytiradi.
(Muallif mudofaa strategiyasi instituti, Ammistent universiteti, Noida.